گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- هسته مسائل ایران دانشگاه امام صادق علیه السلام: طی دهه‌های گذشته قاره آفریقا کمتر مورد توجه سیاست‌گذاران کشورمان بود. به طوری که فرصت‌های موجود در سرزمین فرصت‌ها تقریبا ناشناخته بوده است. در دولت شهید رئیسی، این پنجره به روی جمهوری اسلامی ایران گشوده شد به طوری که رئیس جمهور فقید بعد از 11 سال در چارچوب سیاست خارجه همه‌جانبه و متوازن به آفریقا سفر کرد. در این سفرها، تعدادی از سندهای همکاری در زمینه‌های مختلف بین مسئولان ایرانی و مسئولان کنیا، اوگاندا و زیمباوه برای بهبود سطح روابط و تقویت همکاری امضا شد. سفر دکتر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران، به آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی، در امتداد همین بهره‌برداری از سرزمین فرصت‌هاست. این سفر به عنوان یک اقدام مهم در راستای دیپلماسی پارلمانی و گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور به شمار می‌رود و شامل دیدارهایی با رئیس مجلس نمایندگان و شیخ ابراهیم طوفا، رئیس مجلس اعلای اسلامی اتیوپی، و نخست‌وزیر این کشور بود. هدف اصلی این دیدارها بررسی و گسترش فرصت‌های اقتصادی و همکاری در حوزه‌های مختلف مانند تجارت، سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری و دسترسی ایران به بازارهای آفریقا بود.
البته اشاره ایشان به چالش‌های پیش روی روابط تجاری و همکاری‌های اقتصادی نشان از این دارد که سیاست‌مداران کم و بیش و در دوره‌های مختلف به ایجاد و گسترش همکاری‌ها اندیشیده‌اند ولی نبود زیرساخت‌های پایدار حوزه حمل و نقل مانع از برداشتن قدم‌ها شده است. به نظر می‌رسد دیپلماسی پارلمانی توانست در این زمینه قدم اول را به خوبی بردارد. ارائه پیشنهاد استفاده از مسیر ترانزیتی برای تجارت بین دو کشور که توسط آقای قالیباف انجام شد، گویای همین مسئله است. به هرحال نمی‌شود از کشوری که از لحاظ ژئوپلوتیک در شاخ آفریقا قرار دارد و از لحاظ اقتصادی نیز در جایگاه پنجم قاره سیاه قرار دارد، گذشت.
البته باید توجه اکثریت جمعیت این کشور را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهد و از نظر تولیدات مواد غذایی و کشاورزی نمی‌توان به عنوان کشور هدف مگر به استثنای محصولات محدود در نظر گرفت. به بیان دیگر می‌توان با اتیوپی وارد روابط تجاری شد به طوری که واردات مواد غذایی از مبدأ اتیوپی به مقصد ایران صورت پذیرد و صادرات صنایع و ماشین آلات کشاورزی و نیز فناوری و تکنولوژی از مبدأ ایران به مقصد اتیوپی انجام شود.
به طور کلی آنچه از این سفر به صورت ویژه‌تر و از سفرهای قبلی دکتر قالیباف به بیروت و ... می‌توان متوجه شد -که در اظهارات خود ایشان هم هست- این است که قوه عاقله نظام تصمیم بر این دارد که نقش مجلس در فرایند تصمیم‌گیری سیاست خارجی جدی‌تر و پررنگ‌تر شود که البته با توجه به گستردگی و پیچیدگی‌های مناسبات سیاسی در جهان امروز، این تصمیم منطقی و عقلانیست. دیپلماسی پارلمانی میتواند به عنوان یک ابزار مؤثر در تقویت روابط بین‌المللی و ارتقاء همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد. همه جانبه بودن دیپلماسی پارلمانی به این دلیل است که مردم به صورت غیر مستیم در حال تصمیم‌گیری در عرصه سیاست هستند. قدرت مردم در عرصه‌های سیاست خارجی و داخلی و مسائل مهم بین‌المللی مانند حقوق بشر و جنگ و صلح زمینه ظهور دیپلماسی عمومی را فراهم کرده است.[1]
از سوی دیگر به نظر می‌رسد نمایندگان مردم از طریق دیپلماسی پارلمانی سعی در نظارت عمیق بر فعالیت‌های دولت در حوزه سیاست خارجی دارند. ویژگی مهم این نوع از دیپلماسی این است که میتواند از ملاحظات و پروتکل‌های بین دولت‌ها فراتر رود. در واقع در گیر و دار نبودن دیپلماسی پارلمانی میان پروتکل‌های بین‌المللی به راحتی میتواند خلأها و کمبودهای دیپلماسی معمول و رسمی کشور را پوشش داده و موجب بهبودی جایگاه بین‌المللی آن شود.[2] معیار این موضوع را می‌توان در بازخورد و نوع پرداخت رسانه‌های جهانی به سفر رئیس مجلس به اتیوپی مشاهده کرد.
