به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو _ فاطمه سلمانی؛ این روز‌ها خوابگاه‌های دانشجویی، عرصه‌ای است که به نظر می‌رسد هر لحظه باید منتظر وقوع یک فاجعه باشیم. به‌گونه‌ای که دیگر آنها تنها نگران فرو ریختن سقف روی سرشان نیستند، بلکه منتظرند هر لحظه یکی از بخش‌های خوابگاه طعمه حریق شود. آیا جان دانشجویان تا این اندازه بی‌ارزش شده است؟ چرا هیچ‌یک از مسئولان به این آتش‌سوزی‌ها واکنش جدی نشان نمی‌دهند؟
مسئولان وقتی وارد خوابگاه‌ها می‌شوند، تنها یک کلمه می‌گویند: «متاسفیم!»، اما این «تاسف» هیچ دردی را دوا نمی کند. وقتی زیرساخت‌ها دچار مشکل هستند، چرا اقدامات اصلاحی انجام نمی‌شود؟ آیا باید منتظر یک حادثه تلخ باشیم تا مسئولان به خود بیایند؟ تاسف بدون اقدام عملی، ارزشی ندارد. باید اقدامات جدی و مؤثری در این زمینه صورت گیرد. دانشجویان با هزاران امید و در دل درگیری‌های کنکور، به اینجا رسیده‌اند؛ حالا باید در برابر این همه خطر و دغدغه، از جان و سلامت آنان حفاظت کنیم.
آیا مسئولان صدای دانشجویان مصدوم در آتش‌سوزی خوابگاه صنعتی اصفهان را شنیده‌اند؟ یکی از این دانشجویان این‌گونه روایت می‌کند: «آتش‌سوزی ساعت یک بامداد رخ داد و متوجه شدیم که ساختمان شماره ۱۴ دچار حریق شده است. آتش‌نشانی با تأخیر رسید، اما یکی از دوستان ما با شکستن شیشه‌های قسمت آتش‌گرفته، تلاش کرد تا آتش و دود از آن قسمت خارج شوند و به دیگران آسیبی نرسد. متأسفانه در این اقدام، پای دانشجویی که این کار را انجام داد مجروح شد.» وی ادامه داد: «در آن زمان هیچ آمبولانسی در محل حضور نداشت تا در صورت وقوع حادثه‌ای به دانشجویان کمک کند. در نهایت خودمان پای دوستمان را پانسمان کردیم و به طور اتفاقی یک نفر از خیابان پیدا شد که ما را به بهداری هدایت کرد. با پیگیری‌های مکرر، اورژانس اعلام کرد که برای چنین حادثه‌ای کمک نخواهند کرد.»
وی در ادامه توضیح داد: «در بهداری، سه نفر از پرستاران حضور داشتند. در همین زمان، دو نفر دیگر را نیز با ماشین دانشگاه به بهداری آوردند که وضعیت مناسبی نداشتند. یکی از دانشجویان برای بیدار کردن دیگران از خوابگاه خارج شد و متأسفانه دچار گازگرفتگی شد. نهایتاً، پس از پیگیری‌های مداوم از بهداری، اعلام شد که ایستگاه آتش‌نشانی دانشگاه جمع‌آوری شده است.»
با توجه به این وقایع، مسئولان تنها پاسخی که می‌دهند این است که «زیرساختی وجود نداشت». اما آیا چنین پاسخی قابل قبول است؟ چطور می‌توانیم به دانشجویی که جانش را به خطر انداخته تا دیگران را نجات دهد، پاسخی بدهیم؟
دومین آتش‌سوزی، روز جمعه ۵ بهمن‌ماه در خوابگاه پسرانه دانشکده پرستاری ماهشهر رخ داد. این خوابگاه در ساختمانی قدیمی در مرکز بهداشت مستقر است، تیم آتش‌نشانی به سرعت به محل حادثه رسید و آتش را مهار کرد.
