مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: شامگاه چهارشنبه هفته گذشته بود که محمد بن‌عبدالرحمن بن‌جاسم آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، توافق حماس و اسرائیل را به طور رسمی اعلام کرد و به گفته او، «اجرای توافقنامه از فردا (یکشنبه) نوزدهم ژانویه (سی‌ام دی‌ماه) آغاز می‌شود». به گزارش شرق، سئول سیاست خارجی قطر از نقش مصری‌ها و آمریکایی‌ها در حصول این آتش‌بس، خبر داد و گفت «براساس توافق، حماس ۳۳ گروگان را در مقابل آزادی اسرای فلسطینی آزاد خواهد کرد و همچنین قرار شده جزئیات مرحله دوم و سوم پس از پایان مرحله اول توافق منتشر شود».
به نوشته اکسیوس در حال حاضر حدود ۹۸ گروگان همچنان در غزه نگهداری می‌شوند که هفت نفر از آنها آمریکایی هستند. اطلاعات اسرائیل نشان می‌دهد که تقریبا نیمی از گروگان‌ها، از جمله سه آمریکایی، زنده هستند. در پی اعلام آتش‌بس در غزه، حساب‌های رسانه KHAMENEI.IR در شبکه‌های اجتماعی، جمله‌ای از رهبر معظم انقلاب اسلامی را به زبان‌های مختلف منتشر کردند که متن آن به شرح این است: «حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: امروز دنیا فهمید که صبر مردم غزه و ایستادگی مقاومت فلسطینی، رژیم صهیونیستی را وادار به عقب‌نشینی کرده است. در کتاب‌ها خواهند نوشت که روزی، جماعتی صهیونیست، با فجیع‌ترین جنایات، هزاران زن و کودک را کشتند و در آخر شکست خوردند».
اما و اگرها درباره اجراشدن آتش‌بس
در حالی قطر روز چهارشنبه رسما از پذیرش آتش‌بس توسط اسرائیل و حماس خبر داد که بنیامین نتانیاهو روز بعد (پنجشنبه)، «حماس را به عقب‌نشینی از برخی جزئیات توافق آتش‌بس غزه متهم کرد و عنوان داشت که «این امر، تأیید توافق توسط دولت را به تأخیر انداخت». در بیانیه نخست‌وزیر اسرائیل قید شد که «هیئت دولت اسرائیل تا زمانی که میانجی‌گران اسرائیل را از پذیرش همه عناصر توافق توسط حماس مطلع نکنند، تشکیل جلسه نخواهد داد». بااین‌حال جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، گزارش‌ها مبنی بر احتمال فروپاشی توافق آتش‌بس را رد کرد و گفت «جزئیاتی باید روشن شود. اما گزارش‌ها مبنی بر احتمال فروپاشی توافق آتش‌بس صحت ندارد. ما مطمئن هستیم جزئیاتی که نتانیاهو درباره آن صحبت کرد حل‌وفصل خواهد شد و توافق از روز یکشنبه اجرا می‌شود».
نکته اینجاست که پس از اعلام آتش‌بس، حملات و کشتار اسرائیل در نوار غزه ادامه یافته و طبق اخرین آمار تا لحظه تنظیم این گزارش منجر به کشته‌شدن 101 فلسطینی شد. محمود بصل، سخنگوی اداره دفاع مدنی فلسطین، در این باریکه (غزه)، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که در حملات اسرائیل پس از اعلام آتش‌بس، 101 فلسطینی از جمله 27 کودک و 31 زن کشته و دست‌کم 264 نفر زخمی شده‌اند. وی همچنین اعلام کرد 82 نفر از کشته‌شدگان اهل شهر غزه بوده‌اند.
