نورنیوز-گروه اقتصادی: سرانه مصرف بنزین یکی از شاخص‌های مهم در بررسی الگوی مصرف انرژی در کشورهای تولیدکننده نفت است. برخلاف تصور عمومی، ایران با مصرف روزانه ۱.۲ لیتر بنزین به ازای هر نفر در جایگاه میانی جدول قرار دارد. این میزان مصرف، کمتر از کشورهایی مانند قطر، عربستان و بحرین است که هرکدام بین ۲.۱ تا ۲.۶ لیتر در روز بنزین مصرف می‌کنند. اما در صدر این لیست، ایالات متحده آمریکا با ۴.۱ لیتر بیشترین سرانه مصرف را دارد در حالی که امارات و کانادا نیز با ۳.۸ لیتر در رتبه‌های بعدی هستند.

چنین تفاوت‌هایی تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله جمعیت، میزان یارانه‌های دولتی، قیمت سوخت، سطح رفاه اقتصادی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل شکل گرفته است. در کشورهایی مانند آمریکا و کانادا، گستردگی شهرها و اتکای مردم به خودروهای شخصی باعث افزایش مصرف شده است. از سوی دیگر، در کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا که بنزین با یارانه‌های دولتی ارائه می‌شود، پایین بودن قیمت عامل مهمی در افزایش مصرف است.

تأثیر قیمت بنزین بر میزان مصرف

قیمت بنزین یکی از مهم‌ترین عواملی است که میزان مصرف را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هرچه قیمت پایین‌تر باشد، تقاضا برای مصرف افزایش می‌یابد. در کشورهای مختلف تولیدکننده نفت، قیمت بنزین تفاوت چشمگیری دارد. در آمریکا، قیمت هر لیتر بنزین حدود ۰/۹ دلار است، در حالی که در امارات، این رقم به ۰/۸ دلار می‌رسد. در کانادا، قیمت بنزین نزدیک به ۱/۲ دلار است و در عربستان هر لیتر ۰/۶۲ دلار قیمت دارد. قطر نیز با ۰/۵۷ دلار بنزین را عرضه می‌کند.

در این میان، ایران یکی از ارزان‌ترین بنزین‌های جهان را دارد. قیمت بنزین یارانه‌ای حدود ۰/۰۵ دلار (۱۵۰۰ تومان) و قیمت بنزین آزاد ۰/۱۱ دلار (۳۰۰۰ تومان) است. پایین بودن قیمت که ناشی از حمایت‌های دولتی است، منجر به افزایش مصرف داخلی شده و حتی پدیده قاچاق سوخت را نیز تشدید کرده است.بر اساس گزارش‌های رسمی بخش قابل توجهی از آمار مصرف بنزین در ایران مربوط به قاچاق این فرآورده به کشورهای همسایه است. اگر مقدار سوختی که به صورت قاچاق از کشور خارج می شود را از آمار واقعی مصرف در ایران کم کنیم، رتبه ایران باز هم در جدول مصرف در میان کشورهای نفت خیز پایین تر می آید.

جایگاه ایران در مقایسه با کشورهای منطقه

با وجود اینکه کشور ما یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان است، سرانه مصرف واقعی بنزین در داخل کمتر از برخی کشورهای عربی منطقه است. این موضوع به چند دلیل قابل توضیح است. جمعیت بالا یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث می‌شود میزان مصرف کل در کشور زیاد باشد اما سرانه مصرف کمتر از کشورهایی مانند قطر و امارات به نظر برسد. از سوی دیگر، وجود سیستم سهمیه‌بندی و عرضه بنزین با کارت سوخت باعث شده که مصرف تا حدودی کنترل شود. همچنین، کاهش قدرت خرید مردم و افزایش هزینه‌های نگهداری خودرو از دلایلی است که موجب شده بسیاری از افراد کمتر از خودروهای شخصی استفاده کنند.

مدیریت مصرف بنزین در کشورهای دیگر

بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت برای کنترل مصرف داخلی و جلوگیری از اتلاف منابع، سیاست‌های متعددی را به کار گرفته‌اند. در برخی کشورها، یارانه‌های سوخت به‌تدریج حذف شده و قیمت‌ها به نرخ‌های جهانی نزدیک‌تر شده است. در عربستان و امارات، این سیاست باعث کاهش مصرف داخلی و مدیریت بهتر منابع انرژی شده است. در کنار این اقدامات، توسعه حمل‌ونقل عمومی نقش مهمی در کاهش وابستگی مردم به خودروهای شخصی ایفا کرده است. کشورهایی که به سمت توسعه مترو، اتوبوس‌های برقی و تاکسی‌های اینترنتی رفته‌اند، موفق شده‌اند الگوی مصرف سوخت را اصلاح کنند. همچنین، برخی دولت‌ها برای تشویق مردم به استفاده از خودروهای کم‌مصرف، معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات خرید خودروهای هیبریدی و الکتریکی ارائه کرده‌اند.

ضرورت اصلاح سیاست‌های بنزینی در ایران

با توجه به قیمت پایین بنزین و روند افزایش مصرف داخلی، بسیاری از کارشناسان معتقدند که ایران باید به سمت اصلاح سیاست‌های انرژی حرکت کند. اما هر تغییری در قیمت سوخت نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و ارائه حمایت‌های معیشتی به اقشار کم‌درآمد است. برخی پیشنهادات در این زمینه شامل افزایش تدریجی قیمت بنزین همراه با پرداخت یارانه نقدی، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و ارائه تسهیلات برای خرید خودروهای کم‌مصرف است. همچنین، اصلاح نظام سهمیه‌بندی و جلوگیری از قاچاق سوخت می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند.

آمارها نشان می‌دهد که سرانه مصرف بنزین در ایران نسبت به برخی کشورهای تولیدکننده نفت مانند قطر، عربستان و بحرین کمتر است، اما همچنان میزان مصرف کلی در کشور بالا است. قیمت پایین بنزین، که ناشی از یارانه‌های دولتی است، یکی از عوامل اصلی افزایش تقاضا محسوب می‌شود.

بسیاری از کشورها با اصلاح قیمت سوخت، توسعه حمل‌ونقل عمومی و تشویق به استفاده از خودروهای کم‌مصرف، توانسته‌اند مصرف داخلی را کنترل کنند. اگر ایران نیز قصد دارد مصرف سوخت را بهینه کند، باید با یک سیاست جامع و برنامه‌ریزی دقیق، به سمت کاهش یارانه‌های غیرضروری و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل حرکت کند.