جوان آنلاین: سال‌های سال است که چین روی نظام آموزشی خود سرمایه‌گذاری‌های زیادی کرده و حالا هم نتایج سرمایه‌گذاری‌اش را به رخ جهان می‌کشد؛ کارهایی، چون بهبود کیفیت آموزش، افزایش دسترسی به آموزش و ترویج نوآوری و تحقیق در این کشور سبب شده تا افرادی ماهر و توانمند تربیت شوند و تغییرات خارق‌العاده در حوزه فناوری ایجاد کنند، چراکه امروز، جهان شاهد پیشرفت کشور چین در حوزه هوش مصنوعی است، پیشرفتی که حتی بازار فناوری غرب را به لرزه درآورده است. هر چند نمی‌توان درصد دقیقی از پیشرفت چین را که مستقیماً ناشی از نظام آموزشی رسمی آن باشد، تعیین کرد، اما نقش پررنگ آن در پیشرفت این کشور غیرقابل انکار است. تا جایی که حتی مدیر عامل تلگرام نیز به این موضوع مهم اشاره کرده و سرعت پیشرفت چین را در حوزه هوش مصنوعی ناشی از سیستم آموزشی بی‌نظیر چین دانسته است.
بدون شک مسیر پیشرفت هر کشوری از نظام آموزشی آن می‌گذرد، نظامی که نقش مهمی در توسعه نیروی کار ماهر و ارتقای سطح دانش جامعه ایفا می‌کند. این موضوعی است که بارها و بارها، کارشناسان حوزه آموزش و پرورش به آن اشاره کردند، اما فرق است میان کسانی که این مهم را به زبان می‌آورند و کسانی که آن را به صورت عملی در دستور کار قرار می‌دهند. چین توانسته نتایج چشمگیری از توجه ویژه و عملی به نظام آموزشی خود بگیرد. کشوری که هیچ معلوم نیست با این سرعتی که برای پیشرفت در حوزه فناوری و هوش مصنوعی به دست آورده، فردا روز چه موفقیت‌های دیگری به دست می‌آورد.
بی‌سروصدا، اما ویران کننده!
دیگر کسی نیست که نام Deepseek را نشنیده باشد. چت بات چینی که بی‌سرو صدا آمد، اما زلزله به پا کرد! این شرکت کوچک چینی که قابلیت‌های هوش مصنوعی ارائه می‌کند و رقیب جدی ChatGPT شده است، چراکه این هوش مصنوعی چینی با هزینه‌ای اندک ساخته شده، از منابع کمتری استفاده می‌کند و کاملاً رایگان است.
براساس گزارش‌های منتشر شده، Deepseek یک شرکت مستقر در هانگژو چین و سهامدار اصلی آن لیانگ ونفنگ، یکی از مؤسسان صندوق پوشش ریسک «های فلای» است. این صندوق در مارس ۲۰۲۳ در حساب رسمی وی‌چت خود اعلام کرد منابع خود را روی ساختن یک گروه تحقیقاتی جدید و مستقل برای کشف ماهیت «هوش عمومی مصنوعی» متمرکز می‌کند. اکنون «لیانگ ونفنگ»، در چین به‌عنوان قهرمانی ملی مورد تمجید قرار گرفته است، زیرا مدل هوش مصنوعی که این شرکت توسعه داده با عملکردی قدرتمند و هزینه‌ای بسیار کمتر از رقبا، موجب کاهش ۶۰۰ میلیارد دلاری ارزش سهام شرکت‌هایی مانند انویدیا شده‌است.
موفقیت Deepseek سبب ایجاد موجی از امیدواری در صنعت فناوری چین شده‌است. بسیاری این دستاورد را گامی مهم در عرصه رقابت جهانی هوش مصنوعی می‌دانند. نکته جالب آنکه با وجود محدودیت‌های صادرات تراشه و فناوری پیشرفته هوش مصنوعی امریکا به چین، Deepseek از تراشه‌های کم قدرت‌تر از آنچه در اختیار Open AI است این مدل را ساخته و توانسته بازار را تسخیر کند. البته این موفقیتی است که نه Deepseek بلکه نظام آموزشی چین آن را به دست آورده است.
واکنش بنیان‌گذار تلگرام
روز پنج‌شنبه پاول دورف، مدیرعامل تلگرام، با انتشار پستی در کانال تلگرامی‌خود به موفقیت هوش مصنوعی چینی دیپ‌سیک اشاره کرد: «این موفقیت یک‌شبه به‌دست نیامده‌است.» به گفته او، دانش‌آموزان چینی مدت‌هاست در المپیاد‌های ریاضی و برنامه‌نویسی دانش‌آموزان دیگر کشور‌ها را شکست می‌دهند.
