خبرگزاری بسیج، رقیه غلامی؛ دلتنگی ام را با شعری از مرحوم محمدعلی بهمنی از کنار بخاری، پشت پنجره می کشم تا با تماشای منظره حیاط غزلی خوانی کنم ولی سنگینی هوای آلوده که بر شهر چنبره زده و نای نفس کشیدن ندارد، دلتنگی ام را  دو چندان می کند.

 دلتنگی که این روزها هرکس در دنیای خود با آن رویروست و حاصل فاصله ها و مشغله ها با ظهور فضای مجازی است و همه انسان ها با آن به نوعی درگیر هستند و جدا از یکدیگر در عالم فضای مجازی سر درگریبان تنهایی خویش فرو برده اند.

دنیایی که ره آورد پیشرفت تکنولوژی های نوین ارتباطی بوده و سریع تر از سرعت نور مرزها را درنوردیده است به طوری که به گفته مارشال مک لوهان همه در آن واحد در یک دهکده جهانی باهم ارتباط دارند.

فضایی که ارتباط آسان، دسترسی سریع به اطلاعات و ... با وجودی که فرصت های مهمی با آن برای افراد بوده ولی جامعه را خواسته و ناخواسته دستخوش تهدیدهای خود قرار داده و متاسفانه فضای سمی آن، فضای ذهنی و معنوی انسان ها را پر مخاطره کرده است.

آیا هرگز متولیان فرهنگی و رسانه ای فکر نکرده اند که چگونه می توان از تهدیدهای این تکنولوژی نوین و همگانی پیشگیری کرد، تهدیدهایی که آلوده تر، خطرناک تر و کشنده تر از هوای آلوده کلان شهرهاست که طی یک ماه اخیر گذشته، داد همه مسئولان را برای هشدار به یکدیگر درآورده بود.

یکی از روزنامه نگاران تبریزی در این خصوص معتقد است: با فراگیر شدن استفاده از گوشی های هوشمند، زندگی در شبکه های اجتماعی و به اصطلاح فضای مجازی به بخش غیر قابل انکار جامعه بشری تبدیل شده و استفاده از این فضا به علت آموزش، سرگرمی، اطلاع رسانی، ارتباط با افراد دیگر از ملیت های مختلف و ...انجام می گیرد.

معصومه درخشان می گوید: به نظر می آید یکی از مهم ترین ویژگی های فضای مجازی انتشار اخبار رویدادها در کمترین زمان ممکن است به طوری که در کمتر از چند دقیقه به پربازدید ترین خبر و تصویر تبدیل شده و میلیون ها کاربر آن را دیده و اشتراک گذاری می کنند.

وی اضافه می کند: امکان اینکه یک فرد با هر سلیقه و تفکر خاص می تواند در شبکه های اجتماعی یک صفحه شخصی داشته و علایق و افکار ذهنی، تصویر های زندگی شخصی و اجتماعی خود را با دیگران به اشتراک بگذارد از دیگر ویژگی شبکه های اجتماعی است، شبکه هایی که افرادی را که همدیگر را ندیده و نمی شناسند و چه بسا از شهرها و کشورهای مختلف هستند اما طبق علاقه و گرایش به موضوع خاص و منافع مشترکی که دارند با یکدیگر آشنا می کند.

این کارشناس ارشد ارتباطات به ایجاد برخی اصطلاحات اشاره و اظهار می دارد: شبکه های اجتماعی یا فضای مجازی در بستر فعالیت خود واژه ها و اصطلاحات جدیدی را وارد ارتباطات شفاهی شهروندان کرده است که از آن جمله می توان به بلاگر، اینفلوئنسر، واینر، استاتوس، استوری، شِیر کردن، تگ کردن، بلاک کردن، ریلز و ...اشاره کرد.

درخشان تاکید می کند: ولی نباید فراموش کرد دنیای جذاب و رنگارنگ شبکه های اجتماعی با همه جذابیت ها و دلخوشی های فردی و اجتماعی لبه تیغ و تیزی هم دارد که موجب ایجاد اختلاف ها و اختلال های زیادی در روابط کاری و اجتماعی بین افراد و کاربران در زندگی حقیقی می شود.

وی ادامه می دهد: پژوهشگران حوزه آسیب های فضای مجازی بر این باورند یک فرد هر چقدر ساعت های بیشتری و بدون هدف در فضای مجازی سیر کند وارد ارتباطات سطحی با افراد غریبه می شود و چون هیچ شناختی از آن ها ندارد کم کم در ارتباط با دوستان خود در زندگی حقیقی دچار چالش شده و ممکن است به تنهایی و افسردگی دچار شود.

