هویت عربی ارتش سوریه در زمان بشار اسد تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که شامل تاریخ سیاسی و اجتماعی سوریه، تأثیرات خارجی و تحولات داخلی است. از زمان تأسیس ارتش سوریه در سال ۱۹۴۶، این نهاد نظامی همواره به عنوان یک منبع قدرت و ثبات سیاسی در این کشور محسوب می‌شود. با این حال، در دوران بشار اسد هویت ارتش مسیر جدیدی را طی کرده است.
با بروز بحران ۲۰۲۴ سوریه و سقوط حکومت بشار اسد «هویت عربی چگونه در انفعال ارتش سوریه نسبت به این بحران» نقش آفرینی کرد؟
پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و بحران‌های ناشی از آن، نقش هویت ملی و قومی به ویژه در زمینه ارتش و نهادهای نظامی به موضوعی مهم تبدیل شد. در سال ۲۰۲۴، انفعال ارتش سوریه نسبت به بحران سقوط حکومت بشار اسد تحت تأثیر هویت عربی، به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر رفتار نهادهای نظامی و سیاسی، ارزیابی می‌شود.
هویت عربی در سوریه با تأکید بر تاریخ، فرهنگ، و زبانی مشترک میان کشورهای عربی تعریف می‌شود. این هویت در ساختار اجتماعی و سیاسی سوریه به طور عمیق ریشه دوانده است. ارتش سوریه، که به‌عنوان یکی از نهادهای کلیدی دولت بشار اسد عمل می‌کرد، تحت تأثیر این هویت قرار داشت. اما شاید برای انفعال ارتش از این منظر می توان صورت بندی ذیل را مطرح کرد: نخست؛ در داخل ارتش، گرایش‌های قومی و مذهبی مختلف به طور فزاینده وجود داشت که منجر به کاهش انسجام نیروها و افزایش احساس تعهد به هویت قومی به جای هویت ملی شد. این تقسیم هویتی می‌تواند ارتش را از واکنش مؤثر به بحران‌ها بازدارد در اینجای بحث شاید این پرسش پیش بیاید که در سال ۲۰۱۲ در اوج بحران داعش ارتش چگونه به این صورت منفعل عمل نکرد؟ ابتدا باید گفت در آن سال فرماندهی کل هنوز قدرت بسیج کنندگی با توجه به منبع مشروعیت را داشت اما در سال ۲۰۲۴ اقتصاد سیاسی نظامی گری در سوریه بسیار تضعیف شده و در نگاهی دیگر هم محور مقاومت نمی‌توانست موجب ارتقاء ارتش سوریه شود. دوم؛ رویکرد ارتش سوریه در زمان بشار اسد به دلیل نگاه خاص بشار به مخالفانش بیشتر جنبه داخلی پیداکرد همین امر سبب شد که ، ارتش مشروعیت خود را نزد بخش مهمی از جامعه از دست بدهد. هویت عربی از طریق مفهومی چون "مقاومت در برابر دشمن" ممکن است به جای حمایت از حکومت، بر وحدت جامعه تأکید کند و در نتیجه ارتش را منفعل کند.سوم؛هویت عربی همچنین به تحولات دیگر کشورهای عربی بسیار مرتبط است. به عنوان مثال، با بررسی تجارب بهار عربی در دیگر کشورها شاهدیم این هویت در عصر کنونی حتی نسبت به هسایگانش هم تضعیف شده است. چهارم؛ کمک های دیگر کشورها به ارتش سوریه در قالب فعالیت های مستشاری، توان مقابله معروف عربی را در این ارتش تضعیف کرده بود از این رو در کنار فضای مجازی و راهبرد رسانه ای دشمنان این کشور بر ارتش شاهدیم که ارتش سوریه عملا توان مبارزاتی خود را در مقابل مخالفان از دست داد.
در نهایت باید بیان کرد که تحلیل نقش هویت عربی در انفعال ارتش سوریه نسبت به بحران سقوط حکومت بشار اسد در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که این هویت نه تنها به عنوان یک عامل فرهنگی و اجتماعی، بلکه به عنوان یک عنصر کلیدی در تعیین رفتار و واکنش‌های نظامی مؤثر بوده است. ارتش سوریه، با ریشه‌های عمیق خود در هویت عربی، در مواجهه با چالش‌های داخلی و خارجی همچون اعتراضات گسترده و حملات گروه‌های مسلح، تحت تأثیر فشارهای هویتی و ملی قرار گرفت.به‌ویژه، پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان ارتش و جامعه عربی، سبب شده که ارتش از لحاظ هویتی درگیر اثرات منفی ناشی از خلا مشروعیت و اعتبار خود شود. این انفعال و عدم رغبت به مداخله مؤثر در مبارزه علیه بحران ناشی از نزاع‌های داخلی، نشان‌دهنده تعارضی است که میان آرمان‌های ملی و نیاز به حفظ وحدت و یکپارچگی هویتی ارتش در برابر تهدیدات خارجی وجود دارد.علاوه بر این، فشارهای بین‌المللی و دخالت‌های منطقه‌ای، به ویژه از سوی کشورهای عربی و قدرت‌های جهانی، به تضعیف موضع ارتش سوریه انجامید. این فشارها، در کنار احساس انزوا و از دست رفتن حمایت مردمی در میان اعضای ارتش، باعث شد که ارتش به جای اتخاذ رویکردهای فعالانه، به انفعال و واکنش‌های دفاعی روی آورد.
می‌توان نتیجه‌گیری کرد که هویت عربی با تأکید بر ارزش‌های انسانی، ملی و اجتماعی، در وقوع انفعال ارتش سوریه نسبت به بحران سیاسی ۲۰۲۴ تأثیر بسزایی داشته است. این تأثیرات نشان‌دهنده پیچیدگی‌های هویتی در سیاست‌ها و واکنش‌های نظامی، و همچنین چالش‌های مربوط به تحقق آرمان‌های ملی در شرایط بحران به‌ویژه در کشورهای عربی است.
*پژوهشگر علم سیاست
۳۱۱۳۱۱