گروه اقتصادی ایرنا - آبادان شهری در شمال غرب خلیج فارس و از مهمترین مناطق استان نفت خیز خوزستان است که ریشه در تاریخ دارد اما تاریخ یکصد سال اخیر این شهر با نفت عجین شده است؛ در سال ۱۲۹۱ خورشیدی پالایشگاه آبادان بنا نهاده شد تا نفت خامی که از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج می شد را پالایش کند.
تا پیش از آغاز جنگ تحمیلی، آبادان یکی از شهرهای پیشرو به شمار می رفت که به مدد میزبانی از نفت و بهره برداران نفتی حاصل شده بود؛ از شهرسازی و خانه سازی مدرن تا ایجاد اسکله و پایانه‌های نفتی؛ فرودگاه بین المللی و مراکز تفریحی.
البته در دوران شکوفایی آبادن، این شهر مناطق فقیرنشین هم داشت و توزیع امکانات مادی نیز نابرابر بود اما در دوران جنگ تحمیلی عراق با ایران، این شهر یکی از مناطق اصلی بمباران های هوایی دشمن بعثی بود که سبب شد تا بخشی از شهر آسیب های جدی ببیند؛ آبادان یک سال در محاصره کامل نیروهای رژیم بعث عراق داشت و حتی پس از شکسته شدن حصر این شهر، از بمباران های دشمن در امان نبود تا آنکه آن را به یک شهر جنگ زده تبدیل کرد.
اگرچه در دوران پس از جنگ تحمیلی ستاد بازسازی مناطق جنگ، برای بازسازی این مناطق از جمله آبادان دست به کار شد و با اینکه این شهر به منطقه آزاد تجاری هم تبدیل شد، اما همچنان ساکنان این شهر از کمبودها و مشکلات روزمره زندگی خود می گویند.
تولد نخستین پالایشگاه نفتی در خاورمیانه
پس از پیدایش نفت خام در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در نواحی مسجد سلیمان، جزیره آبادان به دلیل نزدیکی به مناطق نفتخیز، قرار گرفتن در میان رودخانه های اروند و بهمنشیر، در فاصله ۷۱ کیلومتری خلیج فارس و قابل دسترسی به آبهای آزاد برای احداث یک پالایشگاه انتخاب شد؛ کلنگ احداث این پالایشگاه در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به زمین زده شد و سه سال بعد با ۲۵۰۰ بشکه در روز به عنوان نخستین تصفیه خانه نفت کشور آغاز به کار کرد.
در طول جنگ‌های جهانی اول و دوم، پالایشگاه آبادان نقش حیاتی در تامین سوخت نیروهای متفقین ایفا کرد؛ در سال ۱۳۱۸، دانشکده نفت آبادان برای آموزش نیروی انسانی متخصص تأسیس شد. پس از ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹ پالایشگاه آبادان تحت مدیریت شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت.
امروزه، این پالایشگاه با ظرفیت پالایش ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز، یکی از بزرگترین پالایشگاههای کشور محسوب می‌شود و نفت خام مورد نیاز آن از میادین آغاجاری، دارخوین و اهواز تامین می‌شود. بر اساس برنامه‌های توسعه‌ای، این ظرفیت قرار است تا پایان سال ۱۴۰۴ به ۶۳۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد.
این پالایشگاه گرچه درصدد قرار گرفتن در برترین پالایشگاههای نفتی جهان است اما هنوز نتوانسته ثروت آفرینی بیشتری برای این شهر داشته باشد هرچند اقدام‌هایی را هم کلید زده است.
خبرنگار حوزه انرژی ایرنا، به بهانه بازدید از فازهای جدید پالایشگاه نفت آبادان، در اواخر دی ماه راهی شهری شد که به برزیل ایران می شناسند؛ شهری که با وجود رونق بندر ماهشهر و عسلویه، همچنان قلب تپنده نفت ایران است.
هواپیمایی که برای بازدید رسانه‌ها از این پالایشگاه توسط شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران تدارک دیده شده بود، ساعت هشت صبح روز شنبه ۲۹ دی ماه فرودگاه مهرآباد تهران را به مقصد جنوب غربی ایران ترک کرد؛ آن هم در روز هوای پاک که با اندکی بارش باران، هوای پایتخت تلطیف شده بود.