سفر رئیس مجلس شورای اسلامی و هیئت همراه از استقبال رسانه‌های بین المللی برخوردار نشد و صرفاً رسانه های محلی و بین‌المللی کشور اتیوپی پوشش دادند. متاسفانه در سال‌های اخیر جنبه‌های مثبت دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در رسانه‌های مرجع و بین‌المللی با سانسور شدیدی مواجه شده است. سانسور رسانه‌ای اقدامات دیپلماتیک ایران تا جایی پیش رفته که سفر رئيس قوه مقننه جمهوری اسلامی به یکی از کشورهای مهم قاره آفریقا که روزگاری حیات خلوت کشورهای اروپایی در دوران استعمار بوده است؛ با بی توجهی رسانه‌ها روبرو می‌شود. در حالی که با بررسی مطالب مربوط به اتیوپی در خبرگزاری‌های خارجی می‌توان بازتاب اخباری مانند سفر مسئولان پاکستانی و روسی به این کشور را مشاهده کرد. سانسور خبری و کنترل رسانه‌ای به جهت مدیریت افکار عمومی در داخل و خارج از کشور نشانگر این نکته است که با دیده شدن و در صدر اخبار قرارگرفتن چنین اقدامات رسمی و سفرهای خارجی، جایگاه بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران ارتقاء می‌یابد ولی دشمنان این را نمی‌خواهند.
در ساختار داخلی سیاست نیز دیپلماسی پارلمانی هم نقش مکمل خلأها را دارد و هم میتواند تسریع کننده اقدامات دستگاه دیپلماسی کشور باشد. دعوت آقای قالیباف از نخست وزیر و رئیس مجلس ملی اتیوپی به ایران و پیشنهاد بازگشایی سفارت اتیوپی در تهران، در راستای سرعت بخشی به ایجاد و احیای روابطی است که دستگاه دیپلماسی و در راس آنها وزارت امور خارجه این وظیفه را بر عهده دارند. اما چه خلأئی در داخل وجود دارد که باعث شده مجلس با سفرهای بین‌الدولی و ایفای نقش جدی‌تر آن خلأ را پر کند.
به نظر می‌رسد با انتخاب دکتر پزشکیان توسط مردم به ریاست جمهوری، و البته اتفاقاتی که در منطقه شاهد آن بودیم، قوه عاقله نظام تصمیم بر پررنگ تر کردن نقش مجلس گرفت. انتخاب نماینده سابق تهران به عنوان دستیار ویژه بین‌الملل به تنهایی مؤید ورود جدی مجلس به فرایند تصمیم‌گیری سیاست خارجی است و سفرهای متعدد دکتر قالیباف به سفرهای خارجی پس از انتصاب دستیار ویژه نکته فوق را تایید می‌کند. با این حساب به نظر می‌رسد این خلأ مهم در دولت چهاردهم اتفاق افتاده است. حال سوال اینجاست که آیا همین خلأ بزرگ است که باعث شهادت شهید هنیه و شهید حسن نصرالله شد؟ و سوال دیگر این است پالس‌‌های ضعیف اعضای دولت در رسانه‌های مختلف جزوی از این خلأ است؟ و اینکه دیپلماسی پارلمانی نقشی در پیشبرد مذاکرات احتمالی خواهد داشت؟
در کنار توجه به بعد داخلی سفر دکتر قالیباف به اتیوپی و احیای دیپلماسی پارلمانی، توجه به بعد خارجی و بین‌المللی آن نیز مهم است. مهم‌ترین حسن این سفر توجه مجدد به آفریقا در دوره‌ایست که دولت اهتمام چندانی به این نکته دارد و یا در اولویت‌های او نیست. ورود جدی جمهوری اسلامی ایران به قاره آفریقا در دولت سیزدهم بود. اما پس از شهادت آیت الله رئیسی این نگرانی در بدنه نخبگانی و حاکمیتی وجود دارد که به تفاهمات فی ما بین دولت سیزدهم و کشورهای آفریقایی بی‌توجهی شود. لذا از طریق مجلس می‌توان در ایجاد و احیای روابط تجاری و سیاسی به دولت چهاردهم کمک کرد. علاوه بر آن، مسئله دیپلماسی پارلمانی به خودی خود مهم است. یعنی حتی اگر خلأ داخلی هم در ساختار سیاسی وجود نداشته باشد، دیپلماسی پارلمانی مهم است. زیرا ابزاری برای تقویت روابط بین‌الملل است و تقویت روابط بین‌الملل در شرایطی که احساس می‌شود جمهوری اسلامی ایران در حالت انزوا قرار دارد (و یا حداقل اینگونه القا می‌شود) میتواند گامی مهم در راستای خروج از انزوا -به عنوان تهدید علیه جمهوری اسلامی ایران- باشد.