به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، آیا ناترازی دریای خزر به یک بحران زیست محیطی تبدیل شده است؟ با پیش‌بینی کاهش سطح آب این دریا تا چند سانتی‌متر در پایان قرن، آیا ایران در آستانه یک فاجعه اکولوژیک قرار دارد؟
در حالی که آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا و خشکسالی‌های مکرر، زنگ خطر تغییرات اقلیمی را به صدا درآورده‌اند، آیا ما نیز باید نگران آینده‌ای تاریک برای منابع طبیعی خود باشیم؟ وقت آن است که به این چالش‌ها با جدیت بیشتری نگاه کنیم و از خواب غفلت بیدار شویم!
محمدرضا کاویان پور، رییس موسسه تحقیقات آب کشور درباره تغییرات اقلیمی در کشور و کاهش تراز دریای خزر در سال های پیش رو اینگونه به خبرنگار رکنا اینگونه پاسخ داد که در ادامه می توانید بخوانید.
در ارتباط با ناترازی دریای خزر ،این ناترازی سالانه چقدر است و پیش‌بینی شما برای پایان قرن چیست؟ چند سانتی‌متر کاهش سطح دریاچه خواهیم داشت؟
سطح آب دریای خزر در 2024 حدود 25 سانتی متر پایین رفت. در 2023 نیز حدود 20 تا 23 سانتی متر پایین رفت.
وی تاکید داشت: تبعات افزایش دما به عنوان یک بحران جهانی، تغییرات زیادی را به دنبال دارد. به عنوان مثال، آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا نتیجه بحران اقلیمی است. کالیفرنیا سال‌هاست که با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. همچنین، باید به اتفاقات سنگین و بزرگی که از سال ۱۳۷۵ تا کنون در آمریکا و دیگر نقاط جهان رخ داده است، توجه کنیم. ما در یک دوره گذار اقلیمی هستیم و باید به مسائل مختلف مانند امنیت غذایی و رفتار محصولات کشاورزی توجه کنیم.اگر بخواهیم به تولید گندم ادامه دهیم، باید شیوه زندگی خود را تغییر دهیم و بر روی آن کار کنیم.
توسعه سامانه‌های پیش‌بینی سیلاب در کشور
محمدرضا کاویانپور در ادامه نشست خبری که در حاشیه بیستمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب و تاسیسات آب و فاضلاب کشور برگزار شد به تشریح اقدامات این موسسه در راستای مدیریت منابع آبی و مقابله با بحران‌های آبی کشور پرداخت.
وی با اشاره به اهمیت تاریخی بحران آب در ایران گفت: حدود ۴۰ هزار کیلومتر قنات در کشور ایجاد شده است، چرا که تمدن ما همواره با بحران آب روبرو بوده است.
کاویانپور افزود: با توجه به افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی، پژوهش‌های آبی در کشور به اولویت تبدیل شده است.
به گفته این مقام مسئول، موسسه تحقیقات آب در دو حوزه اصلی تحقیقات خود، یعنی «هیدرولیک و محیط‌های آبی» و «منابع آبی»، پروژه‌هایی را برای ارزیابی مخازن و پایش منابع آبی در دستور کار دارد.
رئیس موسسه تحقیقات آب همچنین اشاره کرد: مؤسسه تحقیقات آب نه تنها در کشور، بلکه در پروژه‌های بین‌المللی نیز فعال است. یکی از اقدامات مهم این موسسه ایجاد و توسعه سامانه‌های مدیریتی است که به بخش‌های مختلف تخصصی در حوزه آب کشور کمک می‌کند.
سامانه‌های جدید برای مدیریت بحران‌ها و پایش منابع آبی
کاویانپور در ادامه از راه‌اندازی چندین سامانه پیشرفته برای مدیریت منابع آبی کشور خبر داد که از جمله آن‌ها می‌توان به «سامانه پایش و هشدار سیلاب»، «سامانه پایش کاربری اراضی»، «سامانه تبخیر و تعرق»، و «سامانه آب ورودی سدها» اشاره کرد. این سامانه‌ها با استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، اطلاعات دقیق‌تری در خصوص وضعیت منابع آبی و پیش‌بینی بحران‌ها فراهم می‌کنند.