حدود ۴۶ خبرنگار از رسانه‌های مختلف در این سفر حضور داشتند تا پیشرفت‌های صورت گرفته در پالایشگاه آبادان را گزارش کنند؛ آبادان شهری زیبا و خفته در کنار رود اروند، یکی از بزرگترین پالایشگاه های نفت کشور را همانند نگینی در دل خود جای داده است.
آبادان، شهری که زمانی به عروس شهرهای خوزستان معروف بود و لحظه از تب و تاب نمی افتاد، شهری که پذیرای گردشگران خارجی بود و مردمانش ساعت‌ها در کنار کارون وقت می گذراندند و کارگران از نقاط مختلف کشور برای کار در این خطه سرسبز ایران دست و پا می شکستند تا شاید جای در شرکت ملی نفت آبادان بیابند و یا نه حتی در اسکله های آن روزی کسب کنند، اکنون گرفتاری های متعددی دارد.
فقر و نابرابری‌های اجتماعی و بیکاری از جمله مشکلاتی است که ساکنان این شهر نیز با آن درگیر هستند و البته هر از چندگاهی هوای آن گرفتار گرد و غبار و آلودگی هوا می‌شود و نفس‌ها را به شماره می‌اندازد.
حوالی ساعت ۹ خلبانان، شروع به کم کردن ارتفاع پرواز کردند تا هواپیما در فرودگاه بین المللی آبادان به زمین بنشیند؛ در مسیر پروازی، هوا ابری بود و ابرها زیر هواپیما صحنه های محسور کننده‌ای ایجاد کرده بودند؛ عبور هواپیما از آسمان جلگه تفتیده خوزستان نشان می داد که اگر چه کارون و اروند جاری هستند اما وجه غالب زمین خشکی بود.
با ورود هواپیما به آسمان آبادان و اعلام دمای هوای ۱۰ درجه بالای صفر در پایان دی ماه، شهری با هوای بهاری پذیرای نمایندگان رسانه ها شد؛ فرودگاه آبادان اگرچه بین المللی است اما در نخستین روز هفته چندان پرترافیک نبود و تنها یک پرواز منتظر بود تا مسافرانش را راهی تهران کند.
اتوبوس خبرنگاران در مسیر حرکت به سمت پالایشگاه آبادان، از کنار رود اروند گذر کرد؛ بلواری که فرودگاه را به شهر پیوند می‌داد و هرچه به سمت شهر نزدیک‌تر می شد، سرسبزی آن نیز بیشتر به چشم می آمد تا اینکه تابلوی ورود به منطقه آزاد اروند دیده شد و ساختمان های نوساز در فضای شهر خودنمایی کردند.
فردین راشدی مدیرعامل شرکت پالایش نفت آبادان در نشستی که با خبرنگاران داشت، از تولید روزانه هشت تا ۱۰ میلیون لیتر بنزین در این شرکت خبر داد و اینکه با بهره‌برداری از واحد شکست هیدروژنی که بخش نخست فاز ۲ توسعه پالایشگاه آبادان است، روزانه چهار میلیون لیتر به تولید گازوئیل این پالایشگاه افزوده شده است.
وی با بیان اینکه بخش نخست طرح تثبیت ظرفیت با واحد تقطیر ۲۱۰ هزار بشکه در روز راه اندازی شده است، این نکته را گفت که اکنون روزانه بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون لیتر اجزای بنزین به بندر ماهشهر ارسال و اکتان دریافت می شود و تا ۴۰ ماه آینده پالایشگاه نفت آبادان به مدرن ترین پالایشگاه حتی در سطح جهان تبدیل خواهد شد.
تولید نفت گاز در سطح یورو ۵، تامین بخشی از گازوئیل مورد نیاز کشور، بهره برداری از مجتمع کراکر برای کیفی سازی سوخت از دیگر خبرهای خوشی بود که از این پالایشگاه قدیمی کشور شنیده شد و اینکه برای بخش دوم این طرح نیاز به ۱.۸ میلیارد یورو سرمایه گذاری جدید است.
مدیرعامل شرکت پالایش نفت آبادان البته می گفت که با بهره برداری از فازهای جدید در دست احداث پالایشگاه تا ۴۰ ماه آینده و با کمک های دولتی تعداد بیشتری از مردم ساکن در آبادان در این پالایشگاه مشغول به کار خواهند شد و درآمد خواهند داشت.
