چهارمحال و بختیاری به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص همواره به عنوان یکی از مناطق پربارش کشور شناخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر روند کاهشی بارش‌ها به‌ویژه در سال جاری، وضعیت منابع آبی این استان را در شرایط بحرانی قرار داده است. به نحوی که براساس گزارش مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری در زمان حاضر ۹۸درصد مساحت این استان را خشکسالی فراگرفته است.
معصومه نوروزی در این گزارش اعلام کرده است: بر اساس شاخص اندازه‌گیری SPEI دوره ۱۰ ساله، تنها ۲ درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری در وضعیت عادی (نرمال) بارش‌ها قرار دارد. براساس آمار‌ها ارتفاع برف در ایستگاه کوهرنگ در زمان حاضر ۱۶ سانتی‌متر گزارش شده است درحالی این رقم در دوره بلند مدت ۸۷ سانتی‌متر بوده است.
چهارمحال و بختیاری دومین استان خشک کشور
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری توضیح داد: در مجموع بارش‌های استان از ابتدای سال زراعی تا پایان دی‌ماه با کسری ۱۸۰ میلی‌متری، ۶۴ درصد کاهش دارد و این استان در ردیف دومین استان خشک کشور جای گرفته است.
نوروزی با بیان اینکه افزایش دما در پی تغییرات اقلیمی تاثیر مستقیمی بر کاهش بارندگی‌ها در استان دارد اظهار داشت: دما در زمستان امسال حدود یک تا ۲ درجه افزایش یافته است و از آنجاکه تزریق رطوبتی نیز در استان کم بوده، بارش قابل توجهی در دی ماه در استان به ثبت نرسید. با این وجود نقشه‌های پیش‌یابی نشان می‌دهد که بارش‌ها در نیمه دوم بهمن از وضعیت بهتری برخوردار می‌شود، هر چند تاثیر چندانی در جبران کسری‌های موجود نخواهد داشت. با توجه به اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد ۴۴ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی شدید و ۲۲ درصد درگیر خشکسالی بسیار شدید است این وضعیت می‌طلبد تا نسبت به مدیریت مصرف آب برای پیشگیری از بروز تنش آبی در فصل بهار و تابستان اقدام لازم انجام گیرد.
در حالی که شهرستان کوهرنگ سرشاخه ۲ رودخانه بزرگ کارون و زاینده‌رود است و تامین منابع آب در استان‌های پایین‌دست نظیر اصفهان و خوزستان به بارش‌های این منطقه وابستگی شدیدی دارد، اما تاکنون ۱۰۰ درصد مساحت این شهرستان درگیر خشکسالی است.
اما خشکسالی چیست؟
یک محقق بخش خاک، آب مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: خشکسالی به انحراف از شرایط متوسط یا عادی بارش گفته می‌شود و زمانی اتفاق می‌افتد که میزان بارندگی در یک منطقه کمتر از ۷۵ درصد بارش متوسط در یک دوره زمانی مشخص (۳۰ ساله)، باشد.
عاطفه صیادی شهرکی اظهار داشت: پدیده خشکسالی یکی از بحران‌های تلخ به شمار می‌رود که همواره در زمان حاضر قسمت‌های وسیعی از کشور با آن مواجه است.
به گفته این محقق، جلوگیری از وقوع پدیده خشکسالی، در واقع عملی نیست ولی می‌توان با مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح اثرات منفی آن را تا حد امکان، کاهش داد و بخش کشاورزی، از جمله مهمترین بخش‌هایی است که طی دوره خشکسالی اثرات و پیامد‌های زیان‌بار فراوانی به آن وارد می‌شود.
کشاورزان نگران و امیدوار به بارش رحمت الهی
کشاورزی به عنوان یکی از مهمترین زمینه ساز‌های اشتغال چهارمحال و بختیاری است که به عنوان یکی از قطب‌های تولید محصولات باغی و زراعی شناخته می‌شود به همین دلیل کاهش محسوس بارش‌های تاثیرگذار در پاییز و زمستان ترس و نگرانی عملکرد و کیفیت نامطلوب محصول را برای باغداران و کشاورزان این استان به وجود آورده است.
در این شرایط باغداران و کشاورزانی که معیشت آنان وابسته به میزان بارش‌ها است مجبور به استفاده بیش از حد از منابع آبی زیرزمینی می‌شوند که این موضوع می‌تواند در درازمدت منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین در برخی مناطق شود.
ابراهیم آخوندی یکی از کشاورزان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: اگر بارش‌های پاییزی انجام می‌شد امروز باید ریشه‌بندی بذر‌های گندم انجام شده بود و کشاورزان نگران تهدید ناشی از کم بارشی نبودند. هر چند کشت پاییزه امسال به صورت خاکبند (انتظاری) انجام شده است، اما باز هم نیاز به آبیاری دارند و در صورت ادامه این روند امیدی به عملکرد خوب و مناسب نخواهیم داشت.
