به گزارش ایرنا، آلودگی هوا یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی است که سال‌هاست زندگی شهری را تهدید می‌کند. در بسیاری از روزهای سال، آسمان قم به رنگ خاکستری درمی‌آید، هوای آلوده باعث تهدید سلامت شهروندان می‌شود. به مناسبت روز هوای پاک، به بررسی وضعیت آلودگی هوا در قم و چالش‌ها و راه‌حل‌های قانونی و اجرایی برای بهبود آن پرداخته‌ایم.
وضعیت بحرانی هوای قم: «آلودگی دائمی یا اجتناب‌پذیر؟»
طبق آمارهای ثبت‌شده در سال جاری، ۶۲ روز ناسالم برای تنفس در قم ثبت شده است که معادل بیش از دو ماه هوای آلوده است. این وضعیت نه تنها بر کیفیت زندگی مردم تأثیر گذاشته، بلکه هزینه‌های زیادی را نیز به سیستم بهداشتی و درمانی تحمیل کرده است.
سیده مریم محمدی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در خصوص این وضعیت هشدار می‌دهد: «اگرچه در برخی روزها هوای قم پاک و قابل قبول بوده، اما در بیش از دو ماه گذشته، مردم مجبور به تنفس در هوای ناسالم بوده‌اند که می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت آن‌ها داشته باشد. »
قانون هوای پاک که در ایران در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید، با هدف کاهش آلودگی هوا و حفاظت از سلامت مردم تدوین شده است. این قانون به دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی الزاماتی را برای کاهش آلاینده‌ها و کنترل منابع آلوده‌کننده معین می‌کند. یکی از مفاد اصلی این قانون، تعیین حد مجاز آلاینده‌های هوا و ارائه برنامه‌هایی برای کاهش تدریجی میزان آلایندگی در مناطق پرجمعیت و صنعتی است. همچنین این قانون نهادهای مختلف را موظف می‌کند تا برنامه‌های جامع برای مدیریت کیفیت هوا تدوین کرده و نظارت بر عملکرد واحدهای صنعتی، خودروها، نیروگاه‌ها و سایر منابع آلاینده را به دقت انجام دهند.
در راستای این قانون، دولت همچنین مکلف به معرفی سیاست‌ها و مشوق‌هایی برای استفاده از سوخت‌های پاک، ارتقای استانداردهای محیط زیستی خودروها و توسعه حمل و نقل عمومی است. از دیگر نکات مهم این قانون، ایجاد سیستم‌های پایش و هشدار آلایندگی در شهرهاست که به شهروندان اطلاعات دقیق و به‌روز در خصوص وضعیت کیفیت هوا ارائه می‌دهد. این قانون به‌طور کلی در تلاش است تا علاوه بر کاهش میزان آلایندگی هوا، آگاهی عمومی را در مورد اثرات منفی آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها افزایش دهد و اقدامات موثری را برای بهبود کیفیت زندگی و محیط زیست فراهم کند.
با وجود تصویب قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶، به گفته مسئولان محیط زیست استان قم، این قانون به‌طور کامل اجرا نشده و هنوز دستگاه‌های مختلف وظایف خود را به‌طور جدی انجام نداده‌اند. برای دستیابی به هوای پاک، نیاز است تا نهادهای دولتی و غیردولتی با همکاری و هماهنگی بیشتر، اقدامات مؤثرتری در راستای کاهش آلاینده‌ها و کنترل منابع آلوده‌کننده انجام دهند.
این قانون بیش از ۱۷۰ وظیفه به ۲۲ دستگاه مختلف اجرایی واگذار کرده است تا در سایه همکاری و هماهنگی با یکدیگر، هوای پاک را برای شهروندان به ارمغان بیاورند. اما به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست قم، «با وجود این قانون، تا زمانی که دستگاه‌های مختلف اجرایی به‌طور جدی وظایف خود را انجام ندهند، نمی‌توان به بهبود وضعیت هوای قم امید داشت.»
در سطح استان قم، بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ واحد موتورخانه باید ممیزی انرژی شوند و برچسب انرژی دریافت کنند تا مصرف گاز بهینه‌تری داشته باشیم و در نتیجه آلودگی هوا کاهش یابد. محمدی در این خصوص گفت: این اقدام بدون همکاری دستگاه‌های مرتبط مانند اداره کل استاندارد ممکن نیست و لازم است که دستگاه‌ها همکاری بیشتری داشته باشند.
