کشورهای مختلف درحالی با حضور فعال و مستمر در این نمایشگاه‌ها به معرفی جاذبه‌های گردشگری، فرهنگ و توانمندی‌های خود پرداخته و سهم خود را در بازار جهانی گردشگری افزایش می‌دهند که ایران به دلایل مختلف در این زمینه به‌طور قابل توجهی حضور کمرنگ‌تری دارد؛ این وضعیت نه تنها موجب از دست رفتن فرصت‌های ارزشمند برای جذب گردشگر و درآمدهای ارزی می‌شود، بلکه به تضعیف تصویر کشورمان در سطح جهانی و از دست رفتن فرصت‌های دیپلماتیک در عرصه فرهنگ و صنعت گردشگری منجر خواهد شد.
کارشناسان بر این باورند یکی از مهم‌ترین عواملی که بر این روند تأثیر گذاشته، محدودیت‌های مالی، سیاسی و فرهنگی است که به نظر می‌رسد مانعی برای حضور مؤثر ایران در این رویدادها به شمار می‌آیند. از طرفی، کمبود تبلیغات و راهبردهای کارآمد برای معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران در سطح بین‌المللی و همچنین نبود برنامه‌ریزی‌های مناسب برای برقراری ارتباطات تجاری و فرهنگی با کشورهای دیگر، کشورمان را از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این نمایشگاه‌ها محروم کرده است.
لغو حضور در یک نمایشگاه جهانی در دقیقه ۹۰
اواخر همین ماه پیش بود که ایران در دقیقه۹۰ انصراف خود را از حضور در نمایشگاه اکسپو ژاپن ۲۰۲۵ اعلام کرد؛ مسئولان دولتی برای حضور نیافتن در این نمایشگاه دلایل مختلفی را مطرح کردند که درواقع ترکیبی از مشکلات مالی، تحریمی و شرایط خاص داخلی بود.
علی‌اصغر مونسان، وزیر پیشین میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در واکنش به انصراف از اکسپو ۲۰۲۵ در گفت‌وگویی اظهار کرد در ابتدا ایران برنامه‌های زیادی برای حضور در این نمایشگاه داشت، اما به دلیل شرایط اقتصادی و مشکلات موجود، تصمیم به انصراف گرفته شد؛ وی گفت این تصمیم از نظر مالی و اجرایی سخت بود، چراکه حتی اگر ایران در این نمایشگاه حضور می‌یافت، ممکن بود با چالش‌های زیادی روبه‌رو شود.
این درحالی است که برخی کارشناسان و مسئولان صنعت گردشگری ایران بر این باورند که حضور در اکسپو ۲۰۲۵ و نمایشگاه‌هایی مانند آن می‌تواند فرصتی طلایی برای معرفی ایران به جهان، جلب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تقویت دیپلماسی عمومی باشد.
سید محمد بهشتی، رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشورمان که در بسیاری از مواقع بر اهمیت حضور ایران در رویدادهای بین‌المللی تأکید کرده است، می‌گوید: حضور در نمایشگاه‌هایی مانند اکسپو ۲۰۲۵ می‌توانست فرصتی بی‌نظیر برای معرفی ایران به جهانیان باشد؛ این نمایشگاه‌ها تنها به‌عنوان رویدادهای تجاری شناخته نمی‌شوند، بلکه بهترین بستر برای تقویت دیپلماسی عمومی و ایجاد فرصت‌های جدید در عرصه گردشگری، سرمایه‌گذاری و فناوری هستند. ایران به‌ویژه در زمینه تاریخ، فرهنگ و طبیعت، جاذبه‌هایی دارد که می‌تواند در سطح جهانی معرفی کند.
رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران در مورد اهمیت نمایشگاه‌های گردشگری گفته است این نمایشگاه‌ها نه تنها فرصتی برای معرفی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری کشورها هستند، بلکه موجب تسهیل ارتباطات و تقویت برند ملی در سطح بین‌المللی می‌شوند.
کاهش ایران‌هراسی
به گفته کارشناسان، حضور در نمایشگاه‌های گردشگری می‌تواند ابزاری مهم برای کاهش ایران‌هراسی باشد؛ از یک سو، این رویدادها فرصت مناسبی برای معرفی فرهنگ و تاریخ ایران است و از سوی دیگر می‌تواند روابط دیپلماتیک و فرهنگی میان کشورها را تقویت کنند.
