سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - لیلا عبداللهی، منتقد و مترجم: رمان «مراقبت از او» اثر ژان باتیست آندره‌آ، برنده جایزه گنکور سال ۲۰۲۳، درحال حاضر جایگاه خود را به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین برندگان این جایزه در طول ۱۲۱ سال تاریخ آن تثبیت کرده است؛ با فروش بیش از یک‌میلیون نسخه تا به امروز، ترجمه به ۳۴ زبان مختلف و کسب جوایزی مانند جایزه رمان فناک و جایزه بزرگ خوانندگان مجله «اِل»، این رمان توانسته مخاطبان جهانی را مجذوب خود کند.
آندره‌آ که پیشتر فیلمنامهنویس و کارگردان سینما بوده، داستانی پیچیده درباره هنر، عشق و مقاومت در برابر پس‌زمینه ایتالیای قرن بیستم روایت می‌کند. این رمان داستان میکل آنجلو «میمو» ویتالیانی، یک مجسمه‌ساز کوتاه‌قامت و نابغه را روایت می‌کند. او که اکنون در اواخر زندگی خود به سر می‌برد، «مراقب» ِ شاهکار خود است: مجسمه‌ای مرموز و عمیقاً تأثیرگذار، که شبیه مجسمه «پتیا» است.
این رمان تقریباً پانصد صفحه‌ای، چندین دهه آشوب را دربرمی‌گیرد، از جمله دوران ظهور فاشیسم، و پیوند عمیق و ماندگار میمو با ویولا اورسینی، دختر ماجراجو و جاه‌طلب یک خانواده اشرافی را روایت می‌کند. ویولا که مدافع حقوق زنان است، با پس‌زمینه محافظه‌کارانه خود مبارزه می‌کند و داستان او با داستان میمو درهم می‌آمیزد تا پیچیدگی‌های عشق، خلاقیت هنری و محدودیت‌های اجتماعی را روشن کند.
آندره‌آ که پس از یک دوران طولانی فعالیت به عنوان فیلمنامهنویس به نویسندگی رمان روی آورد، کتاب «مراقب از او» را داستانی گسترده از عشق، دوستی و انتقام توصیف کرده است. این رمان در مقایسه با سایر آثار مطرح برای این جایزه که گاهی به عنوان آثار نخبه‌گرایانه دیده می‌شوند، متفاوت بود، چراکه قبلاً فروش بسیار خوبی داشت و از سوی برخی منتقدان به عنوان کتابی «محبوب و مردمی» شناخته شده بود.
این کتاب که به تاریخ سیاسی و ساختار طبقاتی ایتالیا از جنگ جهانی اول تا دهه ۱۹۸۰ می‌پردازد، ظهور فاشیسم را به عنوان پدیده‌ای تدریجی در زندگی روزمره بررسی می‌کند. علاوه بر این، موضوعاتی چون فمینیسم، هنر و حمایت مالی از هنرمندان را نیز مورد توجه قرار داده است. آندره‌آ در مصاحبه‌ای گفته است «می‌خواستم کتابی بنویسم که وقتی جوان‌تر بودم دوست داشتم بخوانم.»
وقتی از او درباره علت اینکه چرا یک حماسه محبوب که خواننده را در داستان غرق می‌کند، ممکن است برای محافل نخبه‌گرایانه جذابیت کمتری داشته باشد، پرسیدند، آندریه‌آ در پاسخ گفت: «احساس می‌کنم امروز روایت داستان را به سینما واگذار کرده‌ایم، انگار که داستان‌گویی چیزی کمی مبتذل است. انگار که داستان‌گویی عمق را حذف می‌کند. اما من معتقدم که می‌توان هم محبوب بود و هم عمیق، و سطوح مختلفی از خوانش را برای انواع مختلفی از خوانندگان و نسل‌ها ارائه داد.»