مدیر عامل تلگرام در این رابطه گفت: «در زمینه پرورش افرادی با عملکرد خیره‌کننده در ریاضیات و علوم، دوره متوسطه چین نسبت به غرب برتری دارد. سیستم آموزشی چین رقابت شدیدی میان دانش‌آموزان ایجاد می‌کند؛ مدلی که با الهام از شوروی ایجاد شده است.»
این در حالی است که به باور دورف، اکثر مدارس غربی از رقابت جلوگیری می‌کنند و همچنین اعلام عمومی نمرات را ممنوع کرده‌اند تا از آنها در برابر تمسخر یا فشار محافظت کنند، اما این رویکرد باعث بی‌انگیزگی دانش‌آموزان می‌شود و هم بازنده‌ها و هم برنده‌ها را از بین می‌برد.
دورف همچنین اظهار کرد: «اگرچه قهرمان‌دانستن تمام دانش‌آموزان بدون توجه به عملکردشان می‌تواند رفتاری مهربانانه باشد، اما این توهم سریعاً بعد از دوران مدرسه از هم می‌پاشد. علاوه بر این، دانش‌آموزان جاه‌طلب با رویکرد مدارس غرب، مدرسه برایشان بی‌معنی می‌شود. چه بسا بسیاری از آنها بیش از مدرسه و دانشگاه، بازی‌های ویدئویی را جذاب می‌دانند، چراکه می‌توانند رتبه هر بازیکن را ببینند.»
بدون شک نظام آموزشی چین یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین سیستم‌های آموزشی در جهان است که تأثیر زیادی بر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی این کشور دارد. از توسعه نیروی کار ماهر گرفته تا نوآوری و تحقیق، این فقط دو مورد از دلایلی است که پیشرفت سریع چین را رقم زده است. در واقع نظام آموزشی چین با تمرکز بر کیفیت آموزش، دسترسی گسترده‌تر به تحصیلات عالی و ترویج نوآوری، نقشی اساسی در پیشرفت کلی این کشور ایفا کرده‌است.
تحقیقاتی که پیشرفت چین را پیش‌بینی می‌کرد
سال ۲۰۰۹ سازمان آزمایش‌های آموزشی در سازمان همکاری و توسعه (OECD) گزارشی را آماده کرد. گزارشی که شهر شانگهای چین را در جایگاه نخست جهان از لحاظ کیفیت آموزشی در مدارس قرار داد. براساس این گزارش، دانش‌آموزان چینی «انعطاف‌پذیری» بالایی داشتند و به‌رغم فقر مادی دارای طرح‌هایی برای موفقیت بودند. این یعنی آموزش و پرورش در چین میزان بالایی از مساوات را میان دانش‌آموزان فقیر و غنی برقرار می‌کرد.
حدود ۱۶ سال پیش، «اندریاس شلایشر»، مسئول آزمایش‌های آموزشی در سازمان همکاری و توسعه (OECD) توضیح داد: «نتایج بررسی نشان می‌دهد عملکرد دانش‌آموزان در بقیه مناطق چین حتی مناطق سنتی و فقیر نیز قوی است. در چین این ایمان قوی وجود دارد که آموزش کلید موفقیت است. وضعیت آموزش در چین برای هر کشور غربی، حسد برانگیز است.»
هرچند دولت چین به سازمان همکاری اقتصادی و توسعه اجازه انتشار جزئیات این بررسی را نداد، اما شلایشر گفت: «در سفر اخیرم به یکی از مناطق فقیر چین متوجه شدم که بهترین و زیباترین ساختمان‌ها در روستا‌ها و شهرها، مدرسه‌ها بودند و این در حالی است که در غرب، بهترین و زیباترین ساختمان‌ها، مراکز خرید هستند. جامعه چین در حال هزینه برای آینده است.»
او همچنین به یکی از تفاوت‌های مدارس در غرب و چین اشاره کرد: «در هنگام پرسش از دانش‌آموزان در امریکای شمالی درباره دلایل موفقیت در مدرسه آنها این موضوع را به استعداد و شانس خود مربوط می‌کنند و می‌گویند ما در زمینه ریاضیات مستعد هستم. در اروپا موضوع به ارث خانوادگی مربوط می‌شود. اگر پدر کارگر باشد، فرزند هم کارگر می‌شود، اما در چین ۹ نفر از هر ۱۰ دانش‌آموز به شما می‌گوید که موفقیت در مدرسه به میزان تلاش بستگی دارد و در صورتی که درس‌هایم را با تلاش بیشتری آماده کنم، موفقیت بیشتری کسب می‌کنم. آنها مسئولیت را می‌پذیرند و آن را به عهده نظام آموزشی واگذار نمی‌کنند.»