راشدی در خصوص مطالبات کارگران گفت: دغدغه کارگران و کارکنان پالایشگاه نفت آبادان در دستور کار است. مطالبات و پرداخت حقوق و مزایای کارگران و وام های کم بهره اولویت ما است. در ماه های آینده شاهد اتفاقات خوبی در این خصوص خواهیم بود.
موزه پالایشگاهی ایران
از آنجا که پالایشگاه آبادان نخستین مجتمع تصفیه نفت در کشور به شمار می‌رود، موزه نفت آبادان نیز در این شهر دایر شده‌است؛ در موزه نفت نخستین جایگاه سوخت کشور که در سال ۱۳۰۶ خورشیدی توسط کمپانی بریتیش پترولیوم احداث شده بود، قرار دارد.
این جایگاه تا قبل از ورود اتومبیل برای توزیع و فروش نفت سفید مورد استفاده قرار می گرفت و بعد از ورود اتومبیل به پمپ بنزین تبدیل شد؛ در کنار آن انواع پمپ بنزین هایی که در سال های متمادی به کشور وارد و استفاده می شد، به نمایش درآمده است.
همچنین پیمانه های بسیار قدیمی توزیع نفت سفید، انواع ظروف نفت قدیمی، تعدادی از خودروهای بسیار قدیمی هم به نمایش درآمده است.
پس از دیدن از موزه نفت خبرنگاران به محل مرکز آموزش صنعت نفت که آن هم تبدیل به موزه شده بود هدایت شدند و در آنجا علاوه بر تجهیزات قدیمی نفت اسناد تاریخی صنعت نفت کشورمان هم در معرض دید قرار داشت.
پس از پایان بازدیدها خبرنگاران برای استراحت به مرکز شهر آبادان و بازارهای خرید این شهر که در کشور شهرت دارد، هدایت شدند.
بازار ته لنجی‌ها و اقتصادی که گردش دارد
بازارهای آبادان از قدیم رونق داشته، ملوانان جنس می‌آوردند از ادویه و پارچه گرفته تا لباس و لوازم خانگی؛ هنوز هم این بازارها رونق قبل را دارند با اجناسی که ملوانان به صورت بار ته لنجی می آورند و به بازاریان می فروشند.
در بازاری که به ته لنجی معروف است، انواع کالاهایی که به دلیل اعمال تحریم‌ها شرکت های خارجی نمی توانند به طور رسمی وارد کشور کنند، عرضه می شود؛ از برندهای معتبر خارجی تا اجناس فیک و تقلبی.
انواع لباس های به اصطلاح خارجی تا انواع خوراکی ها و نوشیدنی ها و نیز انواع و اقسام لوازم بهداشتی و آرایشی و نیز سایر وسایل با قیمت های کمی ارزان تر از شهرهای دیگر در مغازه ها پیدا می شود؛ قشر زیادی از مردم آبادان از این راه امرار معاش می کنند.
خبرنگار ایرنا همزمان با گشت و گذار در بازار این شهر با برخی از آبادانی ها به گفت و گو نشست؛ برخی می‌گفتند که آن قدری که فروختن اجناس ته لنجی برایشان درآمد دارد، پالایشگاه صد ساله آبادان نتوانسته زندگی آنها را تکانی دهد.
جوانی که با رانندگی امرار معاش می کند، درباره زندگی روزمره خود چنین می گوید: در سال های گذشته با پس اندازی که داشتم توانستم به صورت قسطی خودروی خارجی به قیمت منطقه آزاد بخرم تا با آن خرج زندگی خود، مادر و خواهرانم را تامین کنم.
«مسافرکشی در استان خوزستان رونق زیادی دارد و خیلی از جوانان با این کار کسب روزی می کنند؛ حالا که قرار است محدودیت ورود خودروهای خارجی به مناطق آزاد باز هم برداشته شود، امیدواریم که بتوانیم ماشین هایمان را هم به روز کنیم».
«عبود» جوان دیگری که از اعراب خوزستان است، می گوید: اینجا برای امثال من شغل دولتی سخت پیدا می شود و کارگرانی که از استان های دیگر بخصوص لرستان می آیند، بهتر می توانند در شرکت های نفتی به عنوان کارگر استخدام شوند شاید به همین خاطر است که در تاسیسات نفتی کارگران غیربومی زیاد دیده می شوند.