آندره‌آ می‌گوید که الهام این رمان از میل به برقراری ارتباط دوباره با ریشه‌های ایتالیایی‌اش و باور او به قدرت داستان‌سرایی حماسی نشئت گرفته است. او در این‌باره می‌گوید: «مراقب از او، یک داستان عاشقانه بزرگ است، چون همان‌طور که می‌گویند، دنیا با عشق می‌چرخد، این‌طور نیست؟»
منتقدان به موضوعات گسترده این رمان اشاره کرده‌اند، از جمله خلاقیت هنری، نقش زنان در جامعه، تأثیر کلیسا و اشرافیت، و پویایی پیچیده روابط عاشقانه و اجتماعی. مبارزه ویولا برای آزادی و تلاش‌های میمو در مواجهه با طرد اجتماعی، روایتی عمیقاً تأثیرگذار را ایجاد کرده است.
علی‌رغم موفقیت تجاری و تحسین منتقدان، «مراقب از او» با برخی انتقادات نیز مواجه شده است. برخی از منتقدان ادعا کرده‌اند که این کتاب «رمان بزرگی» مطابق با استانداردهای ادبی فرانسه نیست، هرچند بسیاری بر این باورند که تمام برندگان جایزه گنکور نیز چنین نبوده‌اند. فیلیپ کلودل، یکی از اعضای هیات داوران گنکور، این کتاب را «ادبیات پاپیولار با کیفیت بالا» توصیف کرده است، درحالی‌که دیدیه دکوین، رییس هیات داوران، آن را «شکوفاکننده» نامید و آن را به «یک سنبل زیبا که در میان زیررُست‌های جنگل در صبحی بهاری ظاهر می‌شود» تشبیه کرد.
تصمیم‌گیری برای برنده جایزه گنکور ۲۰۲۳، بسیار هیجان‌انگیز بود و پس از چهارده دور رأی‌گیری، درنهایت با شکست‌خوردن رمان «سارا، سوزان و نویسنده» اثر اریک رینهارت، «مراقب از او» به دلیل جذابیت جهانشمول و روایت تأثیرگذارش برنده شد. جوآنا لی، از انتشارات آتلانتیک‌بوک که نسخه انگلیسی این رمان را منتشر کرده است، اظهار داشت: «مراقب از او» سرودی برای دوستی و آزادی است که قبلاً بیش از یک میلیون خواننده در فرانسه را مجذوب خود کرده است. این یک داستان عاشقانه برای تمام دوران‌ها است: پر از احساس، هنر و تعهد عمیق به قدرت هنر.» همین نگاه را ناشر و مترجم فارسی کتاب نیز داشته‌اند و بر آن تاکید کرده‌اند.
این رمان که با آثاری چون «نوری که نمی‌بینیم» اثر آنتونی دوئر (برنده جایزه پولیتزر) و «مردی با کت قرمز» اثر جولین بارنز (برنده جایزه بوکر) مقایسه شده، در آستانه تبدیل‌شدن به پدیده‌ای جهانی است. همان‌طور که ترجمه فارسی آن، این داستان حماسی را به مخاطبان مشتاق ایرانی معرفی خواهد کرد و خوانندگان را به سفری عمیق در عشق، هنر و مقاومت روح انسانی می‌برد.
چه به‌عنوان یک داستان عاشقانه، چه به‌عنوان تفسیری اجتماعی یا تأملی در نقش هنر، «مراقب از او» نشان‌دهنده قدرتِ پایدارِ داستان‌سرایی برای الهام‌بخشیدن، التیام‌دادن و پیونددادنِ ما به یکدیگر در سراسر جهان است؛ موضوعی که این اثر را به شاهکاری خواندنی نه‌تنها برای این عصر، که برای همه اعصار تبدیل کرده است؛ یک کلاسیکِ معاصر، با داستانی درخشان و شخصیت‌هایی سرزنده و قوی که نمی‌توان آن‌ها را واقعی تصور نکرد. ژان باتیست آندره‌آ از خلالِ این متنِ فراموش‌نشدنی، نسیمِ آزادی را فراسویِ مرزها و تن‌ها می‌دَمد؛ نسیمی سرشار از احساسات والای انسانی در قرن بیست‌ویکم.
∎