به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، فرازونشیب‌های روابط میان ایران و افغانستان از یک سو و اثرگذاری پارامترهای منطقه‌ای و بین‌المللی بر این روابط آن را از ابعاد مختلفی مهم می‌سازد. درک این اهمیت از سوی دستگاه دیپلماسی به نخستین سفر سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه به کابل منتهی خواهد شد که طبق گفته وزارت خارجه در آینده نزدیک صورت می‌گیرد. به منظور بررسی ابعاد روابط ایران و افغانستان و اهمیت سفر وزیر امور خارجه ایران با «نوذر شفیعی» تحلیلگر مسائل منطقه و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، گفت‌وگو کردیم.
دستور کارهای احتمالی وزیر امور خارجه در کابل
تحلیلگر مسائل منطقه مهمترین موضوع حال حاضر در روابط ایران و افغانستان را موضوع آب دانست و توضیح داد: در حوزه آب و حقابه فقط بحث رودخانه هیرمند نیست و الان سدهایی که طالبان یکی پس از دیگری بر روی ورودی های آب به ایران ایجاد می‌کنند؛ مسئله جدی‌ست.
شفیعی مقوله مهاجرین را دیگر پرونده مهم در ارتباط دو کشور ارزیابی کرد و گفت: با اینکه بحث مهاجرین در ظاهر ساده به نظر می‌رسد ولی پدیده بسیار پیچیده‌ای است و لذا بازگشت مهاجرین باید با لحاظ کردن پیوست‌های مختلفی انجام شود که یکی از این پیوسته‌ها این است که هم مهاجرین در جریان امر قرار گیرند و هم دولت طالبان؛ تا تهدیدات مهاجرین و اینکه چرا ایران تصمیم دارد آن‌ها را به کشور خود بازگرداند مشخص شود.
وی با اشاره به اینکه کیفیت همکاری با طالبان موضوع مهم دیگری است، خاطرنشان کرد: طالبان به عنوان یک گروه از سال ۱۴۰۰ قدرت را در افغانستان به دست گرفت و تاکنون روابط هیچ کشوری با طالبان هنوز از قطعیت برخوردار نیست و این عدم قطعیت باعث نوساناتی در روابط و سیاست خارجی کشورها شده است. بر همین اساس به نظرم احتمالاً درباره کیفیت رابطه ایران و افغانستان و ارتقاء روابط، گفتگوهایی هم بین سیدعباس عراقچی و دولت طالبان می‌تواند صورت گیرد.
این استاد دانشگاه همکاری‌های اقتصادی را از مهمترین موضوعات دستور کار روابط بین دو کشور دانست و گفت: در حال حاضر طالبان هم تحت تحریم بین المللی است و هم روابط با پاکستان هم دچار مشکل شده است. بنابراین ایران از منظر اقتصادی و رفع نیازهای تجاری می‌تواند تکیه گاه بسیار مهمی برای طالبان باشد و این بحث هم با توجه به همکاری‌هایی که در گذشته هم وجود داشته می‌تواند در دستور کار سفر وزیر امور خارجه قرار گرفته و با تعریف ظرفیت‌های جدید در حوزه اقتصادی همکاری‌ها در این حوزه را ارتقا داد.
شفیعی بحران در روابط طالبان و پاکستان و تحریک، تهدیدات طالبان پاکستان را موجب طرح مجدد چالش‌های امنیتی و قوت گرفتن گروه‌های رادیکال در افغانستان و پاکستان دانست.
توافقنامه ایران و افغانستان و الزامات آن
عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره آینده توافقات ایران و افغانستان با بیان اینکه کشورهای هم مرز و در یک قلمرو جغرافیایی، به دلیل همین همسایگی مسائل مختلفی را با هم دارند، توضیح داد: این مسائل می‌تواند هم چالش و هم فرصت باشد، میان ایران و افغانستان به طور کل و ایران و افغانستان تحت حاکمیت طالبان به صورت جزء، مسائل مختلفی وجود دارد که نیازمند بررسی و ساماندهی است.
