به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، دو سال از درگذشت «محمد عنانی» استاد ترجمه و ادبیات زبان انگلیسی دانشگاه قاهره و یکی از برجسته‌ترین مترجمان جهان عرب می‌گذرد اما میراث او در ترجمه کتب و ادبیات وزین‌تر از آن است که متخصصان نقد ادبی بتوانند به آن بپردازند.

 

محمد عنانی (4 ژانویه 1939 – 3 ژانویه 2023) نویسنده، نمایشنامه‌نویس، منتقد و استاد دانشگاه‌های مصر بود که در استان بحیره مصر متولد شد. او در سال 1959 میلادی مدرک کارشناسی زبان و ادبیات انگلیسی را از دانشگاه قاهره، مدرک کارشناسی ارشد را در سال 1970 از دانشگاه لندن و مدرک دکترا را از دانشگاه ریدینگ واقع در بارکشر انگلستان در سال 1975 میلادی کسب کرد.

 

 او از سال 1968 تا 1975 در زمان تحصیل در دوره فوق لیسانس و دکترا، به عنوان ناظر زبان‌های خارجی در بی‌بی‌سی در بارکشر فعالیت می‌کرد. سپس در سال 1975 به مصر بازگشت و استاد زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه قاهره شد. وی همچنین به اتحادیه نویسندگان مصر پیوست و در سال 1981 عنوان استادیار زبان انگلیسی را کسب کرد، سپس در سال 1986 میلادی به عنوان استادی ارتقا پیدا کرد. 

 

از او بیش از 130 کتاب به دو زبان انگلیسی و عربی به چاپ رسیده که شامل ترجمه‌های مهم و کارهای ابتکاری است.

 

وی پس از سال‌ها فعالیت در عرصه ادبی و فرهنگی، در سوم ژانویه 2023 میلادی در سن 84 سالگی درگذشت.

 

گرچه نخستین کتاب او «نقد تحلیلی» بود که در سال 1963 میلادی منتشر شد، اما وی با حمله شدید منتقدان ایدئولوگ مواجه شد. در این شرایط او خود را در نبرد ادبی و اندیشه‌ای بین مبلغان «هنر برای هنر» و مبلغان «هنر جامعه» می‌دید. 

 

لبنی عبدالتواب یوسف، استاد نقد ادبی و ادبیات انگلیسی دانشگاه قاهره می‌گوید: عنانی یک استاد، مترجم، نویسنده و به طرز شگفت‌انگیزی یک فرد دانشگاهی همه جانبه بود.

 

این استاد دانشگاه می‌افزاید: عنانی زمانی که سخنرانی داشت و به فلاسفه، نویسندگان و ادیبان استناد می‌کرد، این کار را بدون اینکه نوشته‌ای در دست داشته باشد انجام می‌داد. او استناداتش را به زبان عربی و انگلیسی ارائه می‌داد و از ادبیات جدید استفاده می‌کرد. عنانی یک دایرة‌المعارف بود و در سخنرانی‌هایش که قصیده‌ها را به زبان‌های مختلف از جمله فرانسوی قرائت می‌کرد، همه ما را شگفت‌زده می‌کرد.

 

وی درباره روش تحلیل متون توسط عنانی می‌گوید: در دیدگاه او، تحلیل و تفسیر متون مهم‌تر از جست‌وجوی نظریه‌های تحلیل متون است. سخنرانی‌های او درباره ساختارسازی یا ساختارشکنی نبود.

 

به گفته شاگردان عنانی، او به زندگی و ادبیات از یک منظر واحد نمی‌نگریست و به تألیفات خشک و بی‌روح اعتقادی نداشت.

 

لبنی عبدالتواب یوسف می‌گوید: البته در دوران دانشجویی ما رمانتیسم، کلاسیک و مکتب‌های مختلف وجود داشت، اما عنانی برای ما توضیح می‌داد که نه رمانتیسم صِرف وجود دارد و نه کلاسیک، بنابراین می‌خواست که ما به دنبال ویژگی‌های رمانتیسم در میان پیروان این مکتب و پیروان مکتب کلاسیک باشیم.

 

 

طی تقریباً 6 دهه از تألیف اولین کتاب عنانی در دهه 60 قرن بیستم میلادی و زمان وفاتش (سال 2023) جهان شاهد انقلاب‌های بزرگی در زمینه ارتباط و جهانی‌سازی بود و طبق گفته دکتر خالد توفیق، استاد ترجمه و زبان‌های دانشگاه قاهره، عنانی در زمینه ترجمه بسیاری از اصطلاحات جدید که در اثر نوسانات شدید زبان‌ها در جهان به وجود آمده بود، از همه پیشی گرفته بود.

