[ شهروند ] «سینما نقش بزرگی در طرح مسائل اجتماعی و فرهنگ‌سازی در زمینه‌های مورد نیاز کشور دارد و باید با اهالی سینما با محبت بیشتر و نگاه مثبت‌تر برخورد شود. در واقع باید هنر و فرهنگ در همه حوزه‌ها حاکم شود و شاهد حاکمیت این بخش در کشور باشیم و نباید در این مسیر هنر را امنیتی کرد؛ چراکه کار ما فرهنگی کردن فرهنگ است».
این‌ها صحبت‌های محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه شورای سینماست- که بحث‌های پردامنه‌ای را در فضای سینمایی کشور به وجود آورده است. به‌خصوص آن بخش‌هایی که با اشاره به موفقیت‌های بین‌المللی و جایگاه جهانی سینما و سینماگران ایران نسبت به شرایط حال حاضر سینمای کشور هشدار داد: «سینما نقش بزرگی در طرح مسایل اجتماعی و فرهنگ‌سازی دارد و در این زمینه انتظار می‌رود هنر و هنرمندان و سینماگران با انگیزه بیشتری فیلم‌های اجتماعی و فرهنگی تولید کنند. با این حال برخی از فیلم‌هایی که به تازگی تولید شده‌اند، احساس می‌شود که در یک محیط فرهنگی کشور اسلامی تولید نشده و پیامی جز اتلاف وقت و سرگرمی ندارند و [ این در حالی است که] سینما در طرح مسائل جامعه و مشکلات کشور و کمک به مردم بهترین زبان است که باید جدی‌تر به آن نگاه شود». این مطلب؛ بر اساس صحبت‌های معاون اول رئیس‌جمهور؛ مروری کلی بر فیلم‌های حاضر در جشنواره امسال فجر داشته- تا یک ارزیابی کلی به عمل آید که چه تعدادی از فیلم‌های برگزیده امسال دغدغه مسایل ملی و میهنی و طرح مشکلات کشور را دارند و چه میزان آن‌گونه که هشدار داده می‌شود تنها و تنها با دغدغه وقت‌گذرانی و کشاندن مخاطبان پای گیشه‌های بلیت‌فروشی جلوی دوربین رفته‌اند!
در شرایطی که امسال کلیت اکران و گیشه فروش سینمای ایران تا حد زیادی در انحصار سینمای کمدی بود، ولی با این حال در جشنواره فیلم فجر، شاید به دلیل افزایش تعداد فیلم‌های بخش مسابقه جشنواره به نوعی شاهد افزایش تنوع ژانرها نیز هستیم. نکته تامل‌برانگیز در این میان این‌که این نسبت البته در تمام سال‌های گذشته نیز برقرار بوده، اما هیچ‌گاه شاهد تسری یافتن آن به اکران نبوده‌ایم- که حکایت از این می‌کند که آسیب‌شناسی اخیر معاون رئیس‌جمهور تا حد زیادی درست بوده و فارغ از این‌که همه ساله چه تعداد فیلم با چه تنوع ژانری ساخته می‌شوند، اکران سینمای ایران دربست در اختیار سینمای کمدی قرار دارد و البته در این میان نکته ناراحت‌کننده‌تر هم این‌که تماشاگران هم بی‌توجه به این‌که چه فیلم‌هایی روی پرده می‌آیند، تنها و تنها از فیلم‌های کمدی استقبال می‌کنند. این را می‌توان خلاصه‌ای اجمالی از وضعیت سینمای ایران در چند سال اخیر دانست: رعایت تنوع ژانری در تولید فیلم و انحصار اکران به سینمای کمدی! برای همین هم هست که به نحو طعنه‌آمیزی انتشار گزارش خبرگزاری ایرنا درباره «تنوع ژانری فیلم‌های جشنواره امسال» و این واقعیت آماری که در کنار میزبانی جشنواره فیلم فجر از ۴ فیلم کمدی، اما، ۵ فیلم در گونه دفاع مقدس و ۱۴ فیلم از گونه اجتماعی در جشنواره حضور دارند و این یعنی بیش از ۴۰ درصد فیلم‌های حاضر در جشنواره به گونه اجتماعی تعلق دارند، امیدواری چندانی برنمی‌انگیزد!