یاسین افرا، سرپرست روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور در گفت‌و‌گو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو اظهار کرد: «در ساعت ۱۲ روز جمعه ۵ بهمن‌ماه ۱۴۰۳، در خوابگاه پسرانه دانشکده ماهشهر، چند عدد تشک در راهروی بیرونی به آتش کشیده شدند و در ادامه پارتیشن‌ام‌دی‌اف نیز دچار حریق شد. با تلاش‌های سریع نیرو‌های آتش‌نشانی، از گسترش آتش به اتاق‌های خوابگاه جلوگیری شد.» وی افزود: «خوشبختانه این حادثه هیچ‌گونه خسارت جانی یا مالی نداشت، اما پس از وقوع حادثه و به دستور ریاست دانشگاه، کارگروهی به محل حادثه اعزام شد. مشخص شد که ساختمان حادثه‌دیده بیش از ۴۰ سال قدمت دارد و دیگر برای اسکان دانشجویان مناسب نیست.»
افرا ادامه داد: «با توجه به نبود فضای خوابگاهی در ماهشهر، ساختمان قدیمی دیگر قابل استفاده نیست و حتی بازسازی آن نیز برای دانشجویان مناسب نخواهد بود؛ لذا دانشجویان به‌طور موقت در خوابگاه پتروشیمی «ره‌آوران فنون» مستقر شدند تا تدابیر لازم برای اسکان دائم آنها اندیشیده شود.»
وی همچنین اشاره کرد که بازدید‌هایی از خوابگاه‌های دخترانه نیز صورت گرفته است و متأسفانه وضعیت آنها نیز مناسب نیست. وی از مسئولان دانشگاه خواست تا برای حل مشکل فضای خوابگاهی در ماهشهر چاره‌ای بیندیشند.
در نهایت، دکتر یاسین افرا بر لزوم حمایت همه‌جانبه از دانشجویان تأکید کرد و گفت: «با توجه به اینکه طبق قانون از سال ۱۴۰۳ دیگر تعهد خوابگاهی به دانشجویان نداریم، اما تا جایی که توانسته‌ایم، مشکل اسکان دانشجویان غیر بومی را حل کرده‌ایم. این مشکل نیازمند حمایت خیرین و پتروشیمی‌ها است تا با استفاده از بخشی از هزینه‌های اجتماعی خود، به دانشجویان کمک کنند.»
آتش‌سوزی‌های اخیر در خوابگاه‌های دانشجویی، بار دیگر توجه جامعه را به چالش‌های ایمنی و زیرساختی این اماکن جلب کرده است. این حوادث نه‌تنها خسارات مادی و جانی به همراه داشته، بلکه احساس امنیت دانشجویان را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ یکی از ابعاد اصلی آتش‌سوزی‌های اخیر در خوابگاه‌های دانشجویی، کم‌کاری و بی‌توجهی مسئولان دانشگاهی به مسائل ایمنی و رفاهی دانشجویان است. این نهادها، که وظیفه تأمین محیطی امن و استاندارد برای زندگی دانشجویان را بر عهده دارند، در بسیاری از موارد از انجام وظایف خود کوتاهی کرده‌اند.
نبود برنامه‌ریزی منسجم برای بهبود ایمنی
یکی از مهم‌ترین وظایف مسئولان دانشگاهی، برنامه‌ریزی بلندمدت برای ارتقای زیرساخت‌های خوابگاه‌ها است. با این حال، در بسیاری از دانشگاه‌ها، برنامه مشخصی برای بازسازی ساختمان‌های فرسوده، نصب تجهیزات ایمنی، یا بهبود سیستم‌های تهویه و برق‌کشی وجود ندارد. این نبود برنامه‌ریزی نشان‌دهنده عدم اولویت‌بندی صحیح در میان مدیران دانشگاه‌ها است و در موارد متعددی، خوابگاه‌ها سال‌ها بدون بازسازی یا بازرسی فنی فعالیت کرده‌اند. حتی زمانی که هشدار‌هایی درباره خطرات موجود ارائه می‌شود، مسئولان دانشگاهی به‌جای پیگیری و اقدام فوری، مشکلات را نادیده می‌گیرند. این بی‌توجهی، نه‌تنها نشان از ضعف در نظارت دارد، بلکه بیانگر اهمال در انجام وظایف اولیه است.