همان سال «باراک اوباما» رئیس‌جمهور وقت امریکا در واکنش به نتایج این بررسی گفت: «کشوری که امروز در زمینه آموزش بر ما برتری دارد فردا در سایر زمینه‌ها هم بر ما برتری پیدا خواهد کرد.» اتفاقی که آن روز به درستی پیش‌بینی شده‌بود و امروز در حال رخ دادن است.
زنگ خطری که باید شنیده شود
توجه به آموزش، نه به حرف که با عمل و اجرا باید باشد، در غیر این صورت روز به روز نسبت به آن جایگاهی که باید به دستش بیاوریم، عقب و عقب‌تر می‌رویم. این زنگ خطری است که باید صدای آن شنیده شود و یک الزام است. بدون شک توجه و ارتقای سیستم آموزشی کشور، همت جمعی مسئولان را می‌طلبد و اینکه همه سیاست‌گذاران و سیاستمداران در این حوزه، پیشرفت کشور را در گروی توجه ویژه به نظام آموزشی بدانند. همانگونه که این کار در چین انجام شده و نتایج مطلوبی نیز از آن گرفته شده‌است. در این رابطه محمد‌رضا نجفلی، مدرس دانشگاه به «جوان» می‌گوید: «بررسی‌ها در سال‌های قبل نشان می‌داد که چین به دلیل نظام آموزشی قوی خود، می‌تواند نقش مهمی در بازار جهانی ایفا کند. چراکه دانش‌آموزان چینی «آموزش» را کلید موفقیت آینده خود می‌دانند و بر این باورند که هر چیزی با تلاش و کوشش به دست می‌آید. بدون شک کشوری که در زمینه آموزش با دقت بیشتر عمل کند، فردا در حوزه‌های مختلف به برتری می‌رسد، همانطور که امروز می‌بینیم بازار‌های جهانی تحت تأثیر چینی‌ها قرار گرفته و بعید نیست که در آینده نزدیک پیشرفت بیشتری هم داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «آموزش و پرورش نقش زیربنایی در توسعه و پیشرفت هر جامعه دارد؛ موضوعی که بارها و بارها رهبر معظم انقلاب به اهمیت آن تأکید داشتند و فرمودند که آن کسی که بتواند انسان آگاه، عالم، اهل فکر کردن، متفکر، اهل منطق، باایمان، بااراده، متشرع، پایبند به اخلاق اسلامی، پایبند به تعهدات ملی تربیت کنید، بزرگ‌ترین خدمت به کشور را انجام داده‌است. تأکیدی که به اهمیت و ضرورت آموزش و پرورش اشاره دارد.»
نقش مهم معلمان
متأسفانه در حوزه آموزش و پرورش با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنیم. ضعف‌ها و کم و کاستی‌های آن نیز به خوبی مشخص است، چراکه بارها و بارها کارشناسان به آن اشاره کرده‌اند. در این رابطه نجفلی می‌گوید: «عدم توجه کافی به مهارت‌های عملی و کاربردی، تئوری محور و حفظ محوری بودن آموزش، کمبود امکانات، عدم ارتقای جایگاه معلمان، عدم توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان و اهمیت ندادن به آموزش‌های فنی تنها بخشی از مشکلات حوزه آموزش و پرورش کشورمان است که باید در اولویت قرار گیرد و اصلاح شود.»
به گفته او وقتی ما توانستیم در بحث موشکی و نانو، پیشرفت بسیار زیادی داشته باشیم پس می‌توانیم برای پیشرفت نظام آموزشی کشور نیز برنامه‌ریزی کنیم و به دنبال حل و فصل مشکلات این حوزه باشیم.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه باید سرعت ما با سرعت تحول در حوزه فناوری و هوش مصنوعی همخوانی داشته باشد، می‌گوید: «معلمان نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند، باید همه تلاشمان را برای به روز کردن معلمان به کار بگیریم. متأسفانه شاهد آن هستیم که انگیزه دانش‌آموزان به شدت کاهش یافته است. وقتی میانگین معدل دانش‌آموزان پایه دوازدهم ۹۸/۱۰ شده‌است، یک اتفاق ناگوار است و حتی مرز هشدار و زنگ خطر را هم رد کرده‌است! بدون شک باید در قدم اول برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان و حل مشکلات فکری آنها توجه و تمام تلاشمان را کنیم تا آینده‌ای بهتر را برای تک‌تک دانش‌آموزان و همچنین جامعه بسازیم.»