وی افزود: سامانه آب ورودی سدها می‌تواند میزان آب ورودی به سدهای کشور را در ماه‌های آینده پیش‌بینی کرده و به مدیران کمک کند تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.
رئیس موسسه تحقیقات آب همچنین به سامانه جدیدی اشاره کرد که برای جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات در زمینه رفتار دریای خزر طراحی شده است و تصریح کرد: این سامانه که با هدف پیش‌بینی بحران‌ها و تهدیدات زیست‌محیطی در دریای خزر راه‌اندازی شده است، از منابع مختلف، داده‌ها را جمع‌آوری کرده و پیش‌بینی‌هایی در خصوص تغییرات آینده آن ارائه می‌دهد.
کاویانپور تأکید کرد: پژوهش و فناوری‌های نوین می‌توانند نقش بسیار مهمی در مقابله با بحران‌های آبی ایفا کنند و از این رو توسعه چنین سامانه‌هایی در موسسه تحقیقات آب همچنان در دستور کار قرار دارد.
هوش مصنوعی در خدمت مدیریت منابع آبی کشور
وی اظهار داشت: ما با به کارگیری فناوری‌های نوین و اطلاعات دقیق از وضعیت منابع آبی، می‌توانیم در مدیریت بحران‌ها و بهینه‌سازی مصرف آب در کشور، گام‌های موثری برداریم.
رئیس مؤسسه تحقیقات آب با اشاره به مراکز تحقیقاتی فعال زیرمجموعه مؤسسه، از جمله مرکز تحقیقات آب و فاضلاب، گفت: این مرکز به توسعه فناوری‌های تصفیه آب و بررسی کیفیت فاضلاب می‌پردازد. در این حوزه، انواع غشاهای موردنیاز برای تصفیه فاضلاب توسعه و حمایت شده‌اند.
رئیس موسسه تحقیقات آب افزود: همچنین مرکز تحقیقات و مطالعات آب‌های ژرف (کارست) در استان فارس فعالیت‌هایی همچون ارزیابی پتانسیل منابع آب و ایجاد دستورالعمل‌های مدیریتی را دنبال می‌کند. مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر نیز مسئولیت رفتارشناسی و بررسی تغییرات این دریاچه را بر عهده دارد.
کاویانپور با تأکید بر اهمیت دریای خزر و وضعیت حساس آن افزود: دریای خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه بسته جهان، از نظر جغرافیایی و زیست‌محیطی اهمیت زیادی دارد. در دهه‌های اخیر، تغییرات تراز آب دریای خزر، از جمله افزایش تراز در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۵ و کاهش مجدد آن پس از این سال‌ها، خسارات زیادی به سواحل و فعالیت‌های دریایی کشور وارد کرده است. این کاهش تراز در سال‌های اخیر نیز ادامه داشته و چالش‌های متعددی را در زمینه سکونتگاه‌های ساحلی، اسکله‌ها، و فعالیت‌های شیلات و گردشگری ایجاد کرده است.
وی در ادامه با اشاره به چالش‌های جهانی ناشی از تغییرات اقلیمی گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که افزایش گازهای گلخانه‌ای از سال ۱۹۷۰ به بعد به تغییرات دمایی چشمگیری منجر شده است. در سال ۲۰۲۳، میانگین دمای جهانی به ۱.۴۸ درجه سانتی‌گراد بالاتر از پیش از انقلاب صنعتی رسید و در سال ۲۰۲۴ این عدد به ۱.۶۲ افزایش یافت. این افزایش دما تبعات گسترده‌ای، از جمله تبخیر منابع آبی و کاهش حجم دریاچه‌ها، به همراه دارد.