گرد و غبار: تهدیدی جدی برای کیفیت هوا
یکی از چالش‌های مهم دیگر، کانون‌های تولید گرد و غبار است که استان قم به‌ویژه منطقه سراجه را تحت‌الشعاع قرار داده است. محمدی درباره وضعیت این کانون‌ها هشدار می‌دهد: ۳۰ هزار هکتار از اراضی منطقه سراجه در وضعیت بحرانی قرار دارد و اگر از همین امروز اقدامات لازم انجام نشود، تا چند ماه آینده بار دیگر شاهد خیزش‌های روزانه گرد و غبار خواهیم بود که به‌شدت کیفیت هوا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مشکل، نه‌تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند بر فعالیت‌های اقتصادی مانند کشاورزی و گردشگری نیز تأثیر منفی بگذارد.
حمل و نقل عمومی: راهکار یا مانع؟
حمل و نقل عمومی یکی از مواد کلیدی در قانون هوای پاک است. در این قانون، بر اهمیت برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی تأکید شده است، اما طبق گفته محمدی، در قم هنوز این فرآیند آغاز نشده است. وی می‌گوید: ناوگان حمل و نقل عمومی قم با وجود عمر مناسب، هنوز برقی نشده و استفاده از خودروهای تک سرنشین همچنان غلبه دارد. وضعیت تاکسیرانی نیز به مراتب بدتر از اتوبوس‌رانی است؛ بیش از ۶۰ درصد از ۶ هزار تاکسی موجود در قم فرسوده است و سهم زیادی از آلودگی هوا را تولید می‌کند.
این وضعیت نشان می‌دهد که برای تغییر وضعیت باید از هم‌اکنون برنامه‌ریزی جدی‌تری برای برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل و کاهش استفاده از خودروهای شخصی صورت گیرد.
یکی از مشکلات اساسی آلودگی هوای قم، گرد و غبارهای مداوم است که به‌ویژه در منطقه سراجه در حال افزایش است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ۳۰ هزار هکتار از اراضی این منطقه در وضعیت بحرانی قرار دارد و اگر اقدامات لازم در این زمینه انجام نشود، قم به‌زودی با مشکلات جدی‌تری در زمینه کیفیت هوا روبه‌رو خواهد شد.
آلودگی هوا علاوه بر تأثیرات زیست‌محیطی، اثرات منفی زیادی بر سلامت مردم دارد. بیماری‌های تنفسی و قلبی از جمله مشکلات رایجی است که بر اثر آلودگی هوا افزایش می‌یابد. افراد مستعد ابتلا به بیماری‌های تنفسی مانند آسم و برونشیت در معرض خطر بیشتری هستند.
کارشناسان سلامت محیط زیست، در این باره می‌گویند: «آلودگی هوا نه‌تنها بر بیماری‌های تنفسی اثر می‌گذارد، بلکه موجب تشدید بیماری‌های قلبی، سکته‌های مغزی و حتی اختلالات روانی می‌شود. این مشکلات برای سیستم بهداشت و درمان هزینه‌بر هستند.»
راه‌حل‌ها و پیشنهادات اجرایی
برای مقابله با این بحران، اقداماتی عاجل لازم است. در این راستا، کارشناسان و دست اندرکاران، چندین راهکار عملی پیشنهاد داده اند:
برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی: با توجه به تأثیر منفی خودروهای فرسوده بر کیفیت هوا، برقی‌سازی ناوگان اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها می‌تواند گامی مؤثر در کاهش آلودگی باشد.
مدیریت منابع گرد و غبار: برای کاهش گرد و غبار، به‌ویژه در مناطق بحرانی مانند سراجه، باید تمامی دستگاه‌های اجرایی از جمله شهرداری‌ها، وزارت نفت و سمن‌ها وارد عمل شوند و اقدامات مشترکی در جهت تثبیت خاک و جلوگیری از بروز گرد و غبار انجام دهند.
اجرای دقیق‌تر قانون هوای پاک: مسئولیت‌پذیری دستگاه‌های مختلف در اجرای این قانون ضروری است. بدون همکاری و هم‌افزایی دستگاه‌ها، نمی‌توان به بهبود وضعیت کیفیت هوا امیدوار بود.
آموزش و مشارکت عمومی: مردم باید به اهمیت استفاده از حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی آگاه شوند. این امر می‌تواند علاوه بر کاهش آلودگی، باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها نیز بشود.
سیده مریم محمدی در پایان می‌گوید: «هوای پاک حق مردم قم است و برای رسیدن به آن، همه باید دست به دست هم بدهیم. اگر امروز برای بهبود کیفیت هوا در قم اقدامی انجام نشود، فردا شاید خیلی دیر باشد. تنها از طریق همکاری میان دستگاه‌ها، مشارکت مردم و اجرای دقیق‌تر قوانین می‌توان از این بحران عبور کرد.»
با این حال، باید یادآور شد که بحران کیفیت هوا در قم نیازمند اقدام فوری و همگامی است. تنها با مشارکت همگانی و همکاری دستگاه‌های مختلف می‌توان امید به آینده‌ای با هوای پاک داشت. این یک مسئولیت اجتماعی است که همه ما در برابر نسل‌های آینده وظیفه داریم.