جشنواره مقاومت
برخلاف جشنواره سال گذشته که از بین 34 فیلم حاضر در جشنواره 6 فیلم متعلق به گونه دفاع مقدس بودند و عدم تناسب این قضیه انتقادات زیادی را در جشنواره سال گذشته به وجود آورده بود؛ امسال از بین مجموع 40 فیلم جشنواره ۵ فیلم به گونه دفاع مقدس تعلق دارند که نشان از سهم نزدیک به 15 درصدی فیلم‌های دفاع مقدسی در جشنواره دارد- که تناسب منطقی‌تری است. تقریبا تمام این پنج فیلم هم به زندگی و سرگذشت شهدا می‌پردازند.
از پنج فیلم دفاع مقدسی جشنواره امسال دو فیلم «اسفند» و «اشک هور» به نوعی پرتره‌ای از زندگی شهید علی هاشمی به شمار می‌آیند. «اسفند» به کارگردانی دانش اقباشاوی به شهید علی هاشمی در زمان عملیات خیبر می‌پردازد- و با فضای جنگی و حماسی خود، مخاطب را به دل تاریخ و دنیای گذشته می‌برد. «اشک هور» ساخته مهدی جعفری اما مقطعی دیگر از زندگی همین شهید را روایت می‌کند و داستان مادر منتظری را نشان می‌دهد که چشم به راه بازگشت پسرش در دوران جنگ است. این فیلم را می‌توان پایان سه‌گانه حماسی مهدی جعفری- بعد از «23 نفر» و «یدو»- دانست!
«خدای جنگ» نیز در این میان به بخشی از فعالیت‌های شهید حسن طهرانی مقدم می‌پردازد. سومین ساخته حسین دارابی در واقع به مقطعی از تلاش‌های پدر موشکی ایران در روزگار جنگ برای مقابله با دزدی قطعات موشک می‌پردازد و با بازی ساعد سهیلی و داریوش کاردان نگاهی ویژه به تاریخ جنگ ایران و عراق دارد.
«پیش‌مرگ» نیز داستان زندگی شهید سعید قهاری را در دوران دفاع مقدس روایت می‌کند. یک فیلم قهرمانانه و پر از فداکاری که قطعا از جمله آثار مهم جشنواره فیلم فجر امسال خواهد بود.
و در نهایت آخرین فیلم دفاع مقدسی امسال «صیاد» است. یکی از فیلم‌های احتمالا پرسروصدای امسال که به شرح عملیات‌ها و فعالیت‌های شهید صیاد شیرازی می‌پردازد.
نکته جالب این‌که این ۵ فیلم همگی توسط نهادهای دولتی و حکومتی به تولید رسیده‌اند- که البته با توجه به هزینه و سنگینی تدارکات این جور فیلم‌ها طبیعی نیز هست.
در کنار فیلم‌های مربوط به دوران و شخصیت‌های جنگ؛ حضور نسخه سینمایی فیلم «موسی کلیم الله» ابراهیم حاتمی‌کیا نیز سهم گونه دینی و تاریخی را در جشنواره امسال حفظ می‌کند. در واقع این گونه که سال گذشته با «شور عشق» داریوش یاری درباره اسرای کربلا در جشنواره حضور داشت، امسال هم حضورش را با نسخه سینمایی سریال پرهزینه حاتمی‌کیا ادامه داده است.
تاریخ در جشنواره
امسال در جشنواره شاهد تمرکز سه فیلم سیاسی تاریخی بر وقایع معاصر خواهیم بود. این در حالی است که در دوره گذشته نیز سه فیلم «پروین»، «بهشت تبهکاران» و «صبح اعدام» در گونه تاریخی سیاسی در جشنواره حضور داشتند. با این حال تفاوت فیلم‌های تاریخی امسال با سال گذشته این است که امسال در جشنواره خبری از پرتره یا برشی از زندگی شخصیت‌های فرهنگی یا سیاسی تاریخ معاصر نیست. در واقع آن‌چه فیلم‌های تاریخی سیاسی این دوره را متمایز می‌کند، وقایع و رویدادهای تاریخی است. «۱۹۶۸» اولین فیلم کارنامه امیرمهدی پوروزیری با بازیگرانی چون امیر نوروزی و لیندا کیانی یک روایت تاریخی و جذاب از یکی از مهم‌ترین بازی‌های فوتبال ایران، یعنی دیدار تاریخی ایران و اسرائیل در فینال جام ملت‌های آسیا 1968 ارائه می‌دهد. «شمال از جنوب غربی» یک اثر اکشن و سیاسی است که ژانرهای جنگی و معماهای پیچیده را در هم آمیخته و به رخدادی مهم در دل جنگ ایران و عراق در شمال ایران مربوط می‌شود و «بازی خونی» نیز به اتفاقات اوایل انقلاب در ارتباط با گروه‌های مخالف نظام جمهوری اسلامی می‌پردازد. این فیلم در واقع مخاطب را به زمان قیام آمل در سال 1360 برده و احساسات و فضای آن دوران را به تصویر می‌کشد.