درخشان کمرنگ شدن روابط دوستانه و خانوادگی را از پیامدهای فضای مجازی می داند و می افزاید: شبکه های مجازی موجب کاهش ارتباطات شفاهی افراد می شوند، اگر پیش از این رفت و آمدهای خانوادگی بین دوستان و اقوام پر رنگ بود یا تلفنی از حال همدیگر جویا می شدیم، امروز در فضای مجازی به خلاصه گویی و احوال پرسی به صورت چَت نوشتاری یا شکلک ها تبدیل شده است.

وی ادامه می دهد: اگر دقت کرده باشید در مهمانی های خانوادگی نیز هر کدام از مهمان ها با یک گوشی هوشمند در دست، کنار هم نشسته اند ولی دنیای همدیگر باهم متفاوت است یعنی تعامل واقعی را با ارتباط آنلاین جایگزین کرده ایم.

درخشان تمایل کاربران به دیده شدن و تائید شدن توسط دیگران با لایک کردن محتواهایی که در صفحه شخصی خود منتشر کرده و موجب رضایت خاطر آن ها می شود از دیگر پیامدهای شبکه های اجتماعی و فضای مجازی عنوان و بیان می کند: این نوع از کاربران که به دنبال دیده شدن هستند از هر روشی برای لایک شدن بهره می برند.

این روزنامه نگار تبریزی می گوید: یک روز با پست کردن تصویر منزل شخصی، روزمره نویسی ها،  انتشار عکس خانوادگی سر میز غذا در رستوران یا منزل، از خریدهایی که انجام می دهند و حتی عکس کودک خود با تیپ ها و لباس های خاص به دنبال دیده شدن هستند و متاسفانه تعداد این نوع رفتارها هر روز نیز بیشتر می شود.

وی با بیان اینکه والدین با نشان دادن عکس و ویدئوهای مختلف از کودکان در فضای مجازی به شکل‌گیری هویت مجازی کودکشان تلاش می کنند، یادآور می شود: والدینی که از حالت های خنده، گریه، خجالت یا عصبانی بودن کودک در تیپ های گوناگون عکس و ویدئو منتشر می کنند  توجه کنند به اینکه ممکن است در سال های نوجوانی فرزندشان توسط همسن و سالان خود در مدرسه مورد تمسخر، آزار و اذیت رفتاری و کلامی قرار گیرند و بهتر است والدین قبل از انجام هر نوع رفتاری درباره انتشار عکس های کودکشان بیشتر فکر کنند.

درخشان بیان می کند: شبکه های اجتماعی علاوه بر اینکه فرزند پروری والدین را دچار چالش ها و مشکلات جدی می کند بلکه در سبک زندگی نوجوانان، جوانان و  بزرگسالان نیز تغییرات زیادی به وجود می آورد.

وی اشاعه و ترویج انواع مدل، فَشن، آرایش چهره، تیپ خاصی از لباس پوشیدن، پوشیدن لباس های پاره در بین دختران و پسران نوجوان و جوان را ناشی از یک موج جهانی می داند که توسط فضای مجازی در سراسر دنیا جهت دهی شده و خیلی نرم و آهسته ذائقه مخاطب عوض می شود.

درخشان اضافه می کند: نوجوان و جوانی که تا دیروز پوشیدن شلوار پاره را نشانه فقر و تنگدستی می دانست و از آن خجالت می کشید امروز به مدد تبلیغات فضای مجازی نه تنها هیچ ابایی از پوشیدن شلوار پاره ندارد بلکه آن را نشانه با کلاس و  به روز بودن می داند و می گوید فلان خواننده لس آنجلسی هم همین شلوار را می پوشد.

سخت در خودم فرو رفته ام، با حیرت خود از این همه هیاهو، این مصرع از شعر مرحوم بهمنی را می خوانم؛ «همیشه بی خبر از حال خویشتن بودم»، مصرعی که مفهوم آن این روزها واقعیت تلخی است برای بسیاری از ما بی آنکه بدانیم بی توجه به آن زندگی را نفس می کشیم.

واقعیت تلخی که با غرق کردن خود در دنیای مجازی با وجود کنار هم بودن در کانون خانه، با همدیگر بیگانه هستیم چنانکه حتی از حال واقعی خود نیز بی خبر بوده و فرسنگ ها فاصله داریم.

یکی از کارشناسان ارشد روانشناسی از فضای مجازی به عنوان قاره هفتم یاد می کند و می گوید: اگر برای ورود و استفاده از این فضا مردم آگاهی عمومی نداشته باشند نه تنها از فرصت ایجاد شده آن برخورردار نخواهند شد بلکه مورد تهدیدات آن نیز قرار خواهند گرفت.

کوهی با تاکید به اینکه این تکنولوژی به خودی خود بد نیست بلکه محتوایی که دارد مهم است، اظهار می کند: آنچه جامعه را تهدید می کند محتوای بی ارزشی و هجمه هایی است که در این فضا به سرعت منتشر می شود.