مرتضی شاهوردی یکی دیگر از کشاورزان چهارمحال و بختیاری نیز می‌گوید: چاه‌ها و قنات‌های استان امسال به دلیل کم بارشی ذخیره مناسبی ندارند و با توجه به شرایط خاص سال زراعی جاری احتمال اینکه کشاورزان یک سال بحرانی در پیش داشته باشند زیاد است. بعضی از کشاورزانی که چاه‌های آنها شارژی و سهمیه‌بندی است و سهمیه آنها تمام شده بود نتوانستند زمین‌های خود را آبیاری کنند و به همین دلیل احتمال خشک شدن جوانه‌های سر از خاک بیرون آمده گندم این گروه از کشاورزان زیاد است، اما آن دسته از افرادی که امکان آبیاری داشتند در شرایط بهتری به سر می‌برند. در این شرایط خاص انتظار می‌رود مسوولان با استفاده از فناوری (تکنولوژی‌ها)ی جدید از جمله بارور کردن ابر‌ها به بخش کشاورزی کمک کنند تا بیش از این متضرر نشوند.
یکی از باغداران چهارمحال و بختیاری نیز در خصوص شرایط کم بارشی امسال می‌گوید: در این شرایط آن گروه از باغدارانی برنده هستند که بتوانند درختان خود را مالچ پوششی کنند به این معنی که درختان را با پلاستیک بپوشانند تا آب و رطوبت موجود در زمین تبخیر نشود و همچنین علف‌های هرز نیز رشد نکند.
عبدالله کبیری می‌افزاید: آن دسته از باغدارانی که به صورت علمی در این خصوص اقدام کنند باغات آنها کمتر تحت تاثیر خشکسالی قرار می‌گیرند. کمی بارش در سال زراعی جاری حتی دامداری‌ها را نیز به دلیل نبود علوفه با مشکل مواجه می‌کند.
بخش کشاورزی نخستین قربانی خشکسالی
زمانی که خشکسالی آغاز می‌شود، بخش کشاورزی به دلیل وابستگی بیش از حد به ذخیره رطوبتی خاک، به طور معمول نخستین قربانی و بخشی است که تحت تاثیر مستقیم خشکسالی قرار می‌گیرد.
کم‌بارشی گزارش شده سال زراعی جاری در چهارمحال و بختیاری فشار زیادی به کشاورزی این استان وارد کرده است و استمرار این شرایط نگرانی‌هایی در خصوص کاهش میزان برداشت محصولات پاییزه را برای کشاورزان این استان به دنبال دارد.
رییس اتاق اصناف کشاورزی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون هیچ بارندگی موثری که بتواند به نحوی برای کشت پاییزه استان مفید باشد گزارش نشده است و کشت‌زار‌های گندم و جو با وجود نیاز آبی همچنان در حسرت یک بارش هستند.
مرتضی درخشان شرایط دشت‌های چهارمحال و بختیاری را به دلیل افت آبخوان‌ها بحرانی می‌داند و ادامه می‌دهد: سهمیه برداشت آب از چاه‌ها مشخص است بر این اساس کشاورزان در زمان حاضر اجازه برداشت آب ندارند و در صورت برداشت، سهمیه تابستان خود را از دست می‌دهند.
او با اشاره به اُفت سطح ایستابی سفره‌های آبخوان به دلیل خشکسالی‌های پیاپی اظهار می‌دارد: بر این اساس دشت شهرکرد به عنوان یکی از مهمترین دشت‌های چهارمحال و بختیاری امروز با افت ۴۰ درصدی سطح ایستابی رو‌به‌رو است بر این اساس کشاورزان به میزان ۴۰ درصد از سهمیه آب مصرفی خود را از دست داده‌اند.
به گفته درخشان، با توجه به شرایط حاد منابع آبی استان و همچنین نبود بارش‌های موثر کشاورزانی که اقدام به کشت پاییزه گندم، جو و سیب‌زمینی کرده‌اند در شرایط سختی قرار دارند و به نوعی کشاورزان با مصیبتی بزرگ رو‌به‌رو هستند.
او با بیان اینکه پدیده خشکسالی مربوط به امروز نیست و سال‌ها است که کشاورزان با این مساله دست و پنجه نرم می‌کنند ادامه می‌دهد: استمرار کم بارشی‌ها در سال زراعی جاری به صورت جدی میزان تناژ برداشت در هکتار و به این صورت امنیت غذایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
او با اشاره به تاثیر کمی بارش‌ها در بخش باغات می‌گوید: کیفیت محصول درختان میوه در هر سالی که در فصل پاییز میزان بارش‌ها مطلوب نباشد تحت تاثیر قرار می‌گیرد و محصول کیفیت لازم را ندارد.