به نظر می‌رسد مسئولان هم در این زمینه اتفاق نظر دارند که برای مقابله با ایران‌هراسی، باید از تمام ظرفیت‌های دیپلماسی عمومی و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی بهره‌برداری کرد.
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران در همین خصوص می‌گوید: حضور در رویدادهای بین‌المللی مانند نمایشگاه‌های گردشگری به ما این امکان را می‌دهد که به عنوان کشوری با فرهنگ غنی و تاریخ درخشان، خود را از آنچه رسانه‌های غربی گاهی به عنوان ایران منفی نمایش می‌دهند، متمایز کنیم. این فرصتی است که باید از آن بهره‌برداری کنیم.
کاهش ایران‌هراسی موضوع بسیار مهمی است که علی‌اصغر مونسان، وزیر پیشین میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران نیز بر آن تأکید دارد و عنوان می‌کند: حضور در نمایشگاه‌های گردشگری موجب می‌شود ایران تصویر واقعی و انسانی خود را به جهان معرفی کند. این موضوع در بلندمدت می‌تواند به کاهش ایران‌هراسی کمک کند، چرا که بیشتر افراد به دلیل ناآگاهی و شناخت نداشتن از کشورها، تحت تأثیر رسانه‌ها قرار می‌گیرند.
جایگاه خالی ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی
در این میان عضو شورای راهبردی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با بیان اینکه طبعاً نمایشگاه‌های تخصصی که در هر حوزه‌ای و در هر کشوری شکل می‌گیرد به منزله تجمعی است که افراد متخصص در آن حوزه حضور دارند، می‌گوید: اگر ایران در این نمایشگاه‌ها جایگاه خود را خالی کند نمی‌تواند پیام‌های مثبتی را که دارد به کشورهای دیگر برساند و در کنار این، مزیت‌های رقابتی خود را از دست می‌دهد.
محمد محب خدایی در گفت‌وگو با قدس به جریان‌سازی حضور کشور در این‌گونه نمایشگاه‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در این نمایشگاه‌ها اطلاعاتی بدست می‌آید که بدانیم رقبای ما چه پارامترهای بیشتری نسبت به ما دارند که می‌توانند جاذبه بیشتری ایجاد کنند؛ درواقع این نمایشگاه‌ها یک بازی دوسویه برد - برد را ایجاد می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه در کشور ما دقت و اهتمام چندانی برای حضور و شرکت در این نمایشگاه‌ها دیده نمی‌شود، می‌افزاید: متأسفانه از ابعاد و ظرفیت‌های مختلف گردشگری غافل هستیم، این در حالی است که نمایشگاه‌ها همان‌طور که از اسم آن‌ها مشخص است محلی برای عرضه و معرفی محصولات، خدمات و اطلاعات هستند؛ جایی که عرضه‌کنندگان و متقاضیان یا بازدیدکنندگان با هم روبه‌رو می‌شوند و می‌توانند به تبادل اطلاعات، کالاها و حتی رایزنی برای ارتباطات بیشتر بپردازند.
محب خدایی ادامه می‌دهد: گردشگری صنعتی است که بیش از هر چیزی به تبلیغات و معرفی خدمات و جاذبه‌ها نیاز دارد، این صنعت با دیده شدن توسعه پیدا می‌کند و نمایشگاه‌ها محلی برای دیده شدن هستند.
عضو شورای راهبردی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به برندسازی و حضور پرقدرت در چنین محافلی تأکید می‌کند و می‌گوید: حضور فیزیکی در نمایشگاه علاوه بر تولید محتوای چندرسانه‌ای و پخش آن از رسانه‌های معتبر و پربیننده، فرصت مناسبی را برای معرفی جاذبه‌های گردشگری منطقه‌ای ایجاد می‌کند، به شکلی که هر غرفه این‌گونه نمایشگاه‌ها به یک شهر، روستا و منطقه اختصاص داده می‌شود و در آن، افراد مسئول به معرفی جاذبه‌های طبیعی فرهنگی، تاریخی و یا مذهبی منطقه مورد نظر خود می‌پردازند.
