به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، پرتکرارترین خاطره شما از محیط فیزیکی مدرسه چیست؟ نیمکت‌هایی که دست گذاشتن روی آنها باعث خاکی و کثیف شدن دست‌ها می‌شد؟ حیاط شلوغ و کثیف با آبخوری‌هایی آدم رغبتی به آب خوردن از آن ندارد، و با وجود آنها چند ساعت تشنگی را به جان می‌خرد یا برعکس؟
اگر پای صحبت کارشناسان و مسئولان نظام آموزشی کشور بنشینید، همه آن ها، بدون حتی یک استثنا بر این نظر هستند که مدارس به‌عنوان بستر‌های تربیت نسل‌های آینده، باید به محیط‌هایی امن، سالم و مساعد برای یادگیری تبدیل شوند. یکی از اجزای مهم این بستر، حضور نیرو‌های خدماتی است که مسئولیت‌های متعددی از جمله نظافت، نگهداری از تاسیسات، ارائه خدمات بهداشتی، تهیه و توزیع غذا و سایر فعالیت‌های پشتیبانی را بر عهده دارند و تنها در نبودشان است که متوجه ابعاد فعالیت آنها می‌شویم. اما با وجود اینکه همه بر ضرورت حضور و فعالیت این نیرو در مدسه آگاه هستند، ما با کمبود ۵۰ هزار سرایدار در مدارس کشور مواجه هستیم؛ که این مسئله بر کیفیت خدمات آموزشی و وضعیت کلی مدارس اثرات منفی قابل توجهی به جای گذاشته است.
معضل کمبود نیرو‌های خدماتی در مدارس
بررسی‌های وزارت آموزش و پرورش و نهاد‌های مرتبط نشان می‌دهد که نه تنها در مناطق محروم و روستایی، بلکه در شهر‌های بزرگ نیز تعداد این نیروها به طرز قابل توجهی کاهش یافته است. طبق آمار رسمی منتشر شده از سوی این وزارتخانه، در برخی از مدارس دولتی یک نفر مسئول خدمات دهی به چندین مدرسه است و این مسأله موجب ناتوانی در تأمین حداقل‌های بهداشتی و رفاهی برای دانش‌آموزان شده است.
مشکلات و چالش‌های موجود برای نیرو‌های خدماتی
نیرو‌های خدماتی مدارس با مشکلات و چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند که تأثیرات منفی آنها بر عملکرد این نیروها و به تبع آن بر کیفیت محیط‌های آموزشی به وضوح قابل مشاهده است. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، حقوق و مزایای این کارکنان است. بر اساس آخرین بررسی‌ها، حقوق ماهیانه نیرو‌های خدماتی در مدارس تقریباً پایین‌تر از حداقل استاندارد‌های حقوق و دستمزد در کشور است و بسیاری از این افراد حتی از پوشش‌های بیمه‌ای کامل برخوردار نیستند.
این مسأله علاوه بر اینکه به عدم انگیزه و رضایت شغلی این کارکنان منجر شده، شرایط مالی ضعیف آنان را نیز تشدید کرده است. به گفته بسیاری از این نیروها، حقوق ماهیانه آنها حتی هزینه‌های اولیه زندگی را نیز پوشش نمی‌دهد، که این موضوع می‌تواند منجر به ترک شغل توسط بسیاری از آنان شود. در این راستا، بسیاری از نیرو‌های خدماتی برای تأمین معیشت خود ناچار به اشتغال در چندین شغل می‌شوند، که به کاهش کارایی و افزایش فشار روانی آنها منجر می‌شود.
همچنین، ساعات کاری طولانی و فشار‌های جسمی ناشی از انجام وظایف مختلف نیز بر کیفیت زندگی این افراد تأثیر منفی گذاشته است. بسیاری از این نیروها در شرایطی دشوار و به‌صورت شیفت‌های طولانی‌مدت در مدارس مشغول به کار هستند، که نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روانی نیز به آنها فشار زیادی وارد می‌شود. این فشار‌ها باعث ایجاد مشکلات سلامت روانی و جسمی برای این افراد شده و حتی گاهی به ترک شغل یا بیماری‌های مزمن می‌انجامد.
به وجو آمدن این کمبود در مدارس مناطق شهری به وضوح مشهود است، جایی که گرچه جمعیت و تعداد مدارس بیشتر است، اما بودجه محدود و اولویت‌بندی‌های ناکافی برای تأمین نیروی انسانی لازم باعث بروز مشکلات در ارائه خدمات بهداشتی، نظافتی و پشتیبانی می‌شود. این وضعیت نشان‌دهنده بحرانی است که نیازمند توجه فوری و هم‌افزایی بین نهاد‌های مختلف برای رفع آن است.
تاثیر کمبود نیروی خدماتی بر کیفیت آموزش و محیط مدرسه
نیرو‌های خدماتی نه تنها به لحاظ فیزیکی، بلکه از جنبه‌های روانی نیز نقش مؤثری در ارتقاء کیفیت مدارس ایفا می‌کنند. محیط‌های آموزشی باید به گونه‌ای طراحی و اداره شوند که دانش‌آموزان در آنها احساس امنیت و آرامش داشته باشند. کمبود نیرو‌های خدماتی باعث می‌شود که بسیاری از این فضا‌ها از نظر بهداشتی و ایمنی در وضعیت نامطلوبی قرار گیرند. نظافت نامناسب، کمبود مواد بهداشتی، و عدم مدیریت صحیح آشپزخانه‌ها و سرویس‌های بهداشتی، همگی عواملی هستند که سلامت دانش‌آموزان و کارکنان مدرسه را تهدید می‌کنند.