توجیه‌گری و نبود پاسخگویی
مسئولان دانشگاهی در مواجهه با حوادث، معمولاً با بیان دلایلی مانند «کمبود بودجه»، «تعداد زیاد دانشجویان»، یا «قدیمی بودن خوابگاه‌ها» از خود سلب مسئولیت می‌کنند. این در حالی است که وظیفه اصلی مدیریت دانشگاه، تخصیص منابع و جذب بودجه برای حل این مشکلات است، نه ارائه توجیه برای تداوم آنها. نبود پاسخگویی شفاف و برخورد‌های سطحی، اعتماد دانشجویان و خانواده‌های آنها را نسبت به نهاد‌های دانشگاهی کاهش می‌دهد. وقوع حوادثی نظیر آتش‌سوزی نشان می‌دهد که مدیریت بحران در دانشگاه‌ها عملاً در اولویت قرار ندارد. نبود تیم‌های حرفه‌ای مدیریت بحران، فقدان مانور‌های ایمنی، و بی‌توجهی به نظارت روزمره بر تجهیزات ایمنی، همگی بیانگر غفلت مدیریتی است. این ضعف‌ها در شرایط اضطراری به افزایش تلفات و خسارات منجر می‌شوند.
هشدار‌های نادیده گرفته شده؛ آتش سوزی خوابگاه‌ها نتیجه کم کاری کیست؟
همچنین؛ دانشجویان به دفعات خواسته‌های خود برای بهبود وضعیت ایمنی و رفاهی خوابگاه‌ها را مطرح کرده‌اند. اما در بسیاری از موارد، این درخواست‌ها یا نادیده گرفته می‌شوند یا به اقداماتی سطحی و موقتی ختم می‌شوند. این عدم تعامل و بی‌توجهی به خواسته‌های دانشجویان، احساس ناامیدی و بی‌اعتمادی در میان آنها ایجاد می‌کند و مسئولان دانشگاهی اغلب از کمبود بودجه به‌عنوان توجیهی برای عدم اقدام به بازسازی خوابگاه‌ها استفاده می‌کنند. اما سوال اینجاست که بودجه‌های تخصیص‌یافته برای خوابگاه‌ها و رفاه دانشجویان دقیقاً کجا و چگونه هزینه می‌شوند؟ نبود شفافیت در گزارش‌دهی مالی و عدم اولویت‌بندی صحیح، نشان‌دهنده ضعف مدیریتی و احتمال سوءمدیریت در این حوزه است.
یکی از مشکلات بزرگ در مدیریت خوابگاه‌ها، نگاه کوتاه‌مدت و موقتی به مسائل ایمنی است. در حالی که زیرساخت‌های ایمنی نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و سرمایه‌گذاری مستمر هستند، بسیاری از مدیران دانشگاهی تنها زمانی که حادثه‌ای رخ می‌دهد، به فکر حل مشکلات می‌افتند. این رویکرد واکنشی و موقتی، نه‌تنها مشکلات را حل نمی‌کند، بلکه خطر وقوع حوادث مشابه در آینده را افزایش می‌دهد.
علل این آتش سوزی‌های زنجیره‌ای چیست؟
علل‌های مختلفی وجود دارد برای آتش سوزی از جمله، تراکم جمعیت و مدیریت ناکارآمد، زیرساخت‌های قدیمی و فرسوده و بی‌توجهی به استاندارد‌های ایمنی، سیستم برق‌کشی غیراستاندارد و بی‌توجهی به آموزش ایمنی است.
تراکم جمعیت و مدیریت ناکارآمد
یکی از مشکلات عمده خوابگاه‌های دانشجویی، تراکم بالای جمعیت است. در بسیاری از خوابگاه‌ها، تعداد دانشجویان بیشتر از ظرفیت طراحی‌شده است. این تراکم، نه‌تنها کیفیت زندگی دانشجویان را کاهش می‌دهد، بلکه در شرایط اضطراری مانند آتش‌سوزی، فرایند تخلیه ایمن را دشوار و پرخطر می‌کند. از طرفی؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از خوابگاه‌ها فاقد تجهیزات ایمنی استاندارد مانند سیستم اعلام و اطفای حریق هستند. حتی در مواردی که این تجهیزات وجود دارند، به دلیل نگهداری نامناسب یا قدیمی بودن، عملکرد لازم را ندارند. نبود کپسول‌های آتش‌نشانی، هشداردهنده‌های دود، و مسیر‌های خروج ایمن، از مشکلات رایج در این خوابگاه‌هاست.
زیرساخت‌های قدیمی و فرسوده
بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی در ایران از ساختمان‌های قدیمی و فرسوده تشکیل شده‌اند که برای شرایط فعلی طراحی نشده‌اند. سیم‌کشی‌های غیرایمن، استفاده از مصالح غیراستاندارد و فرسوده، و نبود تهویه مناسب از جمله مشکلات زیرساختی است که خطر آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد.
