سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) آن عملیات را عملیات بیت‌المقدس ۲ نامیدند، هرچند آن زمان معمولاً به نبرد زمستانی در جبهه شمالی شناخته می‌شد. کتابی هم با همین عنوان درباره‌اش وجود دارد که کاری از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است و چاپ نخست آن سال ۱۳۹۹ منتشر شده است. از اطلاعاتی که این کتاب در اختیار خواننده می‌گذارد معلوم می‌شود که نبرد بیت‌المقدس ۲ که هفته پایانی دی ماه سال ۱۳۶۶ شروع شد و تا دومین روز از بهمن ماه ادامه داشت، نبردی بسیار دشوار بود و مجموعه‌ای از مشکلات بزرگ و کوچک و مسائل و حواشی بر چگونی آغاز و اجرا و انجام آن تأثیر گذاشت. از جمله، تغییر چندباره برنامه‌ها برای شروع مراحل مختلف عملیات یا ناهماهنگی‌هایی که میان عوامل پشت و جلوی جبهه وجود داشت.

یکی از مهم‌ترین مشکلات، تردد وسایل نقلیه و جابه‌جایی سریع نیروها بود. گویا در محور ارتفاع قمیش – سلیمانیه که منطقه اجرای عملیات بود، فقط یک جاده، آن‌هم جاده‌ای نامناسب وجود داشت و نمی‌شد از آن، چنان که لازم بود استفاده کرد. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: هرچند پیمودن مسافت طولانی به‌صورت پیاده برای نیروها بسیار خسته‌کننده است ولی چاره‌ای جز این راه وجود ندارد. در این میان، کمبود مهمات و قبضه‌های توپ بیشتر نمایان است. علت اصلی این کمبودها، وضع بسیار خراب جاده، سرما و برف شدید در منطقه است. وضع جاده گرده‌رش به‌گونه‌ای است که پیمودن مسیر چهار کیلومتری به پنج تا شش ساعت زمان نیاز دارد تا یک وسیله نقلیه، آن‌هم با کمک بلدوزر، بتواند به بالای ارتفاع برسد. پیچ‌های بسیار تند، شیب زیاد، گل‌وشل بودن طول مسیر، وجود گودال‌های بزرگ پر از آب و گل و مشکل عبور دو خودرو از کنار یکدیگر (به دلیل خرابی جاده و بعضاً عرض کم) در سر پیچ‌ها، مشخصات تنها جاده عقیه عملیات است.

همین مشکل، عملاً پیشروی بعد از غافلگیر کردن دشمن را – جز در مرحله آغازین عملیات - ناممکن کرد. بعد، مشکل دیگری هم به مشکلات موجود اضافه شد. می‌خوانیم: نارسایی‌هایی ناشی از خرابی جاده‌ها امکان استفاده از فرصت‌ها را از نیروهای خودی سلب کرده است و در این حال با وجود غافلگیری اولیه، دشمن تاحدودی توانسته است عقب‌ماندگی خود را جبران نماید. فرمانده سپاه تلاش دارد برای کاستن از حساسیت دشمن، وانمود کند که عملیات تمام شده است، اما در همین حال، سیاست تبلیغاتی کشور جهت دیگری را مغایر با تدابیر فرماندهان نظامی دنبال می‌کند. به گزارش راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (حسین اردستانی) نحوه تبلیغات ستاد جنگ و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی کشور درباره روند عملیات، باعث نارضایتی فرماندهی سپا شده است. رضایی از عملکرد ستاد تبلیغات جنگ به مصطفی ایزدی اعتراض کرد و سیاست تبلیغاتی موجود را خلاف نظر خود دانست. وی اعتقاد داشت در حالی که ما می‌خواهیم عملیات را تمام‌شده نشان دهیم، ستاد تبلیغات جنگ چنین وانمود می‌کند که ما قصد تصرف سلیمانیه را داریم. وی همچنین دستور داد که واحدهای تبلیغاتی رده‌های مختلف سپاه مانند قرارگاه نیروی زمینی سپاه، قرارگاه رمضان و مانند آن‌ها از انتشار هرگونه اطلاعیه‌ای درباره عملیات خودداری کنند و صدور هر نوع اطلاعیه فقط از طرف ستاد کل سپاه صورت پذیرد.

