باشگاه خبرنگاران جوان؛ منصور براتی* - سرانجام پس از حدود ۴۷۰ روز جنگ میان اسرائیل و حماس، فشار بازیگران میانجی، به ویژه آمریکا سبب شد تا طرفین منازعه حاضر به امضا توافق آتش‌بس در دوحه شوند. به گزارش منابع قطری اگر مشکل خاصی پیش نیاید، از روز یکشنبه ۱۹ ژانویه (۳۰ دی) توافق آتش‌بس وارد فاز اجرایی خواهد شد. در این آتش‌بس سه مرحله‌ای قرار است تا در سه بازه ۴۲ روزه اسرای نظامی- غیرنظامی اسرائیل آزاد شوند. در سوی مقابل رژیم صهیونیستی نیز قرار است مجموعا ۱۶۵۰ زندانی فلسطینی را آزاد کند. در میان زندانیان فلسطینی آزاد شده نام افرادی دیده می‌شود که برخی از آنها به دلیل برنامه‌ریزی برای انجام عملیات در سرزمین‌های ۱۹۴۸ و محدوده کرانه باختری دارای احکام سنگین بودند. دیگر فراز مهم در این توافق افزایش حجم و تعداد واردات کمک‌های بشردوستانه به باریکه غزه است. قرار است از روز نخست اجرای توافق به صورت روزانه ۶۰۰ کامیون وارد غزه شوند تا به نیاز‌های آوارگان فلسطینی پاسخ داده شود. پس از پایان مرحله اول قرار است تا فرآیند خروج ارتش اسرائیل از غزه، تخلیه نوار مرزی با مصر و در نهایت اداره امور جاری و امنیتی غزه مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا ضمن بررسی برخی مفاد این آتش‌بس سه مرحله‌ای، به موانع احتمالی در مسیر اجرای آن بپردازیم.
بررسی مفاد آتش بس
آتش‌بس اعلام شده میان اسرائیل و حماس که برگرفته از قطعنامه ۲۷۳۵ شورای امنیت است، قرار است در ۱۸ هفته فرآیند تبادل اسرا و پایان جنگ را طی کند. در مرحله اول «توقف موقت عملیات نظامی متقابل از جانب طرفین و عقب‌نشینی نیرو‌های اسرائیلی به مناطق شرقی و دور از مناطق پرجمعیت»، «توقف موقت پرواز‌های عملیاتی- شناسایی به مدت ۱۰ ساعت در روز و ۱۲ روز در هنگام تبادل اسرا»، «بازگشت آوارگان به مناطق مسکونی»، «عقب نشینی اسرائیل از محور نتصاریم و میدان کویت»، «در روز هفتم (پس از آزادی ۷ گروگان)، نیرو‌های اسرائیلی از خیابان الرشید به سمت شرق تا خیابان صلاح‌الدین به‌طور کامل عقب‌نشینی می‌کنند و پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی خود را در این منطقه به‌طور کامل برخواهند چید و پس از آن آوارگان به مناطق مسکونی‌شان بازمی‌گردند»، «در روز بیست‌ودوم نیرو‌های اسرائیلی از مرکز نوار غزه (به‌ویژه محور نتصاریم و میدان کویت) عقب‌نشینی می‌کنند و پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی خود را به‌طور کامل برمی‌چینند و بازگشت آوارگان به محل سکونت و منازلشان بدون اینکه سلاح همراه داشته باشند»، «از روز اول، مقادیر فشرده و کافی کمک‌های بشردوستانه، مواد امدادی و سوخت (۶۰۰ کامیون در روز شامل ۵۰ کامیون سوخت شامل ۳۰۰ کامیون برای شمال نوار غزه) با احتساب سوخت مورد نیاز برای راه اندازی برق وارد می‌شود و ایستگاه تجاری و تجهیزات مورد نیاز برای آواربرداری و بازسازی بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و نانوایی‌ها در تمام مناطق نوار غزه وراد خواهد شد و این موضوع در تمام مراحل توافق ادامه پیدا خواهد کرد.»