جزئیات توافق آتش‌بس سه‌مرحله‌ای
آتش‌بس سه‌مرحله‌ای میان حماس و اسرائیل از فردا (یکشنبه) آغاز می‌شود و در مرحله اول ۴۲ روز به طول می‌انجامد و طی آن ۳۳ اسیر اسرائیلی (اعم از زنده یا جسد آنها) آزاد می‌شوند. این اسرا شامل زنان غیرنظامی و سرباز، کودکان (زیر ۱۹ سال و نه سرباز)، بزرگسالان (بیش از ۵۰ سال) و غیرنظامیان بیمار و زخمی می‌شود. در مقابل رژیم اسرائیل به‌ازای هر زن یا کودک آزاد‌شده توسط حماس، ۳۰ زن و کودک و زندانی بزرگسال و بیمار فلسطینی (که تا ۱۵ سال از اسارت آنها باقی مانده است) را آزاد می‌کند. البته به‌ازای هر نظامی زن آزاد شده، اسرائیل ۵۰ زندانی فلسطینی را آزاد می‌کند (۳۰ زندانی در حال گذراندن حبس ابد و ۲۰ نفر دیگر در حال گذراندن مجازات‌های تا ۱۵ سال زندان). این موضوع مشمول فهرست‌هایی است که حماس ارائه می‌کند، به جز فهرست مورد توافق. تعداد اسرای فلسطینی (حداقل ۱۰۰ نفر) که در مرحله دوم مورد بحث قرار خواهد گرفت. تعدادی از آنها آزاد شده و به خارج یا غزه تبعید خواهند شد. مبادله در روز آتش‌بس، روزی که در توافقنامه به عنوان «روز اول» مشخص شده است آغاز خواهد شد. رژیم اسرائیل و حماس همچنین بر آماگی آتش‌بسی که به چهار هدف، «آتش‌بس دائمی»، «خروج نیروهای اسرائیلی از نوار غزه»، «بازسازی غزه»، «بازگشایی گذرگاه‌ها و تسهیل حرکت اشخاص و حمل‌ونقل کالا» منجر می‌شود، توافق کردند.
در مرحله دوم آتش‌بس هم که باره زمانی ۴۲ روزه دارد، با آتش‌بس دائمی (توقف عملیات نظامی و کارهای تجاوزکارانه به شکل منظم) اعلام و قبل از تبادل اسرا آغاز خواهد شد. در این توافق آمده است که، «ما در اینجا درباره همه اسرای اسرائیلی زنده باقی مانده صحبت می‌کنیم، در ازای آزادی تعدادی از اسرای فلسطینی در اسرائیل. در این مرحله خروج کامل ارتش اسرائیل از نوار غزه انجام خواهد شد». در مر حله سوم آتش‌بس هم اجرای طرح بازسازی سه تا پنج ساله نوار غزه شامل مسکن، تأسیسات شهری، زیرساخت‌های غیرنظامی و حمایت از قربانیان تحت نظارت کشورها و سازمان‌ها از جمله مصر، قطر و سازمان ملل متحد آغاز می‌شود. مضمافا شاهد بازگشایی گذرگاه‌های مرزی و تسهیل تردد افراد و کالاها خواهیم بود.
مکانیسم تبادل اسرا
حماس در روز اول سه غیرنظامی اسرائیلی و در روز هفتم چهار غیرنظامی دیگر را آزاد خواهد کرد. پس از آن، حماس هر هفت روز سه اسیر اسرائیلی را آزاد خواهد کرد که از زنان شروع می‌شود. تصمیم گرفته شد که تمامی اسرای زنده اسرائیلی پیش از اجساد آزاد شوند و حماس در هفته ششم در ازای آزادی تعداد توافق شده اسرای فلسطینی در زندان‌های رژیم اسرائیل، تمامی اسرای باقی مانده در این مرحله را آزاد خواهد کرد. این آزادی همزمان و بر اساس لیست‌های ارائه شده از سوی حماس انجام می‌شود. تا روز هفتم، حماس اطلاعاتی درباره تعداد اسرای اسرائیلی که در این مرحله آزاد خواهند شد، ارائه خواهد کرد. اسرائیل در هفته ششم (پس از آزادی «هشام السید» و «افرا منگیستو» که به مجموع ۳۳ اسیر اسرائیلی می‌پیوندند)، ۴۷ زندانی را که مجددا دستگیر شده‌اند، از قرارداد شالیط (نام اسیر اسرائیلی است) آزاد می‌کند. اگر تعداد اسرای زنده اسرائیلی که قرار است در این مرحله آزاد شوند به ۳۳ نفر نرسد، با بازگرداندن اجساد آن دسته‌ها، این تعداد تکمیل می‌شود و در مقابل، رژیم اسرائیل در هفته ششم تمام زنان و کودکان (زیر ۱۹ سال و غیرجنگجو) که پس از ۷ اکتبر در نوار غزه دستگیر شده بودند را آزاد می‌کند.