بی‌توجهی به استاندارد‌های ایمنی
یکی از عوامل اصلی وقوع آتش‌سوزی در خوابگاه‌های دانشجویی، بی‌توجهی به استاندارد‌های ایمنی در ساخت‌وساز و تجهیز این اماکن است. در بسیاری از موارد، خوابگاه‌ها بدون رعایت مقررات ایمنی، مانند استفاده از مصالح ضدحریق یا نصب سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، ساخته شده‌اند. این موضوع به‌ویژه در خوابگاه‌های قدیمی که هنوز بازسازی یا بهسازی نشده‌اند، به چشم می‌خورد.
سیستم برق‌کشی غیراستاندارد
بسیاری از آتش‌سوزی‌ها ناشی از اتصال کوتاه در سیستم برق‌کشی فرسوده و غیراستاندارد است. خوابگاه‌های دانشجویی به دلیل استفاده همزمان چندین دانشجو از دستگاه‌های برقی پرمصرف، با فشار بیش از حد بر شبکه برق مواجه هستند. سیم‌کشی‌های کهنه، پریز‌های غیراستاندارد، و نبود محافظ‌های برقی باعث افزایش خطر بروز آتش‌سوزی می‌شود و یکی از دلایل آتش سوزی‌ها استفاده غیراصولی از وسایل گرمایشی است چرا که در برخی خوابگاه‌ها، به دلیل نبود سیستم گرمایشی مناسب، دانشجویان از بخاری‌های برقی، گازی یا حتی شعله‌های باز برای گرم‌کردن اتاق‌های خود استفاده می‌کنند. استفاده غیراصولی از این وسایل، به‌خصوص در فضا‌های کوچک و فاقد تهویه مناسب، خطر آتش‌سوزی را به‌شدت افزایش می‌دهد.
بی‌توجهی به آموزش ایمنی
عدم آگاهی دانشجویان از اصول ایمنی یکی دیگر از عوامل بروز حوادث آتش‌سوزی است. در اغلب خوابگاه‌ها، هیچ‌گونه آموزش یا برنامه آگاه‌سازی در مورد چگونگی برخورد با شرایط اضطراری، استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی، یا تخلیه ایمن در زمان حادثه ارائه نمی‌شود. این ضعف آموزشی، دانشجویان را در برابر خطرات آسیب‌پذیرتر می‌کند و یکی دیگر از علل مهم این حوادث، نبود نظارت و بازدید‌های دوره‌ای از وضعیت ایمنی خوابگاه‌هاست. مسئولین ذی‌ربط، از جمله دانشگاه‌ها و نهاد‌های نظارتی، در بسیاری موارد اقدام به بررسی منظم تجهیزات ایمنی و وضعیت زیرساخت‌ها نمی‌کنند. این کم‌توجهی باعث می‌شود مشکلاتی که به‌مرور زمان ایجاد می‌شوند، شناسایی و رفع نشوند و زمینه‌ساز حوادثی جدی شوند.
خسارات جانی و مالی
مهم‌ترین پیامد آتش‌سوزی در خوابگاه‌های دانشجویی، از دست رفتن جان دانشجویان و آسیب‌های جسمی است. بسیاری از این حوادث به دلیل نبود امکانات ایمنی، فرصت کافی برای تخلیه افراد فراهم نمی‌کنند. از سوی دیگر، خسارات مالی ناشی از تخریب خوابگاه‌ها، وسایل شخصی دانشجویان و تجهیزات آموزشی نیز پیامد سنگینی برای دانشجویان و دانشگاه‌ها به همراه دارد.
آتش‌سوزی‌های خوابگاه‌ها، تأثیرات روانی عمیقی بر دانشجویان برجای می‌گذارد. احساس ناامنی، اضطراب، و ترس از وقوع مجدد چنین حوادثی، می‌تواند بر عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی دانشجویان تأثیر منفی بگذارد.
دانشجویانی که شاهد وقوع آتش‌سوزی بوده‌اند یا آسیب‌های جانی و مالی را تجربه کرده‌اند، ممکن است دچار استرس پس از سانحه (PTSD) شوند. این وضعیت، تمرکز و روحیه آنها را در محیط‌های آموزشی کاهش داده و حتی منجر به ترک تحصیل یا انزوای اجتماعی در میان برخی از آنها می‌شود. علاوه بر این، چنین حوادثی می‌تواند اعتماد عمومی به مسئولان خوابگاه‌ها و دانشگاه‌ها را کاهش دهد.
