به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «دولت، جنگ، سرمایه‌داری» نوشته مایکل مان و ترجمه میلاد یزان پناه از سری برنامه‌های عصر دوشنبه‌های بخارا در مرکز مطالعات خاورمیانه معرفی شد.
در این مراسم علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا با تاکید به اینکه در عرصه ترجمه با یک دوره شکوفایی مواجهیم و حجم کتاب‌ها در حوزه سیاست، فلسفه و ادبیات سیاسی افزایش یافته است، تصریح کرد: موقعیت خوبی به وجود آمده چرا که نسل جدیدی از مترجمانی که کارشان بی‌عیب است در حال فعالیت هستند. اینکه در کتاب‌های ترجمه به این درجه از فارسی روان در ادبیات سیاسی برسیم قابل توجه است و اثر یزدان پناه هم مؤید این موضوع است.
یک زمانی روشنفکران پرداختن به اقتصاد را مضموم می‌دانستند
دهباشی با اشاره به اینکه کتاب‌های حوزه ادبیات سیاسی یا جامعه‌شناسی مخاطبان خاصی دارد، متذکر شد: این نوع کتاب‌ها به جلسات نقد و بررسی و معرفی نویسنده نیاز دارد تا بتوان اهمیت آن را به ویژه برای محققان و پژوهشگران نشان داد و مجله بخارا نیز به همین دلیل جلسات نقد و بررسی برگزار می‌کند.
وی با اشاره به موضوع کتاب و توجه به جامعه‌شناسی تاریخی و مقوله اقتصاد در آن تصریح کرد: در گذشته فرمول طبقاتی کردن جامعه راحت کردن خود از تلاش‌های ذهنی بوده و سال‌ها روشنفکران پرداختن به موضوع اقتصاد را مضموم می‌دانستند.
دهباشی ادامه داد: در عین حال باید در نظر داشت کوشش‌های ارجمند پیرنیا، زرین‌کوب، عباس اقبال و محمدعلی فروغی در تاریخ‌نگاری قابل تقدیر است این افراد در آن دوره تاریخ‌نگاری را بر اساس آنچه در آن دوره اهمیت داشت انجام دادند.
وی معتقد است درباره شخصیت‌های تاریخی باید آنها را در زمان خودشان بررسی کرد چرا که ما ادامه‌دهنده راهی هستیم که آنها آغاز کردند. حتی اگر نقد کنیم جایگاه آنها را نمی‌توان نادیده گرفت.
مایکل مان تاریخ کلی انسان را به روایت می‌کشد
مترجم کتاب «دولت، جنگ، سرمایه‌داری» نیز در این مراسم تصریح کرد: این کتاب را به دلیل اهمیت آن ترجمه کردم. نویسنده کتاب، مایکل مان چند دهه از زندگی خود را در این حوزه صرف کرده و در غرب در حوزه جامعه‌شناسی تاریخی صاحب‌نظر است.
میلاد یزدان‌پناه متذکر شد: از جمله مهمترین آثار وی منابع قدرت اجتماعی است که در چهار جلد ارائه شده است. کتاب «فاشیست‌ها»، «تاریخ دمکراسی» و «امپراتوری آشفته» نیز از جمله آثار شاخص اوست. این نویسنده معتقد است هر جامعه را در ظرف زمانی و مکانی خود باید بررسی کرد.
وی با بیان اینکه مایکل مان تاریخ کلی انسان را به روایت می‌کشد، افزود: در غرب مایکل مان را جزو سرآمدان جامعه‌شناسی تاریخی می‌دانند و در مقایسه با سایر جامعه‌شناسان تکوین دولت مدرن دغدغه‌ای است که در این کتاب مطرح کرده است. مان اندیشمندی نو- وبری شناخته می‌شود چرا که به مقوله‌های مشابهی در حوزه جامعه‌شناسی توجه دارد که وبر توجه داشته است.
اهمیت دولت و سیاست در جامعه‌شناسی
استاد جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه تهران نیز در ادامه به تمایز دیدگاه مان در مقوله جامعه‌شناسی اشاره کرد و گفت: سنت جامعه‌شناسی تاریخی را می‌توان در چهار زیر سنت تقسیم کرد، مکتب آنال، مکتب مارکسی، دورکیمی و وبری. این تمایز به دلیل تمایز زاویه تحلیل اهمیت دارد.
حجت کاظمی متذکر شد: سنت جامعه‌شناسی تاریخی وبری که مایکل مان در بستر آن تعریف می‌شود، به این ترتیب است که وبر از تحلیل تقلیل‌گرایانه پرهیز می‌کرد. از سویی وبر در ذیل این موضوع به دولت و سیاست اهمیت می‌دهد و آنها را از حاشیه بیرون می‌آورد.
