به گزارش گروه جامعه ایرنا؛ فضای مجازی پنجره‌های جدیدی را به روی خانواده‌های ایرانی باز کرده است، پنجره‌ای که به تعبیری، تصاویر متعددی را مقابل دیدگان اعضای خانواده به تصویر می‌کشد؛ هرچند کارشناسان برای استفاده از فضای مجازی به خانواده‌ها توصیه‌هایی ارائه می‌کنند و محدودیت‌هایی را در نظر می‌گیرند، اما مادران به عنوان رکن اصلی ترسیم کننده سبک زندگی و به عنوان یکی از مخاطبان اصلی فضای مجازی به ویژه اینستاگرام، گاهی در قالب این محدودیت‌ها نمی‌گنجند و بدون توجه به عوارض تغییر سبک زندگی بر اساس آموزه‌های اینستاگرام، تغییرات زیادی را در خانه و خانواده ایجاد می‌کنند.
تغییراتی که تنها به سبک تهیه غذا و سرو آن محدود نمی‌شود، بلکه شامل خریدهای جدید لوازم خانه تا خرید مواد غذایی با برندهایی معرفی شده توسط بلاگرها، خرید لباس کودک و سایر اقلام می شود؛ موضوعی که در برخی موارد برای ادامه مسیر، مسیری سخت، گران و بی محتوا را به خانواده تحمیل می کند.
امروزه در سراسر جهان حدود ۶۳ درصد از زنان به محیط دیجیتال (اینترنت) دسترسی دارند، در حالی که این رقم در مردان ۶۹ درصد استطبق گزارش منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد، امروزه در سراسر جهان حدود ۶۳ درصد از زنان به محیط دیجیتال (اینترنت) دسترسی دارند، در حالی که این رقم در مردان ۶۹ درصد است؛ در کشور ما نیز بر اساس نتایج جدیدترین نظرسنجی ملی ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) در خصوص میزان استفاده ایرانیان بالای ۱۸ سال ساکن در مناطق روستایی و شهری کشور از پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی، که شهریورماه امسال به شیوه مصاحبه حضوری تهیه شد، مشخص شد که ۸۲.۲ درصد ایرانیان دست‌کم از یکی از پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.
روند استفاده ایرانیان از فضای مجازی نشان می‌دهد که ۳۳.۵ درصد زن، ۳۳.۱ مرد از واتس آپ؛ ۵۰.۷ درصد زن و ۵۰.۶ مرد از اینستاگرام؛ ۴۱.۴ زن و ۳۷.۱ مرد از تلگرام، ۱۱.۶ زن و ۷.۸ مرد از بله، ۳۴.۱ زن و ۲۴ درصد مرد از ایتا؛ ۳۰.۳ زن و ۲۶.۹ مرد از روبیکا استفاده می کنند.
تنوع فضای مجازی و تفاوت سبک زندگی امروز با دیروز
درباره اینکه این تغییرات چه میزان بوده است و سبک زندگی امروز با وجود تنوع فضای مجازی با سبک زندگی مادران دیروز چه تفاوت هایی کرده است با دکتر منصوره حجاری؛ پژوهشگر خانواده و رسانه گفت و گو کرده ایم؛ او در این خصوص و درباره این موضوع که بلاگرها چگونه زندگی را برای خانواده ها بازنمایی می‌کنند، اظهار داشت: در حال حاضر با رشد صفحات متعدد بلاگرهای خانواده در پلتفرم‌های تصویر محور ایرانی و خارجی روبرو هستیم؛ هم در اینستاگرام و هم در روبیکا صفحه‌های متعددی را می‌بینیم که بلاگرها در آنها در حال بازنمایی زندگی خانوادگی خودشان هستند و دنبال کنندگان نیز به تدریج رشد چشمگیری داشته‌اند حتی اکنون صفحاتی داریم که دنبال کنندگان میلیونی دارند.
وی در پاسخ به این پرسش که چطور بلاگرهای خانواده، سبک زندگی را باز تعریف می‌کنند، گفت: این موضوع در دو محور ساختارهای ارتباطی خانواده و فرایندهای ارتباطی خانواده توصیف می‌شود؛ که ساختارهای ارتباطی بر اساس مدل‌های نظری به سه محور تغییرات در مرزهای خانواده، تغییرات در نقش‌های خانوادگی و تغییرات در قوانین خانواده تقسیم می شود.
حجاری ادامه داد: فرایندهای ارتباطی هم شامل تغییرات در بازتعریف آغاز رابطه، ازدواج و تغییراتی که در مرحله نگهداری رابطه و صمیمیت وجود دارد، تعریف می شود.