علاوه بر این، کمبود نیرو‌های خدماتی می‌تواند به آسیب‌پذیری در برابر خطرات ایمنی منجر شود. برای مثال، عدم نگهداری صحیح از تجهیزات ایمنی، ریزش‌های ساختمانی و مشکلات مشابه می‌تواند خطرات جانی برای دانش‌آموزان به همراه داشته باشد. در مواقع بحران، مانند بیماری‌های واگیردار، حضور نیرو‌های خدماتی با تخصص بهداشتی اهمیت دوچندان می‌یابد. اما با توجه به شرایط موجود، بسیاری از این بحران‌ها به درستی مدیریت نمی‌شوند.
مشکلات اجتماعی نیرو‌های خدماتی
یکی از دیگر ابعاد مهم این موضوع، مسائل اجتماعی و فرهنگی مربوط به نیرو‌های خدماتی است. در بسیاری از موارد، این افراد از لحاظ اجتماعی جایگاهی پایین‌تر از سایر کارکنان آموزشی دارند و حتی در تعاملات روزمره نیز کمتر مورد احترام قرار می‌گیرند. این وضعیت موجب بروز احساس تبعیض و نارضایتی در میان این کارکنان می‌شود و می‌تواند به کاهش انگیزه و کیفیت کار آنان منجر گردد. بسیاری از نیرو‌های خدماتی اظهار می‌کنند که حقوق آنان نسبت به بار کاری که انجام می‌دهند، به هیچ‌وجه منصفانه نیست و این امر باعث ایجاد احساس بی‌عدالتی در میان آنها می‌شود.
چنین شرایطی می‌تواند باعث مشکلات روانی و اجتماعی برای نیرو‌های خدماتی شود و در نهایت بر کیفیت خدمات ارائه‌شده آنها که مستقیم با دانش آموزان در ارتباط است تأثیر بگذارد. احساس عدم توجه به رفاه و حقوق این کارکنان، موجب کاهش انگیزه آنها برای ارائه بهترین خدمات می‌شود و در نتیجه شرایط کاری مدارس بهبود نمی‌یابد.
راهکار بهبود وضعیت نیرو‌های خدماتی
رمضان رحیمی‌دشتلویی، نماینده فلاورجان در مجلس شورای اسلامی درباره کمبود حدود ۵۰ هزار سرایدار در مدارسگفته بود که بنده در این باره به آقای کاظمی وزیر آموزش و پرورش تذکر دادم و خواستار حل این مسئله شدم. تذکر بنده در این باره بود که چرا وزیر آموزش و پرورش برای اخذ ردیف استخدامی جهت استخدام نیرو‌های خدماتی مدارس از سازمان امور اداری استخدامی اقدام نمی‌کند تا کسری نیرو‌های خدماتی در مدارس بر‌طرف شود. این خدمت گذاران وظایف مهمی دارند از جمله نظافت مدارس، حفظ و نگهداری اموال مدارس، لذا ضروریست که هم این کمبود‌ها جبران شود و هم دریافتی آنها افزایش یابد.
افزایش بودجه و تخصیص منابع مناسب یکی از اولین گام‌ها برای رفع کمبود نیرو‌های خدماتی، تخصیص بودجه کافی برای تأمین این نیروها است. دولت باید اقدام به افزایش اعتبار مالی برای استخدام و پرداخت حقوق مناسب به نیرو‌های خدماتی کند. همچنین دولت باید سیاست‌هایی را تدوین کند که نیرو‌های خدماتی را از وضعیت شغلی ناپایدار و موقتی خارج کرده و شرایط بهتری برای ادامه فعالیت آنها فراهم آورد و باید حقوق و مزایای این کارکنان به گونه‌ای افزایش یابد که انگیزه و رضایت شغلی آنان بهبود یابد.
۲۲ آذر ۱۴۰۳ نیز نمایندگان مجلس در مصوبه‌ای سازمان اداری و استخدامی کشور را مکلف کردند نظر به تحولات آموزشی و پرورشی، پست «مدرسه یار» را به منظور تامین تدارکات و حفظ و نگهداشت محیط عمومی مدرسه، در طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان ایجاد کند. اما مسئله این است که همیشه وقتی مباحثی مانند کمبود نیرو‌های خدماتی در مدارس مطرح می‌شود، موجی از نگرانی و اعتراض شکل می‌گیرد؛ آمار‌ها منتشر می‌شوند، وعده‌ها داده می‌شود، و صحبت از اصلاح و بهبود به میان می‌آید. اما تجربه نشان داده است که این سر و صدا‌ها معمولاً کوتاه‌مدت‌اند و پس از فروکش کردن موج اولیه، این مشکلات به فراموشی سپرده می‌شوند. تا کی قرار است چنین چرخه‌ای تکرار شود؟
مدارس، تنها دیوار‌هایی برای آموزش نیستند، بلکه محیطی برای شکل‌گیری شخصیت و سلامت جسمی و روانی نسل آینده‌اند. کمبود ۵۰ هزار نیروی خدماتی در مدارس، صدای زنگ خطری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. مسئولین محترم، آیا تصور می‌کنید محیطی با نظافت نامناسب، کمبود خدمات بهداشتی و نبود امنیت می‌تواند محلی برای پرورش آینده‌سازان کشور باشد؟