به گفته درخشان، به طور معمول حداقل باید در فصل پاییز درختان میوه یک دوره آبیاری می‌شدند، اما در سال زراعی جاری این اتفاق رخ نداد.
او با بیان اینکه عمده باغات چهارمحال و بختیاری در سامان و بن قرار دارند تاکید دارد که انتظار می‌رود در ماه‌های پیش رو بارش‌ها به حد نرمال برسد تا خسارتی متوجه باغداران نشود.
رییس اتاق اصناف کشاورزی چهارمحال و بختیاری عقیده دارد که آب در نگهداری گیاه نقش موثری دارد و کم‌آبی می‌تواند به شکل جدی تولید کشاورزان را از بین ببرد.
مهمترین راهکار‌های کاهش اثرات خشکسالی در بخش کشاورزی
محقق بخش خاک، آب مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در این خصوص توضیح می‌دهد: پیش‌بینی زمان وقوع خشکسالی به‌طور دقیق در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، تغییر الگوی کشت و استفاده از گیاهان مقاوم یا ارقام مقاوم به خشکی از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
به گفته عاطفه صیادی شهرکی، افزایش راندمان آبیاری و کاهش تلفات آب در آبیاری اراضی کشاورزی با آموزش و ترویج اصول صحیح آبیاری و استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار، کاهش سطح تعرق در مزارع و باغات به‌وسیله مبارزه با علف‌های هرز، آفات و بیماری‌ها و همچنین تغذیه و کوددهی صحیح، هرس مناسب و اصولی درختان با کاهش نیاز آبی و مقاومت بیشتر درختان در مقابل خشکسالی، یکپارچه‌سازی اراضی با استفاده بهینه از آب و خاک و کاهش هزینه‌های تولید در واحد سطح، بهبود کیفیت ذخیره وانتقال آب، توسعه کشت در گلخانه و محیط‌های کنترل شده، اصلاح روش‌های خاک‌ورزی و توسعه عملیات خاک‌ورزی حفاظتی و تحویل حجمی آب به کشاورزان از دیگر عوامل موثر بر کاهش اثرات خشکسالی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
او با بیان اینکه یکی از مهمترین آسیب‌هایی که در خشکسالی کشاورزی به طور معمول کمتر به آن توجه می‌شود، جنبه اجتماعی آن است می‌گوید: یک متخصص آب، خاک، باغبانی، زراعت تنها در حیطه تخصصی خود می‌تواند در زمینه خشکسالی راهکار ارائه دهد؛ در حالی که حضور متخصصان ترویج و حتی روانشناسان برای کمک به رویارویی با بحران‌های پیش‌رو و پیشروی نکردن آنها، لازم است.
صیادی شهرکی با تاکید بر اینکه پیش‌بینی و پایش خشکسالی، با استفاده از مدل‌های به‌روز، امری مهم و بسیار ضروری است می‌افزاید: در بخش کشاورزی به‌گونه‌ای باید فرهنگ‌سازی شود که در خصوص هرگونه تغییرات متناسب با شرایط خشکسالی، توجیه جای تحمیل را بگیرد تا بهره‌بردار با میل و رغبت، استقبال کند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی در خصوص خشکسالی سال زراعی جاری می‌گوید: براساس بررسی‌های به عمل آمده بارش‌های فصل پاییز و زمستان تاکنون بسیار محدود، مختصر و تاثیرگذار نبوده است.
سیروس بیک‌بکان با اظهار امیداری نسبت به بارش رحمت الهی طی چند روز آینده می‌افزاید: در صورت ادامه روند محدودیت بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری و ضرورت مرطوب بودن خاک در عمق هفت تا هشت سانتی‌متر، احتمال خشکیدگی مزرعه‌های گندم و جو آبی و دیم وجود دارد.
او در خصوص شرایط حاد باغات چهارمحال و بختیاری توضیح می‌دهد: باغات استان نیز از عواقب خطرناک احتمالی کم‌بارشی سال زراعی جاری در امان نیستند.
بیک‌بکان با بیان اینکه مرطوب نبودن اطراف ریشه گیاه و درختان در شرایط کم بارشی بسیار خطرناک است می‌گوید: در این شرایط اقلیمی، باغداران برای جلوگیری از خشک شدن و آسیب رسیدن به ریشه درختان باید نسبت به آبیاری باغ‌های خود اقدام کنند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری ادامه می‌دهد: کم بارشی سال زراعی جاری می‌تواند موجب خشکیدگی سرشاخه درختان و همچنین برعملکرد کمی و کیفی درختان تاثیرگذار باشد.
به گفته بیک‌بکان، حتی اگر در این شرایط درختان میوه گل‌دهی مطلوبی داشته باشند، اما به دلیل کاهش رطوبت اطراف ریشه آوند‌های آبکش درخت برای سازگاری با محیط تنگ می‌شود و قابلیت انتقال آب از ریشه و مواد غذایی را کاهش می‌دهد و همین امر بر کمیت و کیفیت محصول تاثیرگذار است.
