در مبادلات تجاری، مخصوصا برای مبالغ بالا، معمولا به‌جای پول نقد از اسنادی مثل چک، سفته و برات استفاده می شود که در این میان، چک به دلیل ویژگی هایی مثل امکان تعقیب کیفری صادرکننده، همواره از اقبال بیشتری، چه در میان تجار و افراد درگیر در امور تجاری و چه در میان مردم عادی برخوردار بوده و چک را به پرمصرف‌ترین سند مالی برای معاملات تبدیل کرده است.
با این وجود، به دلیل اینکه پیش از این، صدور دسته چک توسط شعب بانک‌ها و تقریبا به‌راحتی انجام می‌شد، افراد بسیاری دسته چک دریافت می‌کردند که البته از مقررات صدور چک آگاهی نداشتند یا نمی توانستند منابع مالی کافی برای پرداخت چک در موعد مقرر را تامین کنند. همین امر باعث می‌شد تعداد بسیاری از این چک‌ها معوق شده (برگشت خورده) و پرونده‌های بسیاری برای این چک‌های برگشتی تشکیل شود؛ با این شرایط هم سیستم قضایی را با انبوه پرونده‌ها مواجه می‌کرد و هم افراد بسیاری به این دلیل راهی زندان می‌شدند.
به دلیل وجود این مشکلات بود که بانک مرکزی به فکر راه‌حل افتاد و در سال ۹۶ سامانه صدور یکپارچه چک که با نام صیاد خوانده می‌شود را راه اندازی کرد تا از آن تاریخ به بعد، صدور چک از اختیار شعبات بانک‌ها خارج شده و چک‌ها صرفا از طریق همین سامانه که زیر نظر مستقیم بانک مرکزی است، صادر شود. چک‌هایی که از طریق سامانه صیاد صادر می‌شود، چک صیادی نامیده شد.
سامانه صیاد همزمان با ابلاغ قانون جدید صدور چک راه اندازی شد. با وجود تصویب قانون جدید صدور چک و راه اندازی سامانه صیاد در سال ۹۶، به دلیل نبود ضمانت اجرایی قوی، همچنان مشکلات موجود، تا حد زیادی پابرجا بودند و عملا تغییر چندانی در اوضاع نابسامان چک به وجود نیامده بود؛ تا اینکه طبق اعلام بانک مرکزی، از فروردین ماه سال ۱۴۰۰ ثبت چک در سامانه صیاد الزامی و صدور چک در وجه حامل ممنوع شد.
در مورد چک‌های صیادی و راهکارهای برون رفت از چالش‌های آن با سید مهدی طباطبائی، وکیل پایه یک دادگستری گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
راهکارهایی برای مقابله با کلاهبرداری
سید مهدی طباطبائی، وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ به مزایای استفاده از چک‌های صیادی در روند جریان مالی به خبرنگار ما گفت: چک‌های صیادی به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ چک‌های صیادی که متداول است، تقریبا قدیمی شده و امروزه از آن در معاملات مالی استفاده نمی شود. مهم تر آنکه چند سالی است که توسط بانک‌ها صادر نمی‌شود. اما چک‌های جدید صیادی به رنگ بنفش مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ مهمترین مزیت‌اش این است که صادر کنند اگر دارای چک معوق باشد نمی‌تواند در سامانه صیاد این چک را ثبت کند و قابلیت نقد شوندگی را ندارد، بلکه تنها به عنوان یک سند دین عادی امضا شده است.
وی در مورد اینکه چگونه می‌توان جلوی کلاهبرداری با استفاده از چک‌های صیادی را گرفت توضیح داد: مهمترین نکته در اعتبار سنجی صادر کننده و جلوگیری از کلاهبرداری به وسیله چک این است که صادر کننده چک باید در حضور فرد دریافت کننده تمام مشخصات کارت ملی و شناسایی خود را در چک ثبت کند و دریافت کنند هم از تطابق آن اطمینان حاصل کند. ممکن است که بعضی‌ها مشخصات فرد دیگری را در چک دریافت کننده ثبت کند.
طباطبائی در ادامه هشدار داد: امضای چک باید در حضور خود شما صورت بگیرد، در هنگام امضای چک اجازه ندهید که صادر کننده از قلم خودش استفاده کند؛ چون رنگ بعضی از قلم‌های خودکار بعد از گذشت چند مدتی محو می‌شود. بعد از طی مراحل ابتدایی صدور چک، از ثبت آن در سامانه‌های تحت نظارت بانک مرکزی اطمینان حاصل کنید تا در هنگام نقد کردن آن به مشکل مواجه نشوید.
آماری جرایم مالی چک صیادی
این وکیل پایه یک دادگستری ورود چک‌های صیادی در کسب‌وکار را موثر می‌داند افزود: قانون گذار و بانک مرکزی با اجرایی کردن چک‌های صیادی گام‌های مهمی را در بهبود محیط کسب و کار برداشتند. قبل از این روزانه ده‌ها پرونده مالی در دادگاه‌ها تشکیل می‌شد که انرژی زیاد و منابع برای رسیدگی به آن لازم بود. اما از زمان اجرایی شدن چک صیادی و ثبت آن در سامانه صیادی قرب به ۸۰ تا ۹۰درصد از چک‌های معوق صادر کننده کاهش پیدا کرده که تبعات اجتماعی و اقتصادی آن نسبت به گذتشه کاهش پیدا کرده است.
وی در مورد آمار زندانیان مالی اذعان کرد: در حال حاضر در تمام زندان‌های کشور بدهکاران نقدی و نفقه به ۲۳۶۷ نفر می‌رسد و بدهکاران تصادفات تقریبا صفر است چون بیمه خسارت‌های ناشی از تصادف را پرداخت می‌کند. دولت در بودجه سال ۱۴۰۴ قریب به هزار میلیارد ریال از درآمد سالانه را به محکومان غیر عمد و دیه در نظر گرفته شده است.
طباطبائی در پایان در مورد نرخ سود چک‌ها صیادی اظهار کرد: نرخ چک‌های صیادی و سایر دیون به جز مهریه بر مبنای شاخص‌های اعلامی از سوی بانک مرکزی محاسبه شده و به صورت ماهانه اعلام می‌شود.
خدابخش حکیمی_خبرنگار تحریریه جوان قدس