در مرحله اول، حماس ۳۳ زندانی اسرائیلی (اعم از زنده یا مرده)، از جمله زنان (شامل غیر نظامیان و سربازان)، کودکان (زیر ۱۹ سال غیر از سربازان)، سالمندان (بالای ۵۰ سال) و غیرنظامیان مجروح و بیمار را در مقابل آزادی شماری از اسرای فلسطینی در زندان‌ها و بازداشتگاه‌های اسرائیل آزاد خواهد کرد»، «به‌جز تعداد توافق‌شده‌ای از زندانیان (حداقل ۱۰۰ زندانی) که وضعیت آنها در مرحله دوم توافقنامه مورد بحث قرار خواهد گرفت؛ تعداد توافق‌شده‌ای (حداقل ۵۰ نفر) از زندانیانی که در خارج یا غزه در حال گذراندن محکومیت حبس ابد هستند، آزاد خواهند شد»، «حداکثر تا روز شانزدهم، مذاکرات غیرمستقیم بین دو طرف در خصوص توافق درباره شروط اجرای مرحله دوم این توافقنامه، از جمله موارد مربوط به کلید تبادل اسرا (سربازان و سایر مردان) آغاز خواهد شد در حالیکه توافقات در این زمینه باید پیش از پایان هفته پنجم این مرحله انجام شود»، «سازمان ملل متحد، آژانس‌های آن و سایر سازمان‌های بین‌المللی به کار خود در ارائه خدمات بشردوستانه در تمام مناطق نوار غزه ادامه خواهند داد و این امر در تمام مراحل توافق ادامه خواهد داشت» و «بازسازی زیرساخت‌ها (برق، آب، فاضلاب، ارتباطات و جاده‌ها) در تمام مناطق نوار غزه و معرفی تجهیزات لازم برای دفاع مدنی و آواربرداری شروع خواهد شد و موارد فوق در تمام مراحل توافقنامه ادامه خواهد داشت.
اجرای مرحله دوم و سوم توافق
در مرحله دوم اعلام بازگشت آرامش پایدار (توقف دائمی عملیات نظامی و تمام فعالیت‌های خصمانه) این وضعیت قبل از شروع مبادله اسرا و گروگان‌ها بین دو طرف – تمامی مردان اسرائیلی زنده (اعم از غیر نظامی و سرباز) در ازای تعداد توافق شده زندانیان در بازداشتگاه‌های اسرائیل و خروج کامل نیرو‌های اسرائیلی از نوار غزه لازم الاجرا خواهد شد. در مرحله سوم اجساد و پیکر‌های مردگان که در اختیار طرفین است پس از دسترسی به آنان و شناسایی آنها مبادله می‌شود»، اجرای طرح بازسازی نوار غزه برای مدت ۳ تا ۵ سال شامل منازل، ساختمان‌های مدنی و زیرساخت‌های غیرنظامی و پرداخت غرامت به همه آسیب‌دیدگان تحت نظارت تعدادی از کشور‌ها و سازمان‌ها از جمله مصر، قطر و سازمان ملل متحد آغاز خواهد شد.» و «بازکردن معابر و اجازه تردد افراد و کالاها».
تنش در هئیت حاکمه رژیم اسرائیل
«ایتامار بن‌گویر» و «بتصلائیل اصموطریچ» از شنیدن خبر نهایی شدن توافق آتش‌بس در دوحه به شدت عصبانی بوده و لب به انتقاد از تیم مذاکره کننده و دولت به خاطر پذیرش این توافق گشودند. بن‌گویر وزیر «امنیت عمومی» اسرائیل با انتشار پیامی در شبکه‌های اجتماعی گفت که با توافق اخیر مخالف است و قصد خروج از کابینه را دارد. نکته کلیدی آن است که با اضافه شدن «گیدعون صعر» رهبر حزب «امید جدید» به کابینه وی دیگر به تنهایی نمی‌تواند زمینه سقوط دولت را فراهم کند. برهمین اساس بن‌گویر از دیگر وزیر راست افراطی یعنی بتصلائیل اصموطریچ وزیر «دارایی» خواست تا به همراه وی از کابینه خارج شود. با وجود انتشار علنی درخواست بن‌گویر از اصموطریچ، اما اخبار ضدونقیضی در خصوص همراه شدن اصموطریچ با ایده سقوط دولت به گوش می‌رسد. ظاهرا وی خط مشی عمل گرایانه‌تری اتخاد کرده و به دنبال معامله با «بی بی» است.
