همشهری آنلاین – گروه سیاسی: از مردادماه ۱۴۰۰ که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفت، رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان تهران و کابل باهدف رایزنی درباره موضوع‌های مورد علاقه دوطرف همواره در جریان بوده، اما سفر عراقچی، به‌عنوان نخستین حضور وزیر امورخارجه ایران در کابل پس از تشکیل حکومت طالبان در افغانستان، نشان‌دهنده عزم دوطرف برای بررسی پرونده‌های متعدد مطرح در مناسبات فی‌مابین است.
سفر عراقچی به افغانستان، آن‌هم با همراهی یک هیات سیاسی – اقتصادی در شرایطی انجام می‌شود که طی بیش از ۳ سال اخیر با وجود اینکه مناسبات تهران – کابل با تنش‌هایی، به‌ویژه در زمینه پرونده حقابه هیرمند همراه بوده، اما دوطرف همواره درحال برداشتن گام‌های روبه‌جلو در زمینه ارتقای سطح تعامل‌ها و همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف بوده‌اند.
فراز و فرودهای مناسبات تهران - کابل
مناسبات تهران و کابل طی بیش از سه سال‌گذشته سه مقطع ویژه را پشت‌سر گذاشته و اکنون به‌نظر می‌رسد در حال ورود به دوران تازه‌ای است.
- بازگشت طالبان: ۲۴ مردادماه ۱۴۰۰ بود که نیروهای طالبان پس از یک سلسله درگیری‌ها در شهرهای مختلف افغانستان، وارد کابل شدند و با سقوط دولت اشرف‌غنی، عصر تازه‌ای در مناسبات تهران و کابل آغاز شد؛ مناسباتی که در ابتدای راه با ابهام‌هایی همراه بود و طراحی‌های پیچیده غربی، خواب درگیرسازی ایران با طالبان را دیده بود. در این مقطع، که با آغاز به‌کار دولت سیزدهم در ایران مصادف بود، رویکردهای همکاری‌جویانه ایران و تعیین «نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان» مسیر تازه‌ای پیش روی دوطرف ترسیم کرد.
- عبور از تنش‌ها: طی یکی دو سال ابتدایی حکومت طالبان در افغانستان، برخی اقدام‌های حاکمان تازه این کشور، زمینه‌ساز بروز تنش‌هایی در مناسبات دوطرف شد. عدم‌همکاری کابل در تحقق حقابه ایران از رود هیرمند از یک سو و بروز تنش‌های مرزی، که غالبا به‌دلیل بی‌تجربگی طرف افغانستانی در حوزه امنیت مرزها دلیل آنها بود ازسوی دیگر، مناسبات دوطرف را تحت‌شعاع قرار داد. با این وجود تهران و کابل با اتخاذ تدابیر همکاری‌جویانه، از این تنش‌ها عبور کردند.
- حرکت روی ریل تعامل: ایران و افغانستان طی یکی دوسال اخیر با افزایش رفت‌وآمدهای دیپلماتیک در سطوح مختلف، گام‌های متنوعی برای گسترش همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در عرصه تعامل‌های اقتصادی برداشته‌اند. در میانه‌های آبان‌ماه ۱۴۰۲ بود که سفر یک هیات بلندپایه افغانستانی به ایران با سرپرستی ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست وزیر حکومت طالبان، از ریل‌گذاری تازه‌ای در همکاری‌های دوطرف حکایت داشت. در جریان آن سفر تهران و کابل به تفاهم‌های قابل‌توجهی در حوزه اقتصادی و تجاری دست یافتند
- عصر توسعه مناسبات: با سفر وزیر امورخارجه ایران به افغانستان، به‌نظر می‌رسد مناسبات دوطرف وارد مرحله نوینی شده‌است. عراقچی در دیدار با مقام‌های افغانستانی به یک نکته محوری اشاره کرد که نشانه‌ای از تحول تازه در مناسبات دوجانبه به‌حساب می‌آید؛ او در جریان گفت‌وگو با ملا محمد حسن آخند، رئیس‌الوزرای دولت سرپرست افغانستان تاکید کرد که تحولات اخیر در افغانستان ایران را به این نتیجه رسانده که همکاری با امارت اسلامی باید گسترش یابد. بیان این نکته راهبردی ازسوی رئیس دستگاه دیپلماسی ایران را باید به‌مثابه چشم‌اندازی برای مناسبات پیش‌روی تهران – کابل ارزیابی کرد.
پیام دوپهلوی آمریکا به افغانستان
در روزی که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران برای نخستین‌بار از زمان روی‌کار آمدن طالبان در افغانستان، به کابل رفت، تهدید افغانستان ازسوی واشنگتن بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه دولت جدید ترامپ طی پستی در فضای‌مجازی، رهبران طالبان را به تعیین «جایزه بسیار بزرگ» برای سر آنها تهدید کرد.
او با بیان اینکه از اسارت تعداد بیشتری گروگان آمریکایی ازسوی طالبان مطلع شده‌است، تاکید کرد واشنگتن ممکن است یک «جایزه بسیار بزرگ» را برای سر رهبران ارشد این جنبش تعیین کند؛ «این جایزه حتی می‌تواند بیش از آنچه برای بن‌لادن تعیین شده بود، باشد».
این تهدید، آن‌هم همزمان با سفر وزیر امورخارجه ایران به کابل، توجه رسانه‌های غربی را نیز به خود جلب کرد و برخی، این اقدام روبیو را به‌نوعی واکنش تلویحی واشنگتن به عزم ایران و افغانستان برای بهبود مناسبات تعبیر کردند. در شرایطی که ایران و افغانستان با رویکردهای خصمانه آمریکا مواجه‌اند، تغییر لحن قابل توجه آمریکا در مواجهه با حکومت طالبان را می‌توان واکنشی تلویحی به رایزنی‌های تهران و کابل به‌منظور بهبود مناسبات به‌حساب آورد.