کشاورزان؛ بیمه محصولات را فراموش نکنند
برای اطمینان خاطر و همچنین جلوگیری از بروز خسارت‌های احتمالی؛ بیمه محصولات زراعی و باغی از جمله اصولی است که باید مورد توجه کشاورزان باشد.
صندوق بیمه محصولات کشاورزی با هدف حمایت از کشاورزان تاسیس شد و محصولات کشاورزی را در برابر هرگونه خطر از جمله سیل، تگرگ، یخبندان، سرمازدگی و خشکسالی به ۲ صورت عمومی و انفرادی بیمه می‌کند.
رییس سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به کاهش بارش‌ها به خبرنگار ایرنا می‌گوید: با توجه به اینکه پرداخت خسارت‌های ناشی از خشکسالی یکی از تعهدات صندوق بیمه محصولات کشاورزی است انتظار می‌رود کشاورزان برای پیشگیری از هرگونه ضرر و زیان نسبت به بیمه کردن محصولات خود اقدام کنند.
حسین برزگر ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه پرداخت خسارت‌های ناشی از خشکسالی یکی از تعهدات صندوق بیمه محصولات کشاورزی است انتظار می‌رود کشاورزان برای پیشگیری از هرگونه ضرر و زیان نسبت به بیمه کردن محصولات خود اقدام کنند.
او یادآور می‌شود: با توجه به اینکه دولت بخشی از دیون خود را به صندوق بیمه محصولات کشاورزی پرداخت کرده است و صندوق با مشکلات کمتری رو‌به‌رو است انتظار می‌رود در فرصت کوتاه باقی‌مانده برای بیمه‌پذیری نسبت به بیمه محصولات خود اقدام کنند.
برزگر در ادامه توصیه‌هایی نیز برای کاهش پیامد‌های خشکسالی و خشکیدگی زمستانه درختان به کشاورزان داشت.
او یادآور می‌شود: خشک بودن اطراف ریشه گیاهان می‌تواند منجر به خشکیدگی زمستانه، بروز بیماری‌های طوقه، ریشه همچنین نفوذ قارچ‌های اندوفیت در بسته آوندی و بروز علائم خشکیدگی در طول فصل رشد طی بهار و تابستان آینده شود براین اساس حداقل یک مرحله آبیاری سبک برای باغات در صورت تداوم خشکی ضروری است.
برزگر در خصوص وضعیت کشت‌های زراعی چهارمحال و بختیاری توضیح می‌دهد: با توجه به تغییر اقلیم و وضعیت کم آبی استفاده از شیوه کشت انتظاری؛ بهترین روش به شمار می‌رود که امسال مورد استفاده کشاورزان قرار گرفته است.
به گفته برزگر، در شیوه کشت انتظاری محصولات زراعی کشاورزان در آخرین روز‌های فرصت کشت پاییزه بذر‌ها را زیر خاک می‌کنند و در این شرایط به علت رطوبت کم و همچنین سرما دانه‌های کشت شده سبز نمی‌شود و با مساعد شدن شرایط اقلیمی از اواخر اسفند و همزمان با آغاز بهار رقم‌های کشت شده سبز می‌شود.
او یادآور می‌شود: با توسعه ناوگان مکانیزه کشت مستقیم و کم خاکورزها و بدون خاکورزها، کشت حفاظتی استان به بیش از ۵۰ هزار هکتار رسیده است که با حفظ بقایای گیاهی حداقل برهم زدن خاک کمک شایانی به حفظ رطوبت خاک می‌کند.
برزگر ادامه می‌دهد: یکی از موثرترین اقدامات کشاورزان چهارمحال و بختیاری در کنار سایر اقدامات از جمله کشت انتظاری، استفاده از بذر‌های اصلاح شده جدید و متحمل به خشکی بوده است.
چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه مهم و پرآب کشور، کارون و زاینده‌رود است و بخشی از رودخانه دز نیز از این استان سرچشمه می‌گیرد و هرگونه تغییرات اقلیمی در این استان، استان‌های دیگر از جمله خوزستان و اصفهان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
چهارمحال و بختیاری با بیش از ۵۰۰ میلی‌متر بارندگی دارای ۶ اقلیم مختلف با تنوع گیاهی بالا است.
۴۳ درصد اقتصاد چهارمحال و بختیاری مربوط به بخش کشاورزی و یک چهارم تولید ناخالص داخلی و یک پنجم اشتغال استان به بخش کشاورزی وابسته است.
۲۵۰ هزار هکتار برابر ۱۵ درصد زمین‌های چهارمحال و بختیاری زیرکشت محصولات مختلف است.