جنگ با زمین و شرایط آب‌وهوایی

البته نباید ناگفته گذاشت که بخشی از مشکلات و ناهماهنگی‌ها، مواردی بودند که در همه عملیات‌های دیگر نیز خواه‌ناخواه پیش می‌آمدند و چاره‌اندیشی برای آنان به تصمیم فوری اما سنجیده فرماندهان وابسته بود. به‌ویژه باید این نکته را هم در نظر داشت که آماده‌سازی برای اجرای عملیات بیت‌المقدس ۲ حداقل دو ماه زمان بُرد و بسیاری از موانع و محدودیت‌ها - و چگونگی عبور از این موانع و محدودیت‌ها – در نقشه عملیات پیش‌بینی و محاسبه شده بودند. از اطلاعات موجود در کتاب چنین استنباط می‌شود که محاسبات طراحان عملیات درباره قوت و استعداد دشمن در منطقه و نیز چگونگی واکنش بعثی‌ها به پیشروی نیروهای ما، درست و دقیق بود، اما ناسازگاری محیط و نامساعد بودن شرایط آب‌وهوایی، مشکلات متعددی را برای اجرای هرچه بهتر عملیات ایجاد کرد.

می‌خوانیم: ارتش عراق به دلیل آنکه احتمال اجرای عملیات نیروهای ایرانی را در منطقه شمال ضعیف می‌دید، از آمادگی لازم برای مقابله برخوردار نبود. لذا حمله غافلگیرانه یگان‌های خودی در بین نیروهای دشمن آشفتگی زیادی به‌وجود آورد، به‌طوری که مانع از پاتک قوی آن‌ها به مناطق آزادشده گشت. البته در روز اول، تیپ کماندویی سپاه یکم ارتش عراق که وارد منطقه شده بودند به قصد ضربه‌زدن و جلوگیری از پیشروی نیروهای خودی، فشارهایی آوردند که رزمندگان لشکر سیدالشهدا آن را سرکوب کردند. در مجموع، نیروهای خودی در جریان حمله با مشکل خاصی از لحاظ مقاومت نیروهای عراقی مواجه نشدند و فقط در یکی دو نقطه اقدامات محدودی از جانب آن‌ها مشاهده شد. لیکن آنچه موجب کندی و ممانعت از پیشروی بیشتر یگان‌ها گردید معضل جاده و نبود عقبه مناسب برای آوردن توان یگان‌ها پای کار بود. توان نیروهای پیاده نیز عمدتاً صرف جنگ با زمین و مقابله با اوضاع جوی بسیار طاقت‌فرسا بود، به‌گونه‌ای که پیمودن مسیرهای طولانی از نقطه رهایی تا خط، در میان برف‌های انبوه و کوه‌های بلند، رمق و نفس نیروها را بریده بود.

در مجموع، نیروهای ما بر همه مشکلات و موانع چیره شدند و در آخرین زمستان جنگ تحمیلی، پیروزی بزرگی را رقم زدند. اغلب ارتفاعات آن منطقه به دست رزمندگان ما افتاد و تلفات و خسارت سنگینی نیز به دشمن وارد شد. به روایت کتاب، وضعیت یاد شده درباره دشمن که به علت منتفی دانستن حمله جمهوری اسلامی در شمال و اصلی دانستن آن در جنوب، منجر به غافلگیری آن‌ها شد، در بازجویی اسرا نیز کاملاً مشهود بود. اغلب افسران عراقی از اجرای عملیات ایران در این منطقه اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. دفاع ناهماهنگ و آشفته آنان از مواضع‌شان در منطقه و عجز آنان در مواجهه با پیشروی نیروهای ما، دلیل دیگری برای همین موضوع است.

اما، ضعف و آسیب‌پذیری دشمن، بخشی از ماجرای نبرد بیت‌المقدس ۲ بود. از همان روز نخست عملیات معلوم شد که نیروهای ما نیز امکان تحرک سریع و برداشتن گام‌های بلند را ندارند. می‌خوانیم: با نزدیک شدن به پایان روز اول عملیات، موضوع مهمی که به چشم می‌آید برنداشتن گام‌های بلند یگان‌های خودی، باتوجه به از هم‌گسیختگی دشمن و حضور ضعیف او، و همچنین تحرک نداشتن در ابعاد مختلف است. این حالت به سبب اعتماد نکردن به توان خودی است که از روند گذشته جنگ ناشی می‌شود. علاوه بر آن نامناسب بودن عقبه، شرایط سخت و دشوار جوی و کمبود خودرو، امکان بیشتر و سریع‌تر نیرو و امکانات را از یگان‌ها سلب کرده است.

خلاصه‌اش اینکه، نبرد بزرگ زمستانی در جبهه شمالی با پیروزی ما به پایان رسید. نیروهای خودی، با مجاهدتی ستودنی و اراده‌ای محکم، به دل دشمن زدند و آن یک هفته، با زمین و آسمان جنگیدند. این نمایش درخشان از عزم و استواری، پیروزی بزرگ آنان بود. مناطقی هم که آزاد شدند، دستاوردهای این پیروزی به شمار می‌رفتند. رزمندگان ما در عملیات پیروزمندانه بیت‌المقدس ۲ کاری کردند کارستان، و بار دیگر باور به امکان موفقیت، حتی در بدترین شرایط زمینی و آب‌وهوایی را به دوست و دشمن نشان دادند.