وی با تاکید به اینکه خود مایکل مان نیز وبر را مهمترین جامعه‌شناس یاد می‌کند، متذکر شد: اوایل قرن بیستم، سنتی در بین جامعه‌شناسان حاکم بود که به مقوله جنگ و دولت اهمیت می‌دادند که وبر در متن اینها شکل گرفت و رویکرد خود را گسترش داد.
این استاد دانشگاه افزود: اهمیت مایکل مان نیز به دلیل ابداعات مفهومی و پرداختن به مقوله قدرت است و این نوع تحلیل به سادگی می‌تواند برای ما مایه‌های بازاندیشی تاریخ ایران را ارائه دهد.
به گفته کاظمی، بزرگان تاریخ ایران نوعی تاریخ‌نگاری مطرح کردند که رها از مقوله جامعه‌شناختی بود، این موضوع ما را دچار انسداد و خطای تحلیلی کرده بود. مثلاً حول محور اندیشه مارکسیستی کل تاریخ ایران جدال طبقات است و بس. در همین کتاب مایکل مان انتقادی نسبت به مارکسیست دارد که اساساً در جامعه سنتی اقتصادی نداریم که طبقه داشته باشیم و از جدال طبقات بگوییم.
کاظمی افزود: از سویی در شیوه تولید آسیایی، تصویری از تاریخ ایران به شکل قدرت قاهر در مقابل جامعه منفعل ترسیم کرده است اما مایکل مان می‌گوید دولت سنتی با وجود اقدام استبدادی به لحاظ زیر ساختی قادر به تحمیل قدرت در جامعه نبود. از زاویه مایکل مان صفویه به همین ترتیب بررسی می‌شود.
این پژوهشگر و جامعه‌شناس تصریح کرد: این سنخ کتاب‌ها متن‌های تخصصی دارد که عامه‌خوان نیست. شاید منابع قدرت اجتماعی عامه‌خوان‌تر باشد. مخاطب این کتاب‌ها بیشتر کسانی هستند که کار علمی انجام می‌دهند.
منحصر بودن بحث درباره دولت در ایران به اندیشه سیاسی
همچنین یکی دیگر از جامعه‌شناسان نیز متذکر شد: تا پیش از دهه ۷۰ با جامعه‌شناسی‌ای مواجه‌ایم که دولت در آن جدی نیست و تحت تأثیر جریانات فکری غالب دولت را جدی نمی‌گیرد.
محمد فاضلی تصریح کرد: در مقابل این صدا را می‌توان در جمله مایکل مان لمس کرد که نتیجه علوم اجتماعی این شده که دولت اهمیتی ندارد. در حالی که جوهره دولت اساساً جنگ‌طلبی است. بر این اساس مفهوم صلح‌گرایی را مطرح می‌کند.
وی معتقد است بر اساس نظر مان جنگ محصول ژئوپلتیک است و مان بین قدرت زیرساختی و قدرت سرکوب کننده دولت تفاوت قائل شد.
این پژوهشگر با تاکید به اینکه در جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی غربی ما دولت‌پژوهان بزرگی داریم و در آنجا مطرح می‌شود که دولت نادیده گرفته شده است در حالی که توجه به مقوله دولت ضروری است.
فاضلی درباره تحلیل فضای مطالعاتی در کشور نیز گفت: در ایران پیش از دولت‌سازی و حاکمیت قانون، میل به دمکراتیک‌سازی دولتی بوده که زیرساخت نداشته است. همان دولتی که خوب برخورد می‌کند وقتی گفته می‌شود ۱۰ کیلومتر جاده بکشد چند سال طول می‌کشد.
وی با ذکر مثالی افزود: حکم شفاف شدن حساب‌های درآمدی دولت با وجود اینکه مطرح شد اما اساساً درآمد و حساب‌های دولت نامشخص است. این جوهره همان چیزی است که مایکل مان به آن می‌گوید قدرت زیرساختی که می‌تواند خیر جمعی ایجاد کند.
این جامعه‌شناس افزود: این در حالی است که به اعتقاد وبر نهایت عقلانیت یک جامعه و کشور در بودجه آن بروز می‌یابد در حالی که مایکل مان نیز معتقد است امور مالی نقطه مهمی برای مطالعه جامعه است و روح افراد و سطح فرهنگی در تاریخ مالی دولت نوشته شده است.
در نهایت فاضلی تصریح کرد: این کتاب اهمیت زیادی دارد و لازم بود ناشر از ویراستاری خوب استفاده می‌کرد این کتاب به دلیل موضوع خاص خود احتمالاً زیاد به فروش نخواهد رفت. در حالی که بحث درباره دولت در ایران به اندیشه سیاسی منحصر بوده است. پیوند دولت با سیاست واقعی و بسط قدرت زیرساختی و مالیه دولت اهمیت دارد و این کتاب توجه به آن را بیان کرده است.
∎