بدترین تصمیم امنیتی- نظامی تاریخ اسرائیل
شاید هیچ فردی به اندازه رهبر حزب صهیونیسم مذهبی با توافق آتش‌بس در غزه، به خاطر پایگاه رای خود در شهرک‌های صهیونیست‌نشین در کرانه باختری، مخالف نیست. وی این توافق را بدترین تصمیم امنیتی- نظامی تاریخ اسرائیل می‌داند! این اظهارات تند پس از آن بیان می‌شود که اصموطریچ تحت تاثیر فشار‌های نتانیاهو گا‌ها مجبور به اتخاذ سیاست‌های غیرایدئولوژیک شد و همین موضوع زمینه ریزش شدید آرا وی را فراهم کرد. در جدیدترین نظرسنجی‌های معتبر در فلسطین اشغالی، حزب «صهیونیسم مذهبی» موفق به کسب حد نصاب آراء یعنی ۳.۲۵ درصد آراء نشده و نمی‌تواند کرسی از «کنست» را به خود اختصاص دهد. در این میان «جرزلیم پست» مدعی شد که نتانیاهو به اصموطریچ قول داده است که پس از پایان فرآیند تبادل اسرا در غزه، جنگ در این باریکه فلسطینی نشین از سر گرفته خواهد شد.
برخی دیگر از منابع مطلع معتقدند که این احتمال وجود دارد که اصموطریچ امتیازاتی در خصوص تقسیم منطقه «C» در کرانه باختری به دست آورده باشد. فارغ از درست بودن هر یک از روایت‌های فوق، آنچه قطعی به نظر می‌رسد درماندگی جریان راست افراطی و متحدان نتانیاهو برای توجیه صهیونیست‌ها افراطی در بزنگاه آتش‌بس است. براساس آخرین نظرسنجی انجام شده توسط شبکه ۱۳ اسرائیل قریب به ۵۹ درصد صهیونیست‌ها خواستار سقوط دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام هستند و اگر بن‌گویر- اصموطریچ از کابینه خارجه شوند، ناخواسته در زمین اپوزیسیون بازی کرده و زمینه برای زورآزمایی راست-چپ میانه برای کنار زدن نیرو‌های افراطی فراهم خواهند کرد.
تمام آن‌چیزی که قابل تفاهم بود
آتش‌بس به امضا رسیده میان اسرائیل و حماس را نمی‌توان توافقی دانست که در آن تمام خواسته‌های دو طرف برآورده شده، اما می‌توان متن منتشر شده را تمام آن چیزی دانست که طرفین منازعه می‌توانستند بر سر آنها به تفاهم برسند. به عنوان مثال در مرحله اول این توافق با آنکه ارتش اسرائیل قرار است از محور «نتصاریم» عقب نشینی نماید، اما ارتش اسرائیل فعلا قرار است در محور فیلادلفیا یعنی نوار مرزی مصر- حماس باقی بماند. دیگر نقطه مبهم این توافق را می‌توان سازوکار اداره امور امنیتی، اقتصادی و مدنی غزه دانست. پیش از این گروه‌های فلسطینی در قالب توافق پکن بر موضوع تداوم حاکمیت فلسطینی برآمده از اراده گروه‌های فلسطینی تاکید کرده بودند، اما هم اکنون به نظر می‌رسد سطحی از ابهام در این موضوع وجود دارد. در سوی مقابل رژیم صهیونیستی نیز نتوانست به تمام خواسته‌های خود دست یابد. به عنوان مثال نتانیاهو، گالانت و اصموطریچ بار‌ها وعده داده بودند که جنگ در غزه تمام نخواهد شد، مگر نابودی کامل حماس و تغییر ژئوپلیتیک غزه! این موضوع به قدری در میان اعضای کابینه اسرائیل مورد تاکید قرار گرفته بود که برخی تحلیلگران از احتمال طولانی شدن جنگ تا سال ۲۰۲۶ سخن می‌گفتند. امروز، اما به نظر می‌رسد «بی بی» نتوانسته به این وعده خود عمل کند و حال باید منتظر واکنش پایگاه رای حزب لیکود در نظرسنجی‌های آتی باشد.
* کارشناس ارشد مسائل اسرائیل