وی استفاده بی رویه از فضای مجازی در کانون خانواده را موجب بیگانگی افراد خانواده با یکدیگر عنوان کرده و یادآور می شود: با این اختلال در درون خانواده نقش والدین و همسر بودن نامحسوس از بین رفته و متاسفانه در برخی خانواده ها رفتار فرازناشویی(ارتباط با دیگری) نیز دیده می شود.

به راستی که این فضای پیچیده و عجیب چنان گنگ و مبهم است که گاهی حضور در آن بی آنکه بدانی ساعت ها از عمر انسان را پشت سر می نهد و چنان غرق در خود می کند که فرد شبیه انسان ماشینی تنها حضور فیزیکی در خانه و جمع خانواده خود دارد.

یکی از مسئولان رسانه ای کشور نیز در خصوص تاثیرگذاری این فضا بر زندگی انسان می گوید: فضای مجازی امروز بر زندگی حقیقی مردم اثر گذاشته و مدیریت آن نیازمند آگاهی است که اگر سواد و آگاهی لازم را نداشته باشد، نمی تواند از فرصت های ایجاد شده آن استفاده کند.

ابراهیم نوروزی فر می افزاید: متاسفانه به زعم بسیاری از مردم که از آن به عنوان مجازی یاد می کنند محتوا و مطالب منتشره در آن تاثیر واقعی خود را در جامعه می گذارد به خصوص در فضای شخصی افراد بی آنکه فرد بداند در بیش از 90درصد دلبستگی های شخصی و خطرزا ایجاد می کند و موجب ناهنجاری های روانی در فرد و در سطح کلان، اجتماعی می شود.

وی با اشاره به اهمیت تقوا و اخلاق مداری در این فضا و لزوم هوشمندی در آن، بیان می کند: دشمن با توجه به دسترسی عموم مردم به این فضا تلاش دارد با هجمه های نرم و نامحسوس ارزش های فردی و اجتماعی را از بین ببرد.

نوروزی فر در ادامه با بیان اینکه دهها میلیون ایرانی از این فضای مجازی استفاده می کنند، هوشمندی افراد را در بازنشر مطالب و توجه به تهدیدهای مختلف آن در جذب افراد به برخی از گروه ها و ... از طریق این فضا مهم قلمداد کرد که اگر فردی آگاهی لازم را نداشته باشد در دام برخی افراد سودجو افتاده و متاسفانه آسیب می بیند.

وی به حضور هدفمند در این فضا تاکید و اظهار می دارد: باید مسئولان فرهنگی و رسانه ای با آموزش و فرهنگ سازی درست در استفاده از این فضا، آگاهی های عمومی جامعه را ارتقا دهند تا مردم بر اساس نیازمندی های خود از فرصت های آن استفاده کنند.

نوروزی فر فراگیری این فضا را فرصتی برای ترویج ارزش های انسانی، مباحث دینی، یافته های علمی و ... عنوان و خاطرنشان می سازد: با توجه به انتقال سریع اطلاعات در این فضا افراد می توانند از فرصت های آن در زمینه های علمی، آموزه های دینی و ... استفاده کرده و به صورت هدفمند آن را منتشر کنند.

حال با این توصیف از فضای مجازی که همه کم و بیش با تهدیدهای مختلف آن آشنا هستیم و یکی از خطرات آن اتلاف وقت و فاصله گرفتن از جمع خانواده و حتی فراموش کردن خود است، چرا باز در آن جولان می دهیم.

ناگفته پیداست که چنین فضاهایی با رنگ و لعاب خاص و جلوه های بصری و ترفندهای رسانه ای برنامه ریزی شده ای که دارد همه ما را خواه ناخواه به سمت خود می کشد ولی کاش فرهنگ عمومی جامعه تا جایی ارتقا یابد که کاربران آن به نحو مطلوب از آن استفاده کرده و نقش آفرینی کنند.

فضایی که بنا به فرموده رهبر فرزانه انقلاب یکی از جبهه های مهمی است که باید با مسلح شدن به علم استفاده از آن خاکریزهای دشمن را یکی پس از دیگری تسخیر کرد چراکه دشمن تا جایی در این فضا پیش روی کرده است که با سرگرم کردن مردم موجب بیگانگی افراد در کانون خانواده ها و با پررنگ کردن برخی از اتفاقات جامعه موجب تشویش اذهان عمومی می شود.

کانون خانواده ای که باید اعضای آن با عاطفه و دلبستگی به هم فردای روشنی را برای کشورمان رقم بزنند در حالیکه با گسست عاطفی و بی توجهی به هم روز به روز شاهد بسیاری از ناهنجاری های فردی و به تبع آن اجتماعی هستیم.

کتاب را ناخودآگاه می بندم و کنار پنجره آسمان به تماشایم می خواند و با تماشای آن باخودم زمزمه می کنم؛ «دل تنگی ام را از غزل این یار دیرینم بپرسید»*.

*این مصرع هم از محمدعلی بهمنی است