نوذر شفیعی استاد روابط بین‌الملل و کارشناس مسائل آسیا مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در خصوص سفر عراقچی وزیر امور خارجه کشور‌مان به افغانستان و آنچه در این سفر باید مورد گفت‌وگو و رایزنی میان دو کشور قرار گیرد، تصریح کرد: سفرهای آقای عراقچی به افغانستان از اهمیت بالایی برخوردار است. این اهمیت به دلیل آن است که ایشان نخستین وزیر امور خارجه ایران هستند که در دوره حکومت طالبان به افغانستان سفر می‌کند. سفر وزیر خارجه ایران به کشوری که دولت آن از سوی جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده، دارای اهمیت خاصی است و به همین دلیل بسیاری این سفر را نشانه‌ای از احتمال حرکت ایران به سمت شناسایی طالبان تفسیر می‌کنند؛ این یک بعد قضیه است.
یکی مهم‌ترین مسائل ما در ارتباط با افغانستان مسئله آب است
وی ادامه داد: بعد دوم به روابط ایران و افغانستان به‌طور کلی، صرف‌نظر از حاکمیت در افغانستان مربوط می‌شود. اکنون چند چالش جدی را ایران در ارتباط با افغانستان دارد، یکی از این چالش‌ها، مسئله آب است؛ به‌ویژه آبی که از افغانستان به سمت ایران جاری می‌شود. در حال حاضر، دولت طالبان در حال احداث سدهایی روی این آب‌هاست که این امر می‌تواند به بحران‌ها و تنش‌های آبی در ایران و همچنین تنش‌های زیست‌محیطی منجر شود. از سوی دیگر، بسیاری از حوادث امنیتی که در داخل ایران، خصوصاً در استان‌های مرزی، رخ می‌دهد، منشأ آن در افغانستان است. هرچند طالبان ادعا می‌کنند که با گروه‌های مسلح غیرقانونی و تروریستی در افغانستان مبارزه می‌کنند، اما عملاً نتوانسته‌اند در این زمینه موفق باشند.
از دیدگاه ایران، طالبان بخشی از قدرت در افغانستان هستند
این کارشناس سیاست خارجی ایران با تاکید بر این نکته که موضوع مهاجران یکی از موضوعات مهم ایران و افغانستان است، اظهار کرد: ایران تصمیم به بازگشت مهاجران غیرقانونی افغان گرفته که این امر نیازمند رایزنی‌های دیپلماتیک است، بنابراین این یکی از موضوعات در دستور کار آقای عراقچی است. در این راستا، موضوع به رسمیت شناختن یا نشناختن طالبان نیز مطرح است. از دیدگاه ایران، طالبان بخشی از قدرت در افغانستان هستند و اگر می‌خواهند حکومتشان به رسمیت شناخته شود، باید دولتی یکپارچه و فراگیر تشکیل دهند که بتواند گروه‌های سیاسی و قومی مختلف را در برگیرد. در کنار این نگرانی‌ها با ماهیت امنیتی، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که عمدتاً اقتصادی هستند.
ایران می‌تواند یکی از گذرگاه‌هایی باشد که طالبان از آن برای بهبود شرایط اقتصادی خود استفاده کند
شفیعی عنوان کرد: به دلیل اختلافات طالبان با پاکستان، عملا روابط اقتصادی طالبان کاهش داشته است در نتیجه تجار افغان اکنون نمی‌توانند کالاهای خود را از طریق کراچی وارد کنند. همچنین، دارایی‌های افغانستان در بانک‌های خارجی مسدود شده که این خود چالشی جدی برای طالبان به شمار می‌رود. تحریم‌های بین‌المللی علیه طالبان نیز ادامه دارد و ایران می‌تواند یکی از گذرگاه‌هایی باشد که طالبان می‌توانند از آن برای بهبود شرایط اقتصادی خود استفاده کند. ایران تمایل دارد که هم در چارچوب سیاست همسایگی و هم در راستای کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا رابطه برقرار کند. لذا روی مسائل مشترک صحبت شده است و این موضوعات به‌طور قطع در جریان سفر آقای عراقچی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
ایران روابطش با هر کشور همسایه را متناسب با شرایط آن کشور تنظیم می‌کند
شفیعی درباره افزایش ارتباط با افغانستان و همچنین حذف روادید عبور و مرور با این کشور همانند تفاهم نامه‌ای که با تاجیکستان منعقد شده است، گفت: شرایط افغانستان و تاجیکستان بسیار متفاوت است تاجیکستان یک کشور با ثبات است و رابطه رسمی بین دو دولت برقرار است اما با افغانستان رابطه رسمی نداریم، همچنین کشور باثباتی هم نیست. اگر لغو روادید صورت گیرد، کسانی که از افغانستان به ایران می‌آیند عمدتاً مهاجرانی هستند که به دنبال کار می‌گردند، در حالی که اتباع تاجیکستان عمدتاً برای فرصت‌های توریستی وارد می‌شوند. به‌طور کلی، ماهیت این دو گروه متفاوت است. ایران روابطش با هر کشور همسایه را متناسب با شرایط آن کشور تنظیم می‌کند.