اسرائیل متعهد شد که فلسطینیان آزاد شده را به همین اتهامات مجددا بازداشت نکند و مبادرت به بازگرداندن اسرای آزاد شده فلسطینی برای گذراندن باقیمانده دوران محکومیت نخواهد کرد. همچنین توافق شد که فلسطینیان آزاد شده ملزم به امضای هیچ سندی به عنوان شرط آزادی نباشند. دو طرف توافق کردند که گشایش مبادله اسرای فوق به عنوان مبنایی برای گشایش تبادل در مرحله دوم معامله در نظر گرفته نشود. حداکثر تا روز شانزدهم، مذاکرات غیرمستقیم بین دو طرف برای توافق بر سر شرایط اجرای مرحله دوم به ویژه موارد مربوط به گشایش تبادل اسرا آغاز خواهد شد. مذاکرات تا پایان هفته پنجم این مرحله تکمیل و توافق خواهد شد.
سیدجلال ساداتیان: تا زمان اجراشدن آتش‌بس هیچ‌چیزی قطعی نیست
با حصول توافق آتش‌بس میان حماس و اسرائیل اکنون سؤالات مهم‌تری وجود دارد ناظر بر اینکه پس از 15 ماه جنگ، آیا می‌توان اسرائیل را پیروز و حماس را شکست خورده دانست؟ و اساسا آینده غزه پس از این آتش بش چه خواهد شد؟ پرسش مهم‌تر این است که این آتش‌بس به معنای پایان دائمی جنگ خواهد بود یا خیر؟ علی رغم این سؤالات، سید جلال ساداتیان در گفت‌وگوی خود با «شرق» و ذیل ارزیابی این آتش‌بس، ابتدا به ساکن روی نقش آفرینی آمریکا توجه دارد و به گفته او «پیش و بیش از آنکه بتوان نقشی برای جو بایدن در پایان دادن به کشتار و جنایت اسرائیل در نوار غزه قائل بود، باید حصول این توافق آتش‌بس را پای دونالد ترامپ نوشت که هنوز به کاخ سفید بازنگشته است». چرا که از منظر سفیر پیشین ایران در انگلستان «خط و نشان‌ها و تهدیدات دونالد ترامپ برای پایان دادن به جنگ در غزه بود که باعث شد بنیامین نتانیاهو پیش از روی کار آمدن دونالد ترامپ به دنبال امضای توافق آتش‌بس با حماس باشد».
پیرو این بخش از تحلیل ساداتیان و بعد از اعلام رسمی دست یابی به آتش‌بس، هم ترامپ (رئیس‌جمهور منتخب) و هم جوبایدن (رئیس‌جمهور فعلی یا مستقر)، مواضعی را مطرح کردند و حصول آتش‌بس را نتیجه فعالیت‌های خود دانستند. ترامپ در شبکه اجتماعی خود نوشت که، «ما یک توافق برای آزادی گروگان‌ها در خاورمیانه داریم. آنها به زودی آزاد خواهند شد. ممنونم!... این توافق فقط می‌توانست در نتیجه پیروزی تاریخی ما در انتخابات نوامبر اتفاق بیفتد». کار به جایی کشید که در پایان نشست خبری جو بایدن درباره آتش‌بس و در پاسخ به این پرسش که آیا اعتبار آتش‌بس برای شماست یا ترامپ؟ جواب داد که، «آیا این یک شوخی است؟»
از طرف دیگر و به باور این نماینده ادوار مجلس یقینا «این آتش‌بس به معنای پیروزی بنیامین نتانیاهو نخواهد بود. چرا که نخست‌وزیر اسرائیل پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و آغاز جنگ در نوار غزه به صراحت از نابودی حماس به عنوان یک هدف کلیدی خبر داد. اما در نهایت و با وجود آنکه از نوار غزه جز زمین سوخته باقی نمانده است، اسرائیل نتوانست موفق به نابودی حماس شود». همزمان، این استاد دانشگاه معتقد است که «ننگ جنایت و کشتار حدود ۵۰ هزار زن، کودک و غیرنظامی و نابودی کامل زیرساخت‌های یک باریکه بی‌دفاع، علاوه بر پیشانی اسرائیل و نتانیاهو تا ابد با دموکرات‌ها و جو بایدن خواهد بود». این در حالیست که ساداتیان اذعان دارد که «هنوز نمی‌توان آتش‌بس را به معنای پایان دائمی جنگ دانست و باید منتظر تحولات فردا یکشنبه و نحوه اجرایی شدن مفاد آتش‌بس بود».