وی با بیان اینکه در باز تعریف مرزها می‌توانیم به بازتعریف مرزهای حریم خصوصی خانواده اشاره کنیم، تاکید کرد: در صفحات خانوادگی ما با مرزهای بسط یافته نمایش خانواده مواجه هستیم؛ مرزهای حوزه خصوصی خانه کمرنگ و مبهم شده و در تصاویر مشاهده می‌کنیم که بلاگرها تصاویری از خصوصی‌ترین حوزه‌های خانه را به نمایش می‌گذارند؛ تصاویر اتاق خواب، تصاویری از اتاق کودک، تصاویری از آشپزخانه، تصاویری از پذیرایی و سالن و همه اجزای خانه در معرض دید کاربران و دنبال کنندگان قرار می‌گیرد.
این پژوهشگر حوزه خانواده و رسانه خاطر نشان کرد: در بازتعریف مرزهای حریم خصوصی در پلتفرم ها، مرزهای حریم خصوصی هم بین زوج‌ها و هم در ارتباط زوج با دیگران حالت سیالی پیدا کرده است؛ به عنوان مثال در حال حاضر زوج‌ها بر سر اینکه چه تصاویری را در اکانت‌های حساب شخصی خودشان منتشر کنند از زندگی خانوادگی و تا کجا حریم خصوصی فرد حساب می‌شود و تا کجا حریم خصوصی خانواده محسوب می‌شود با یکدیگر چالش دارند.
حجاری با بیان اینکه می توان تاکید کرد که تغییرات ساختاری و تغییرات فرایندی باعث تغییراتی در زیست بوم ارتباطی خانواده جدید شده است؛ اظهار داشت: بازنمایی که از خانه انجام می شود؛ برای دنبال کنندگان به این صورت است که خانه دارای یک فضای وسیعِ طراحی شده و دارای تنوع فضایی به نمایش گذاشته می‌شود و جزئیات جدیدی به خانه‌ها اضافه می‌شود.
به گفته وی؛ برای بلاگرها مهم است که به دنبال کنندگان بگویند که جزئیاتِ خاص در خانه آنها رعایت می‌شود، به عنوان مثال: کافی بار، کلوزت روم، لاندری، به عنوان اجزاء جدید خانه‌های ایرانی در حال حاضر در صفحات اینستاگرام و در نمایشی که آنها از خانه خود می‌دهند، دیده می‌شود؛ موضوعی که در خانه‌های سنتی به این شکل وجود نداشت.
ارتباط همسرانگی به حوزه عمومی راه یافته است
این پژوهشگر خانواده و رسانه با بیان اینکه در پلتفرم‌های تصویری و فعالیت بلاگرهای خانگی ارتباط همسرانگی به حوزه عمومی راه یافته است؛ از نمایش به آغوش کشیدن و هر نوع ارتباطی که قبلاً در حوزه خصوصی همسران جای می‌گرفت در فضای مجازی سخن گفت و افزود: این تصاویر اکنون با دنبال کنندگان و سایر کاربران به اشتراک گذاشته می‌شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر با «آشنایی پلتفرمی شده» مواجه هستیم، اظهار داشت: در آشنایی پلتفرمی شده، با سه عنصر گمنامی، خودافشایی، آشنایی اینستاگرامی مواجه هستیم؛ برای برخی کاربران دوره آشنایی ازدواج به صورت کاملاً مجازی طی می‌شود و حتی در برخی موارد خانم و آقا اساساً اصلاً به صورت حضوری یکدیگر را نمی‌بینند و مدت زیادی حتی در دوره یک ساله به صورت گمنام در فضای مجازی و پلتفرم ها آشنا می شوند؛ کاربران هویت واقعی خود را در چت مشخص و شفاف نشان نمی‌دهند و با پدیده گمنامی مواجه هستیم.
حجاری افزود: در حقیقت اکانت‌های کاربری در قالب شخص دیگری با تصویر و هویت شخص دیگری خود را بازنمایی می‌کنند و کاربران رابطه را کاملاً به صورت مجازی طی می‌کنند.
تغییر سلیقه ازدواج با بازنمایی ازدواج بلاگرها
این پژوهشگر خانواده و رسانه با بیان اینکه بازنمایی ازدواج بلاگرها در صفحات مجازی سلیقه ازدواج را نیز تغییر داده است، خاطر نشان کرد: بازنمایی ازدواج بلاگرها و عشق نمایش داده شده بین آنها، تمایل به واسطه گری در ازدواج را کاهش داده و جوانان با داستان عاشقانه بلاگرها تصمیم به ازدواجی دارند که با واقعیت همخوانی ندارد و به راحتی آنان را به ناامیدی می کشاند.