کشورهای آسیای مرکزی تمایلی ندارند که ما یک رویکرد ایدئولوژیک در سیاست خارجی داشته باشیم
این تحلیل‌گر مسائل بین‌المللی در خصوص نحوه‌ی گسترش روابط ایران با کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز، بیان کرد: در دولت جدید، سیاست ما نسبت به قفقاز و آسیای مرکزی تمایل بر توسعه مناسبات بوده است منتها هم در قفقاز و هم در آسیای مرکزی یکسری حساسیت‌هایی وجود داشته است. کشورهای آسیای مرکزی نسبت به اینکه ما بخواهیم یک رویکرد ایدئولوژیک در سیاست خارجی داشته باشیم، خیلی علاقه نشان نمی‌دهند، تمایل دارند که با ایران به‌صورت ملی همکاری کنند و از رویکردهای ایدئولوژیک و دینی پرهیز می‌کنند. بنابراین، هرچه ایران رویکرد ملی‌گرایانه‌تری در این زمینه اتخاذ کند، پاسخ مناسب‌تری خواهد گرفت. به همین دلیل، به نظر می‌رسد که دولت آقای پزشکیان سعی در تقویت این رویکرد ملی داشته و با استقبال بیشتری مواجه خواهند شد.
سیاست خارجی ما باید به گونه‌ای طراحی شود که بتوانیم با تمامی قدرت‌های بزرگ به شکل مؤثری تعامل کنیم
این استاد روابط بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که تقویت روابط با کدام یک از کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از اهمیت ویژه‌ای برای ایران برخوردار است، عنوان کرد: از دیدگاه من، ایران و یا هر کشور دیگری باید سیاست خارجی خود را با قدرت‌های بزرگ تنظیم کند. قدرت‌ها و کشورهای کوچک یا متوسط به خودی خود اراده‌ای برای تأثیرگذاری ندارند و اکثر همسایگان ما، به جز آن‌هایی که معافیت‌هایی از تحریم‌های آمریکا دارند، نمی‌توانند مبادلات مؤثری با ایران انجام دهند. اصولا سیاست خارجی ما باید به گونه‌ای طراحی شود که بتوانیم با تمامی قدرت‌های بزرگ به شکل مؤثری تعامل کنیم. ایجاد موازنه در روابط با این قدرت‌ها، فرصتی برای بهره‌گیری از منافع ملی ما فراهم می‌آورد. این وضعیت که ما با برخی کشورها قهر و با برخی دیگر آشتی باشیم، باید به حداقل برسد. آن‌هایی که با ما قهر هستند، در تلاش خواهند بود تا ما را محدود کنند.
وی خاطرنشان کرد: آمریکا با تحریم‌هایی که وضع کرده است، عملا تنگناهایی جدی برای ما ایجاد کرده است که نه چین و نه روسیه و حتی اتحادیه اروپا نمی‌توانند به‌خوبی این مشکلات را حل کنند. از این رو، سیاست خارجی ما باید به‌گونه‌ای باشد که با آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه، چین و ژاپن تعامل داشته باشیم. هر چه تعداد این بازیگران بیشتر باشد، قدرت مانور ما هم افزایش می‌یابد. زمانی که با آمریکا یا غرب دچار مشکل می‌شوید، عملاً غرب ما را در جناح چین و روسیه قرار می‌دهد و فشارهای بیشتری بر ما اعمال خواهد کرد. اما اگر روابط متوازنی با همه این کشورها برقرار کنید، می‌توانید از ظرفیت‌های آن‌ها بهره‌برداری کنید بدون اینکه حساسیت‌های آن‌ها را تحریک کنید.