محب خدایی با گلایه از اینکه ما با داشتن تاریخ، فرهنگ و جاذبه‌های بسیار زیاد گردشگری از همه این مواهب غافل هستیم، ادامه می‌دهد: ما حتی از گردشگری زیارتی که بر آن بسیار تأکید داریم هم استفاده درستی نمی‌کنیم؛ این زنجیره‌ها در همین نمایشگاه‌های گردشگری شکل می‌گیرد و این‌گونه نمایشگاه‌هاست که به ما این دانش و شناخت را می‌دهد تا بدانیم به عنوان مثال عربستان و یا امارات به عنوان رقیب ما چرا نسبت به گردشگری ما تخصصی‌تر عمل می‌کنند.
وی می‌افزاید: آژانس‌های گردشگری ما نباید صرفاً محل فروش بلیت و هتل باشند، بلکه اتاق‌فکر محصولات گردشگری هستند؛ اما هنوز به این جایگاه ارتقا پیدا نکرده‌اند. این هم به چالشی تبدیل شده است که ما هوشمندانه در این نمایشگاه‌ها شرکت نمی‌کنیم.
بسیاری از آژانس‌های گردشگری دنیا با حضور در این نمایشگاه‌ها درصدد این هستند که مزیت‌های گردشگری کشورها را پیدا کنند تا این مزیت‌ها را به مشتریان خود معرفی کنند، یعنی این نمایشگاه‌ها عرض اندامی است تا هر کشور ظرفیت‌های خودش را در آنجا به نمایش بگذارد.
عضو شورای راهبردی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری صنایع‌دستی یکی از مهم‌ترین تأثیرات برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری را قرار گرفتن متولیان و صاحبان این صنعت در کنار یکدیگر و ایجاد فرصتی برای بررسی چالش‌های مشترک و یافتن راهکارهای مناسب برای رفع آن می‌داند و می‌گوید: بسیاری از کشورها به صورت فزاینده‌ای به این حقیقت پی برده‌اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه‌های تازه‌ای برای توسعه صنعت گردشگری باشند؛ این موضوع به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک‌محصولی مواجه هستند، بسیار مورد توجه است.
وی به ضرورت حضور بخش خصوصی در این نمایشگاه‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: بخش خصوصی اگر زنجیره ارزش را درک کند خودش به‌طور خودکار به این سمت حرکت خواهد کرد. اینکه بخش خصوصی به کمک دولت دلخوش باشد اشتباه است، چراکه دولت تا یک محدوده‌ای می‌تواند کمک کند و در مقابل هزینه‌هایی که در این نمایشگاه‌ها انجام می‌شود رقم ناچیزی است، اما اگر دو شرکت ذی‌نفع با همکاری هم بتوانند حضور در نمایشگاه را رقم بزنند گامی بسیار مهم و قابل توجه است.
نمایشگاه‌های گردشگری مهم‌ترین ابزار بازاریابی
محب خدایی با تأکید بر اینکه نمایشگاه‌های گردشگری مهم‌ترین ابزار بازاریابی، معرفی و ارائه مقاصد سفر محسوب می‌شوند، می‌گوید: از سویی حضور در نمایشگاه‌های گردشگری عامل مهمی در جذب گردشگر محسوب می‌شود و بهترین ابزار برای تبلیغ این صنعت است. همچنین برپایی این نمایشگاه فرصتی برای گرد آمدن و معرفی ظرفیت‌های گردشگری شهرهای کوچک است تا بتوانند با استفاده از این فرصت از یک سو جایگاه گردشگری آن منطقه را رشد و توسعه داده و از سوی دیگر اقتصاد ناشی از این صنعت را رونق دهند.
وی به کاهش فرصت‌های تبلیغاتی و بازاریابی در نتیجه حضور نیافتن در این نمایشگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: نمایشگاه‌های گردشگری مکانی هستند برای معرفی جاذبه‌های گردشگری، هتل‌ها، تورها و خدمات مختلف به مخاطبان بین‌المللی و داخلی. حضور نداشتن در این رویدادها موجب می‌شود کسب‌وکارهای گردشگری نتوانند از این فرصت برای تبلیغات و بازاریابی استفاده کنند؛ کشورهایی که در نمایشگاه‌های گردشگری حضور دارند، می‌توانند خود را در سطح جهانی معرفی و با دیگر مقاصد رقابت کنند؛ غیبت در این نمایشگاه‌ها موجب می‌شود مقاصد دیگر، به‌ویژه کشورهای رقیب، سهم بیشتری از بازار گردشگری جهانی را به خود اختصاص دهند.