آسیب به وجهه نهاد‌های دانشگاهی
وقوع مکرر آتش‌سوزی در خوابگاه‌های دانشجویی، تصویر دانشگاه‌ها را به‌عنوان نهادی که باید امنیت و رفاه دانشجویان را تضمین کند، مخدوش می‌کند. این مسئله ممکن است به کاهش اعتماد عمومی نسبت به دانشگاه‌ها، افت جذب دانشجویان، و حتی آسیب به جایگاه علمی نهاد‌های آموزشی منجر شود.
تشدید شکاف میان دانشجویان و مسئولان
وقتی دانشجویان احساس کنند که مسئولان خوابگاه‌ها و دانشگاه‌ها به نیاز‌های ایمنی و رفاهی آنها بی‌توجه هستند، این مسئله می‌تواند به بروز اعتراضات، تظاهرات یا شکایت‌های رسمی منجر شود. این شکاف، فضای همدلی و تعامل مثبت میان دانشجویان و مدیریت دانشگاه را تضعیف می‌کند.
فرسودگی زیرساخت‌ها
بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی در ایران در دهه‌های گذشته ساخته شده‌اند و به‌دلیل عدم بازسازی مناسب، با مشکلات جدی مواجه‌اند. استفاده از سیم‌کشی‌های کهنه و مواد غیراستاندارد، سیستم‌های تهویه ناکارآمد، و عدم مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر حریق، همه از ضعف‌های آشکار این زیرساخت‌ها هستند و یکی از نقاط ضعف اصلی در مدیریت خوابگاه‌ها، نبود یک برنامه مدون و عملیاتی برای مدیریت بحران است. در هنگام وقوع آتش‌سوزی، معمولاً برنامه مشخصی برای تخلیه اضطراری، کنترل حادثه، و امدادرسانی سریع وجود ندارد. این ضعف در برنامه‌ریزی، باعث طولانی شدن زمان واکنش و افزایش خسارات می‌شود.
نهاد‌های نظارتی که وظیفه بازرسی ایمنی خوابگاه‌ها را دارند، در بسیاری از موارد وظایف خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند. عدم بازدید‌های دوره‌ای، گزارش‌دهی غیرشفاف، و نبود پاسخگویی، باعث شده است که خوابگاه‌های غیراستاندارد به فعالیت خود ادامه دهند.
ضعف در تخصیص بودجه
یکی دیگر از مشکلات اساسی، عدم تخصیص بودجه کافی برای بهبود وضعیت ایمنی خوابگاه‌هاست. بسیاری از دانشگاه‌ها و نهاد‌های مسئول، به‌دلیل کمبود منابع مالی، از نوسازی و تجهیز خوابگاه‌ها بازمی‌مانند. این موضوع، ریشه بسیاری از مشکلات زیرساختی در خوابگاه‌های دانشجویی است و یکی از بهانه‌های مسولان برای توجیه کردن است. امیدواریم این موضوع به زودی رفع شود؛ دولت و دانشگاه‌ها باید بودجه مناسبی را برای بهبود ایمنی خوابگاه‌های دانشجویی اختصاص دهند.
نخستین گام در کاهش خطر آتش‌سوزی در خوابگاه‌ها، بازسازی و نوسازی زیرساخت‌های فرسوده است. این اقدام باید شامل تعویض سیستم‌های برق‌کشی قدیمی، استفاده از مصالح ضدحریق، نصب سیستم‌های تهویه استاندارد، و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها باشد و تمام خوابگاه‌ها باید به سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، کپسول‌های آتش‌نشانی، هشداردهنده‌های دود، و مسیر‌های خروج اضطراری مجهز شوند. نظارت منظم بر عملکرد این تجهیزات نیز باید الزامی است و برگزاری دوره‌های آموزشی برای دانشجویان در خصوص اصول ایمنی و رفتار در شرایط اضطراری ضروری است. این آموزش‌ها می‌تواند شامل نحوه استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی، تخلیه ایمن در هنگام وقوع حادثه، و پیشگیری از خطرات باشد.