 

توفیق می‌گوید: عنانی کتابی با عنوان «اصطلاحات ادبی» تألیف کرد که تقریباً تمام آن ترجمه‌های شخصی او بود. او کتاب دیگری با عنوان «تغییرات پارادوکس» نیز دارد که در آن در خصوص انواع پارادوکس و ترجمه آنها سخن می‌گوید. در ترجمه‌های ادبی نیز او دارای ترجمه‌های بسیار زیادی بود.

 

توفیق می‌افزاید که عنانی زمانی که مباحث نظریه‌های ترجمه را به زبان عربی ترجمه کرد، با گام‌هایی محکم در عرصه‌ای قدم گذاشت که بسیاری افراد پیش از او آن را کشف نکرده بودند. 

 

وی ادامه می‌دهد: عنانی نظریه‌ها را به زبان عربی ترجمه کرد و آنها را برای مخاطب عرب‌زبان در دسترس و ساده کرد. به طوری که تا به حال، هیچ کس در مورد نظریه‌های ترجمه به این روش در زبان عربی صحبت نکرده بود.

 

 

به گفته خالد توفیق، تأثیرپذیری عنانی از زبان قرآن کاملاً آشکار بود و زبان قرآن تقریباً در تمام ترجمه‌های عنانی از روانی خاصی برخوردار بود.

 

توفیق می‌افزاید: تأثیرپذیری او از زبان قرآن کریم در همه ترجمه‌هایش کاملاً مشهود است و شما احساس می‌کنید که قرآن در تمام متونی که او ترجمه کرده است به آرامی جاری می‌شود.

 

توفیق اشاره می‌کند که عنانی جدایی بین تحقیقات ترجمه و انجام و اجرای ترجمه را تأیید نمی‌کرد و با وجود تأثیرپذیری او از قرآن کریم و فهم عمیق معانی قرآن، او هرگز مفاهیم قرآن را به‌صورت انفرادی ترجمه نمی‌کرد.

 

لبنی عبدالتواب در مورد اهمیت ترجمه قرآن کریم با توفیق هم عقیده است؛ آنها معتقدند که عنانی بیشترین توانایی را در انتقال مفاهیم قرآن کریم به زبان انگلیسی داشته است.

 

 

محمد عنانی که به شیخ المترجمین جهان عرب لقب گرفته است، میراثی بزرگ برجای گذاشت و تألیفات او عموماً‌ در موضوعات نمایشنامه و شعر، به خصوص ادبیات و نقد است. از جمله تألیفات او به زبان عربی، کتاب‌های «هنر کمدی»، «در ادبیات و زندگی»، «مسائل ادبیات نوین»، «اصطلاحات ادبی جدید» در نقد و زبان عربی و همچنین نمایشنامه‌های «سفر روشنگری» با مشارکت سمیر سرحان، ‌«درویش و مبارز» و «کلاغ‌ها» است.

 

وی علاوه بر آن، مجموعه شعر و داستان نیز دارد که از آن جمله می‌توان به «پژواک سکوت»، «وسیله نجات»، «داستان یک بز»، «همسر ایوب»، و یک رمان به نام «جزیره سبز» اشاره کرد. 

 

در زمینه ترجمه،‌ مهمترین ممیزه ترجمه‌های عنانی آن است که او در ترجمه آثار شکسپیر یا ترجمه شعر به شعر و نثر به نثر، نکات دشوار را برجسته می‌کرد و گاه به زبان عامیانه و محاوره‌ای متوسل می‌شد. زیرا شکسپیر عمداً از زبان محاوره‌ای استفاده می‌کرد، مانند آنچه در ترجمه «رؤیای شب نیمه تابستان» انجام داد؛ او سخنان برخی از شخصیت‌ها را نیز به مصری عامیانه و سخنان برخی دیگر را به عربی فصیح ترجمه کرده‌ بود.

 

عنانی آثار طه حسین، استاد ادبیات عرب از جمله کتاب‌های «وعده راستین»، رمان «خواستگاری شیخ» و «در حاشیه زندگی» را از زبان عربی به انگلیسی ترجمه کرد.

 

ترجمه از فرشته صدیقی