بازنمایی ازدواج بلاگرها و عشق نمایش داده شده بین آنها، تمایل به واسطه گری در ازدواج را کاهش داده استوی افزود: درباره نگهداری رابطه و صمیمیت نیز تغییرات مرزها و نمایش مرزهای خصوصی ارتباط همسری توانسته فرایندهای صمیمیت و نگهداری ازدواج را دچار باز تعریف کند.
بازآفرینی مناسک و تعاملات خانوادگی
این پژوهشگر خانواده و رسانه با بیان اینکه در صفحات بلاگرها مناسک جدیدی باز تولید و به نمایش گذاشته می شود، افزود: یکی از این مناسک، عکاسی در موقعیت‌های مختلف هدیه دادن یا سوپرایزهای متنوع و روایت‌های بریده و کوتاه از زندگی خانوادگی است، این موارد ابزارهای رسانه‌ای شدن و نمایشی شدن خانواده هستند؛ عنصر مرکزی که در این نمایش وجود دارد موقتی بودن و در لحظه بودن در برابر جریان دائم زندگی است.
حجاری ادامه داد: در زندگی نمایشی امروز و چیزی که در گذشته وجود داشته تفاوتی وجود دارد و آن اینکه درگذشته جریان مستمر و دائمی زندگی در زندگی مشترک محوریت داشت اما چیزی که اکنون در این فضا به نمایش گذاشته می‌شود اکنون زدگی و موقتی بودن و در لحظه بودن است.
وی، از اشتراک سفرشخصی شده و یا تفریحات فردی زنانه به عنوان یکی دیگر از بازتعریف نقش‌ها یاد کرد و افزود: با بازنمایی از زنانی که سوپرمام یا ابر مادر هستند، مواجه هستیم، مادرانی که به راحتی می‌توانند سفر شخصی و مستقل داشته باشند و یا برنامه‌شان را به گونه ای تنظیم کنند که فرزند پروری دچار مشکل نشود؛ از طرفی نقش‌هایی که در خانه دارند را به خوبی بازنمایی می‌کنند که در حال انجام آن هستند.
به گفته این پژوهشگر خانواده و رسانه؛ والدگری مشارکتی، نکته دیگری است که در این صفحات دیده می شود، موضوعی که در زندگی خانوادگی سنتی کمتر دیده می‌شد؛ در تصاویر دیده می‌شود که هم پدر و هم مادر در کنار یکدیگر با فرزند بازی می‌کنند به فرزند غذا می‌دهند و با یک والدگری مشارکتی به عنوان بازتعریف نقش‌های سنتی مواجه هستیم.
فضای مجازی تیغ دولبه
این پژوهشگر خانواده و رسانه با تاکید براینکه حضور رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های مختلف و کاربری اعضای خانواده در این پلتفرم‌ها، هم چالش‌هایی و هم ظرفیت‌هایی را ایجاد کرده است، گفت: در مواردی که مورد مطالعه قرار دادیم، مواردی بودند که توانستند از این ظرفیت شبکه اجتماعی استفاده کنند و اقتصاد خانواده را تامین کنند؛ هم خانم‌ها و هم آقایانی که در این صفحات کار می‌کنند کار اقتصادی انجام می‌دهند و به درآمد خانواده کمک می‌کنند این چیزی است که در گذشته وجود نداشت.
حجاری افزود: آنچه در زندگی خانوادگی در گذشته وجود داشته این بود که یک خانم در خانه، کار اقتصادی انجام دهد اما اینکه بتواند در مسافت‌های طولانی کالایی را تولید و در معرض نمایش بگذارد و خرید و فروش انجام دهد پدیده جدیدی است؛ این موضوع را می‌توان جزو ظرفیت‌های این فضا محسوب کرد یا حتی درباره فرایندهای صمیمیتی که در خانواده اتفاق می‌افتد خانواده‌هایی که در شبکه‌های مجازی صفحه دارند و یا در پیامرسانها تصاویر خود را به اشتراک می‌گذارند اما برای دنبال کننده‌های خود چهارچوب دارند و صفحات آنها عمومی نیست و تعریف کرده‌اند که چه کسانی فضای زندگی خانوادگی آنان را دنبال کند هم مثال دیگری است از ظرفیت های ایجاد شده.
به گفته وی، هر چقدر خانواده‌ها به این ایده نزدیک‌تر شوند که فعالیت آنها در شبکه‌های اجتماعی و نحوه کاربری آنها در شبکه اجتماعی به ارتقاء ارتباط خانوادگی‌شان کمک می‌کند و در واقع اصالت با خانواده است، ظرفیت فضای مجازی می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند؛ اما هر چقدر کالایی شدن و نمایشی شدن مد نظر اعضای خانواده باشد متأسفانه فردگرایی تشدید می‌شود و خانواده ها از اصالت خانوادگی و روابط خانوادگی مناسب دور می شوند.