شفیعی با اشاره به اینکه در حال حاضر حکومت طالبان تقریباً موقت است و توسط جامعه بین المللی هم به رسمیت شناخته نشده است؛ گفت: این خود دغدغه‌های بیشتری را ایجاد می‌کند چون با اینکه این گروه در افغانستان حکومت می‌کند اما شاید خیلی از موضوعات تحت کنترل حاکمیت این گروه نباشد. بنابراین لازم است که با این گروه به صورت «دو فاکتو» توافقنامه‌هایی امضا شود که شامل دغدغه‌های مثبت و منفی، از همکاری‌های اقتصادی تا مسئله آب، تروریسم، مواد مخدر، مهاجرت و موضوعاتی باشد و روابط دو کشور مدیریت شود.
وی ادامه داد: به نظر من اگر آقای عراقچی قبلا پیگیر چنین توافقی بوده الان هم پیگیر چنین توافقی خواهد بود و این البته به معنای به رسمیت شناختن طالبان نیست و در عرف بین‌المللی هم پذیرفته شده که کشورها می‌توانند گفتگوها و توافقاتی با یکدیگر داشته باشند بدون اینکه همدیگر را به صورت رسمی شناسایی کنند.
شفیعی تحول در سفارت و سرپرستی ایران در افغانستان را ناشی از یک امر سیاسی در داخل دانست و گفت: این امر می‌تواند به دلیل روی کار آمدن یک جناح جدید در کشور باشد یا ممکن است سفیر جدید در قالب دولت جدید بتواند ماموریت‌های جدیدی را انجام دهد یعنی در واقع به دلیل فنی و سیاسی این اتفاق افتاده باشد اما در هر صورت سفارت باید در چارچوب سیاست‌های کلی دولت جدید اقداماتی را انجام دهد.
مهمترین اولویت سیاست خارجی در افغانستان
این تحللیگر مسائل منطقه در توضیح مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی ایران در رابطه با افغانستان گفت: در روابط دو کشور مسائل ثابتی چون آب و مهاجران وجود دارد اما بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان و گروه های مسلح فعال به ویژه داعش در این کشور برای ایران از مهمترین موضوعات نگران کننده است که منافع ملی ایران را هم در داخل افغانستان و هم در قلمرو شرقی ایران تهدید می‌کند.
شفیعی با تاکید بر اینکه این تهدیدات امنیتی باید میان ایران و طالبان حل و فصل شود، گفت: مقوله دیگر حضور کشورهای خارجی در افغانستان است که می‌تواند تهدید کننده منافع ملی ایران باشد. هنوز این شائبه وجود دارد که ممکن است در جریان اجلاس دوحه بین طالبان و آمریکا اتفاقاتی حادث شده باشد که علیه بعضی از کشورهای همسایه از جمله ایران بوده باشد.
اولویت منطقه، حل مسائل در داخل افغانستان است
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه درباره امکان و نحوه شکل‌گیری ابتکارات منطقه‌ای برای حل بحران‌های افغانستان گفت: اولویت نخست در موضوع افغانستان برای همسایگان این است که مسائل این کشور در درون خود افغانستان حل و فصل شود. طالبان به عنوان گروهی که در افغانستان قدرت را به دست گرفته است باید تکلیف خود را با گروه‌های قومی، مذهبی، جریان‌های سیاسی و مدنی از جمله زنان روشن کند به گونه‌ای که به هر حال نگرانی برای کشورهای همسایه یا جامعه بین‌المللی نداشته باشد.
شفیعی تاکید کرد: بی‌ثباتی در افغانستان به طور اجتناب‌ناپذیری به کشورهای همسایه هم تسری یافته و سرریز می‌شود و از این رو اولویت اول این است که خود افغان‌ها در یک نشست بین‌الافغانی مسائل و مشکلات خود را حل و فصل کنند.
وی امکان چنین ابتکاری را در حال حاضر و با توجه به شرایط داخلی افغانستان دشوار توصیف کرد و گفت: در شرایط امروز اولویت ورود کشورهای منطقه است به این دلیل که بحران افغانستان برای کشورهای منطقه هم خطرناک خواهد بود و لذا ابتکار عمل‌های منطقه‌ای باید صورت گیرد. این ابتکارات قبلاً گاهی با محوریت چین، روسیه یا پاکستان بوده و ایران هم نقش داشته و گاهی هم به طور مستقل چنین ابتکاری را در دست داشته است. این ابتکار عمل منطقه‌ای با مرکزیت هر کشوری که باشد یک ضرورت بسیار مهم برای حل بحران افغانستان است.