توسعه سامانه‌های هوشمند برای مدیریت بحران‌های آبی و سیلاب‌ها
وی در پاسخ به سوال دیگری با اشاره به اهمیت استفاده از دستورالعمل‌های علمی برای بهره‌برداری از منابع آبی اظهار داشت: در سال‌های اخیر، دستورالعمل‌هایی را برای بهره‌برداری بهینه از منابع آبی ایجاد کرده‌ایم که به‌ویژه در زمینه‌های اکتشاف و بهره‌برداری از منابع آب، نتایج علمی خوبی به دنبال داشته است. اگر بخواهیم در سطح بین‌المللی عمل کنیم، باید مراحل اکتشاف و ارزیابی‌های فنی را به‌دقت دنبال کنیم و بر اساس آن‌ها، به‌طور علمی و با حمایت‌های دولتی، به پیشبرد این اهداف بپردازیم.
رئیس موسسه تحقیقات آب افزود: یکی از نکات کلیدی در بهره‌برداری از منابع آبی، بررسی نوع آب و میزان تجدیدپذیری آن است. به‌طور مثال، در کشورهایی مانند استرالیا و عربستان که منابع آبی زیرزمینی زیادی دارند، دستورالعمل‌های خاصی برای بهره‌برداری و بازگرداندن آب به طبیعت پس از استفاده وجود دارد. در این زمینه، ما باید مطالعه‌های پیچیده‌ای انجام دهیم تا مشخص کنیم که چه میزان آب می‌توانیم برداشت کنیم و چه تأثیری بر منابع آبی و اکوسیستم‌های زیرزمینی خواهد داشت.
تمرکز بر مدیریت بحران سیلاب‌ها و توسعه سامانه‌های پیش‌بینی
کاویانپور به فعالیت‌های موسسه تحقیقات آب در زمینه مدیریت بحران‌های سیلابی نیز اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات ما در سال‌های اخیر، تقویت سامانه‌های پیش‌بینی سیلاب‌ها بوده است. این سامانه‌ها با استفاده از داده‌های دقیق و مدل‌های پیشرفته، قادرند تا هشدارهای دقیقی در خصوص وقوع سیلاب‌ها ارائه دهند. این اطلاعات به‌ویژه در مواقع حساس به‌طور قابل توجهی در مدیریت بحران سیلاب‌ها مؤثر است.
این مقام مسئول تصریح کرد: برای مثال، در سیلاب‌های اخیر، سامانه هشدار سیلاب ما به‌طور دقیق اطلاعاتی درباره میزان بارش‌ها و ورودی آب به سدها ارائه داد که به مدیران کمک کرد تا قبل از وقوع سیلاب، اقدامات لازم برای کاهش خسارات را انجام دهند. این سامانه‌ها در حال تقویت هستند و ما در حال افزایش دقت پیش‌بینی‌ها و گسترش پوشش آن‌ها در سراسر کشور هستیم.
پیش‌بینی کم‌آبی و مدیریت منابع در شرایط بحران
کاویانپور همچنین به پیش‌بینی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت موسسه تحقیقات آب در خصوص کم‌آبی و کم بارشی‌های کشور اشاره کرد و گفت: ما با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، پیش‌بینی‌های دقیقی از وضعیت منابع آبی کشور داریم. در حال حاضر، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که کشور در سال جاری با کم‌بارشی‌های جدی روبه‌رو است. بنابراین، ضروری است که وزارت نیرو و دیگر دستگاه‌های مرتبط اقدامات لازم برای مدیریت منابع آب را از پیش تعیین کرده و اقدامات اضطراری را در نظر بگیرند.
وی در ادامه تأکید کرد: یکی از چالش‌های اساسی کشور در حال حاضر، مدیریت همزمان آب شرب و کشاورزی است. سامانه‌هایی که برای مدیریت این منابع در نظر گرفته‌ایم، با ارزیابی دقیق وضعیت منابع آبی، اولویت‌بندی‌های لازم را انجام می‌دهند. به‌عنوان مثال، در شرایط کم‌آبی، اولویت با تأمین آب شرب خواهد بود و ما پیش‌بینی‌های دقیقی از وضعیت آب شرب و کشاورزی داریم تا در شرایط بحرانی بتوانیم به‌طور بهینه از منابع استفاده کنیم.
کاویانپور در پایان اظهار داشت: با کمک این سامانه‌ها و تحقیقات علمی، ما قادر خواهیم بود تا در آینده بحران‌های آبی را به‌طور مؤثرتری مدیریت کنیم و آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی را کاهش دهیم.