در خیابانی که به بازار ته لنجی معروف است، چند دختر جوان مشغول خرید هستند؛ آنها می گویند که بخاطر خرید اجناس خارجی، از شهرهای دیگر به آبادان می آیند از سس و شکلات گرفته تا لوازم آرایشی و لباس برند را می شود به راحتی پیدا کرد.
با قدم زدن در این خیابان می توان از هر قشر و طبقه‌ای مشتری یافت؛ برخی از خودروهای لوکس پیاده می شوند و دنبال اجناس برند می گردند و برخی دیگر دنبال خرید ادویه هستند؛ یکی از فروشندگان می‌گوید که اینجا هر جور مشتری می‌آید؛ خیلی ها دنبال عطر و لوازم آرایشی اورجینال هستند که سالهاست به طور رسمی وارد نمی شود. هرچه هم در پاساژهای معروف تهران می بینید، یا قاچاق هستند و یا مسافری و ته لنجی آورده شده اند.
خودش اذعان دارد که خیلی از مشتری های این مغازه‌ها، در شهرهای دیگر هستند تلفنی و اینترنتی جنس سفارش می دهند. یاسر یکی از همین فروشندگانی است که می‌گوید پیج اینستاگرامی دارد و بیشتر از آنجا سفارش می گیرد.
او توضیح می دهد که قبلا بیشتر اجناس ته لنجی و ملوانی وارد آبادان می شد اما حالا که این شهر به منطقه آزاد تبدیل شده، خیلی از جنس ها هم به طور رسمی از کویت و امارات و عراق به اینجا آورده می شود.
یاسر می‌گوید که خیلی از جوانان هم سن و سالش با همین آوردن جنس از کشورهای همسایه زندگی می کند و هر کدام سه چهارتا بچه هم دارند.
یکی دیگر از جوانان که نمی خواست نامش را بگوید، نکته ای را گفت و آن اینکه خیلی از آنهایی که ماشین دارند، به اصطلاح در کار «شوتی» هستند؛ یعنی جنس ها را با خودروهای شوتی به استان های مرکزی کشور مثل تهران و اصفهان منتقل می‌کنند.
یکی از مغازه داران که لوازم آرایشی می فروخت، می گفت که بیشتر مردم آبادان از فروش همین اجناس خارجی درآمد دارند؛ شغل بیشتر مردم یا واردات اجناس است یا فروش آن.
جوان دیگری توضیح داد: برخی از لنج داران جنس ها را از عربستان به عراق می آورند و از آنجا وارد کشور می کنند و چون بازار دارد و خیلی ها در تهران یا شهرهای دیگر خواهان آن هستند، جنس های خوب را شوتی ها به استان های دیگر می برند.
یکی از فروشندگان لوازم خانگی این نکته را هم گفت که بیشتر مغازه داران آبادانی که جنس خارجی می فروشند، ترجیح می دهند که مواد غذایی و لوازم آرایشی بیاورند چون دیگر بانه به عنوان مرکزیت فروش لوازم برقی بین مردم شناخته شده است و برای خرید آنها بیشتر به کردستان می روند.
پای صحبت یکی از پیرمردهای آبادانی هم نشستیم؛ او البته نظر دیگری داشت و منکر نقش پالایشگاه و درآمدهای نفتی آن در بهبود اوضاع شهر نبود اما می گفت که جوان ها ترجیح می دهند بیشتر در کار واردات و فروش اجناس خارجی باشند تا کارگری در تاسیسات نفتی.
با تاریک شدن هوا، چراغ های شهر بصره در آن سوی اروند نمایان می شود؛ در کنار ساحل اروند به راحتی می توان این شهر مرزی را دید؛ زندگی در آبادان جاری است و نسل جوان به سرعت خود را با تغییرات جدید وفق می‌دهند و چهره شهر هم در حال پوست اندازی است؛ این شهر قدیمی با ساخت و سازهای جدیدش می رود که رخت نو بپوشد و راه های درآمد شهروندانش را هم از وابستگی به نفت کاهش داده است هرچند برای رسیدن به شهری بندری و با شکوه فاصله دارد.
