زینب اسماعیلی: برجام مرده است یا نه؟ برجام مبنای مذاکرات است یا نه؟ مذاکره می‌کنیم یا گفت‌وگو؟ چه زمانی می‌توان انتظار برداشته شدن تحریم‌ها را داشت؟ این سوالات و بیش از این‌ها مساله امروز دیپلماسی ایران است،اما جوابش چیست؟
همه شواهد نشان می‌دهد که مذاکرات سیاسی امروز به مراتب سخت‌تر از زمانی است که برجام به دست آمد. یکی از خاص‌ترین متغییرهایی که اکنون وجود دارد این است که روسیه و اروپا روی یک میز برای مذاکره نخواهند نشست.
درحالی‌که ترکیب مذاکراتی ایران بر سر مساله هسته‌ای ایران و پنج کشور عضو دایم شورای امنیت به همراه آلمان و نماینده ای از اتحادیه اروپا بیش از دو دهه است که با ایران در حال مذاکره است، اکنون بعید به نظرمی‌رسد که اروپا با حضور روسیه در نشست موافق باشد.
مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در اولین مصاحبه خود با ایسنا در پاسخ به این سوال که «شما می‌گوئید یکی از طرف‌های مذاکراتی ما روس‌ها هستند که در حقیقت در پرونده اوکراین دخالت دارند و آیا اروپایی‌ها حاضر هستند با روس‌ها سر یک میز بنشینند»، گفت: این یکی از چالش‌هایی است که تحت عنوان شکل مذاکره با آن روبه‌رو هستیم. از نظر شکل مذاکراتی، اروپایی‌ها و روس‌ها با هم هم‌نظر نیستند و این چالشی است که ما باید در مورد آن به فرمولی دست پیدا کنیم.
او گفته که در مورد شکل و فرمت مذاکرات صحبت شده است. نظر اروپایی‌ها روشن است. بین اروپایی‌ها و روس‌ها در مورد شکل مذاکره اختلاف‌نظر وجود دارد و این یکی از چالش‌هایی است که باید آن را حل کنیم.
البته تخت روانچی نگفته که به چه راه حلی دست یافته‌اند. اما به نظر می‌رسد این یکی از چالش‌های اساسی موجود در مذکرات باشد.
برجام مرده یا زنده است؟
از جمله مسایل دیگری که به نظر می‌رسد در جریان مذاکرات مساله است؛ این است که آیا برجام می‌تواند پایه مذاکرات باشد یا نه؟ روانچی توضیح داده که «در اکتبر ۲۰۲۵ یا مهرماه ۱۴۰۴ بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، دوره برجام تمام می‌شود و بعد از این تاریخ برجامی وجود ندارد. در حقیقت در این زمان اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام بخشی از آن است، تمام می‌شود.» اینکه گفته می‌شود برجام مرده است، جمله مناسب و جالبی نیست»، واقعیت این است که زمان تعدادی از مفاد برجام گذشته است. مثلا پنج سال بعد از برجام، تحریم‌های تسلیحاتی از بین رفته است و دیگر معنا ندارد که در مورد این موضوع صحبت کنیم، یا در سال هشتم برجام، تحریم‌های موشکی و پهپاد از بین رفته‌اند، طبیعی است که معنایی ندارد در مورد آن‌ها صحبت شود.
منطقه را دخالت نمی‌دهیم
او همچنین توضیح داده که «موضوعات غیرمربوط به پرونده هسته‌ای را در مذاکرات دخالت نمی‌دهیم، همان‌طور که در مذاکرات برجام این کار انجام شد»، در سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ که ما مذاکرات برجام را انجام می‌دادیم و منطقه این‌گونه نبود، در آن زمان نیز اجازه ندادیم که مسائل منطقه در مذاکرات برجام دخالت کند. اکنون نیز این تحولات را دخالت نخواهیم داد.
ما وقتی با اروپایی‌ها می‌نشینیم، با آن‌ها در مورد موضوعات مختلف صحبت می‌کنیم. وقتی در تهران با سفرای کشورهای اروپایی رایزنی می‌کنیم، این‌گونه نیست که مثلا در مورد موضوعات غرب آسیا صحبتی نکنیم، اما ما با آن‌ها مذاکره‌ای که در آن بده بستان در مورد مسائل منطقه باشد، نداریم و آنچه انجام می‌شود چه در تهران و چه در پایتخت کشورهای اروپایی و چه در ژنو تبادل‌نظر در ارتباط با این تحولات است. ما نظرات‌مان را می‌گوییم و آن‌ها دیدگاه‌هایشان را مطرح می‌کنند. بحث هسته‌ای آن‌قدر پیچیدگی دارد که اگر بخواهیم در مورد آن به توافق برسیم، مدت زیادی طول می‌کشد، چه برسد به اینکه بخواهیم موضوعات دیگر را دخالت دهیم.
وی با تأکید مجدد مبنی بر اینکه «در مذاکرات مربوط به بحث هسته‌ای، این مسائل دخالت داده نمی‌شود»، ادامه داد: بحث هسته‌ای آن‌قدر برای خودش پیچیدگی دارد که اگر بخواهیم در مورد آن صحبت کنیم و به توافق برسیم، مدت زیادی طول می‌کشد که این کار انجام بشود، چه برسد به اینکه بخواهیم موضوعات دیگر که بسیار پیچیده هستند را در این مذاکرات دخالت دهیم. عملاً این امر امکان‌پذیر نیست.
ساختار برجام زنده است
توضیحات مجید تخت روانچی نشان می‌دهد که ساختار مذاکراتی فعلی همان ساختار برجام است. همان گونه که برجام برمبنای اعتمادسازی از فعالیت هسته ای ایران و رفع تحریم ها در مقابل آن شکل گرفت. تخت روانچی در اینمورد توضیح داده است: ما برای اینکه به تفاهم و توافق جدیدی برسیم، ۲ عنصر کلیدی داریم، یکی اعتمادسازی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران و دیگری بحث رفع تحریم‌ها از سوی طرف‌های مقابل. در حقیقت ما در این مذاکرات قبول می‌کنیم که در مورد فعالیت‌های هسته‌ای خود اعتمادسازی کنیم. البته از دید ما نیازی به اعتمادسازی وجود ندارد و برنامه هسته‌ای ما صلح‌آمیز است و تجربه و سابقه ما نشان داده که در این زمینه صادق هستیم. ولی این یک واقعیت است که طرف‌های مقابل می‌گویند که ما باید ثابت کنیم برنامه هسته‌ای‌مان صلح‌آمیز است. ما نیز می‌گوئیم در برابر این مسئله خواهان رفع تحریم‌ها هستیم و این ۲ موضوع منطق مذاکراتی ماست.
تخت‌روانچی با بیان اینکه هر یک از این ۲ موضوعات عناصری دارند، ادامه داد: مثلا در بحث هسته‌ای مباحث هسته‌ای چون آب سنگین، تعداد سانتریفیوژها و میزان اورانیوم غنی‌شده ایران و غیره وجود دارد. از دیگر سو در مورد بحث تحریم‌ها نیز بحث تحریم‌های بانکی، حمل‌ونقل، نفتی و بیمه را داریم و دیگر موضوعات مرتبط با تحریم‌ها.
۳۱۵ ۳۱۴
∎