جشنواره خنده
با اقبال بیشتر مخاطبان به فیلم‌های کمدی و موفقیت این گونه در گیشه سینما، جشنواره فیلم فجر هم از این تاثیر بی‌نصیب نمانده است. سال گذشته «تمساح خونی» تنها کمدی صرف جشنواره بود و «شه‌سوار» و «دو روز دیرتر» نیز رگه‌های کمدی داشتند. امسال اما جشنواره میزبان ۴ فیلم در گونه کمدی است. این افزایش ۴ برابری از نکاتی است که احتمالا در اثنای جشنواره مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت. در حقیقت در میان فیلم‌های مربوط به این ژانر؛ «کفایت مذاکرات»، محصول جدید تهیه‌کننده صاحب‌نامی چون عامریان یک کمدی صرف از جمله فیلم‌های روی پرده است و «صددام» و «آنتیک» هم بیشتر به کمدی اجتماعی تنه می‌زنند. با این حال به نظر می‌رسد که «تاکسیدرمی» کمدی متمایز جشنواره امسال است که به مانند محصول سال گذشته تهیه‌کننده‌اش «باغ کیانوش» رگه‌هایی از فانتزی نیز در خود دارد.
در دل اجتماع خشمگین
... و در نهایت می‌رسیم به سینمای اجتماعی- که آن‌گونه که «خبرگزاری ایرنا» گفته، بیش از ۴۰ درصد فیلم‌های جشنواره متعلق به گونه سینمای اجتماعی‌اند. در واقع در میان ۳۳ فیلم جشنواره، به مانند هر سال، سهم درام‌های اجتماعی از همه بیشتر است. البته این‌که درام‌های اجتماعی تا چه میزان از گیشه سینماها نیز سهم می‌توانند داشته باشند؛ با توجه به آمارهای فروش پاسخ ساده‌ای دارد. با این حال، امسال ۱۴ فیلم جشنواره در گونه درام اجتماعی دسته‌بندی می‌شوند که می‌شود چیزی نزدیک به دوبرابر سهم این گونه در جشنواره دوره گذشته- و نکته جالب هم این که این آثار موضوعات و رویکردهایی گوناگون، از مهاجرت غیرقانونی تا مسایل زنان و البته مصائب نوجوانان را شامل می‌شوند.
از بین فیلم‌های جشنواره امسال؛ ۴ فیلم اجتماعی به طور مشخص به مسائل و مشکلات نوجوانان می‌پردازند: «زیبا صدایم کن» به کارگردانی رسول صدرعاملی که در این حوزه، فیلم‌های متعدد دیگری هم ساخته؛ «داد» ابوالفضل جلیلی که به مسائل نوجوانان در کانون اصلاح و تربیت می‌پردازد؛ «بچه مردم» که درباره چند نوجوان در یک بهزیستی است؛ و «چشم بادومی» درباره علاقه نوجوانان به خوانندگان کی‌پاپ چهار فیلم نوجوانانه جشنواره امسال هستند.
«ترک عمیق»، «رها»، «زمانی در ابدیت» و «مرد آرام» نیز- البته هر کدام با پرداخت‌هایی متفاوت- در گونه درام‌های خانوادگی جای می‌گیرند.
نکته مهم‌تر در این میان حضور دو فیلم اجتماعی درباره تاثیرات عمیق فضای مجازی است. دو فیلم به نام‌های «ماریا» و «گوزن‌های اتوبان» که بی‌تردید آثاری جنجالی قلمداد خواهند شد. از سال گذشته که «بی‌بدن» پایه و اساس موضوع خود را بر فضای مجازی بنا کرد و به نقش رسانه‌های اجتماعی در سرنوشت اشخاص بها داد، می‌شد گمان کرد که سال بعد و دوره‌های بعدی، بر این مهم تاکید بیشتری خواهند داشت. مهاجرت غیرقانونی موضوعی دیگر است که در فیلم «آبستن» روایت شده است. «دست تنها»، «شوهر ستاره» و «ناتور دشت» نیز دیگر فیلم‌های اجتماعی جشنواره امسال هستند.