با پایان سفر دوروزه رئیس‌جمهور به تاجیکستان، فصلی نو از روابط دو کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری شکل‌گرفت و باید منتظر همکاری‌های جدید بین تهران و دوشنبه ماند.
به گزارش ایرنا، موضوع روابط جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان همواره با اهمیت زیادی مطرح شده و این امر پیش از هر چیز به سبب پیوندهای تاریخی، فرهنگی و زبانی موجود میان دو کشور و ذکر این حقیقت که تاجیکستان تنها به عنوان کشور فارسی‌زبان در آسیای مرکزی است که وضعیت متمایزی با سایر کشورهای این منطقه دارد.
آسیای مرکزی ازجمله مناطقی است که از جایگاهی روزافزون در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی، برخوردار بوده و به عنوان یکی از مهمترین زیر سیستم‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود. سیاست خارجیِ جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، از یک سو بر پایه عوامل همگرایی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از فرصت‌ها و زمینه‌های نفوذ و همکاری، برخوردار است و از طرف دیگر با توجه به عوامل واگرایی با چالش‌ها و تهدیداتی مواجه است که برآیند این امر، همواره در جهت‌گیری سیاست خارجی ایران در تاجیکستان تأثیرگذار بوده است.
در این سال‌ها جمهوری اسلامی ایران با مشارکت در راهبرد توسعه ملی تاجیکستان در حوزه‌هایی نظیر تأمین استقلال انرژی، رهایی از بن‌بست ارتباطاتی و امنیت غذایی، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی داشته است. یکی از مهمترین سرمایه‌گذاری‌ها، اجرای چند پروژه موفق ازجمله احداث نیروگاه برقابی و تونل انزاب (استقلال) بود که از آنها به‌عنوان نمادهای همکاری دوجانبه ایران و تاجیکستان در توسعه زیرساخت ها یاد می‌کنند. در دهه نود، روابط تهران ـ دوشنبه با بروز سو ء تفاهم‌هایی در روابط سیاسی و فرهنگی به سردی گرائید اما با گذر زمان و تلاش برای دیپلماسی تنش‌زدای ایران در سال‌های اخیر، بار دیگر مقامات دو کشور همکاری‌های دوجانبه را از سر گرفته‌اند و در دولت سیزدهم، «امامعلی رحمان» پس از ۹ سال به ایران سفر کرد و در جریان دیدار با شهید سید ابراهیم رئیسی در ۹ خرداد ۱۴۰۱، ۱۷ سند تفاهم همکاری بین دو کشور امضا شد.
لزوم توجه دولت چهاردهم به همکاری با تاجیکستان
ارتباط و تعامل نزدیک با تاجیکستان که دوباره طی سال های گذشته در دستور کار قرار گرفت، همچنان برای دولت جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است از این رو ، مسعود پزشکیان در جریان اولین حضور در مجمع عمومی سازمان ملل در نیورک(مهرماه سال جاری) در دیدار با همتای تاجیکستانی خود، روابط دو کشور را ممتاز و متکی بر پیوندهای عمیق تاریخی و خویشاوندی توصیف و تصریح کرد: ما خواهان توسعه و گسترش تعاملات و ارتباطات علمی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی با تاجیکستان هستیم.
این رفت و آمدها محدود به روسای جمهور نشد، بلکه دیپلماسیِ پارلمانی هم به کمک سیاست خارجی دولت آمد و بر تقویت روابط دوجانبه بین تهران و دوشنبه تاکید کرد. «محمد باقر قالیباف» که ۱۸ مهرماه به دوشنبه رفته بود در جمع رسانه‌های تاجیکستانی، گفت: «همانطور که در سه سال گذشته تجارت بین دو کشور ایران و تاجیکستان بیش از دو برابر افزایش پیدا کرده است، به طور حتم این میزان تجارت و همکاری در سال‌های آینده با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت.
طی دو الی سه سال گذشته رؤسای جمهور و پارلمان‌ها و همچنین هیأت‌های متفاوت در زمینه‌های مختلف به ویژه کمیسیون ویژه اقتصادی ایران و تاجیکستان مرتباً با هم ملاقات داشته و سفرهای کاری برقرار شده است.»
اکنون مسعود پزشکیان در قامت رئیس دولت چهاردهم چهارشنبه هفته جاری عازم دوشنبه شد و با همتای تاجیکستانی خود رایزنی کرد و سپس نشست هیأت عالی رتبه با حضور روسای جمهور تشکیل شد و ۲۳ یادداشت و سند همکاری مشترک هم میان دو کشور به امضا رسید.
برگزاری نشست مطبوعاتی مشترک با رئیس جمهور تاجیسکتان، حضور در جمع اساتید و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا، شرکت در همایش تجاری، سرمایه‌گذاری و گردشگری دو کشور، گفت‌وگو با رئیس مجلس ملی تاجیکستان، رئیس مجلس نمایندگان، نخست وزیر تاجیکستان و دیدار با ایرانیان از جمله برنامه‌های رئیس جمهور کشورمان در نخستین سفر رسمی به دوشنبه بود.
رئیس قوه مجریه در سفر خود این پیام را به مسولان تاجیکستان داد که محدودیتی برای گسترش با آنها نداریم و از سوی مقام های این کشور نیز عنوان شد که حجم تجارت میان دو کشور باید هر چه زودتر به دو برابر برسد و این کشور همسایه خواهان روابط عمیق و گسترده در همه زمینه‌ها با ایران است.
حال که این سفر پایان یافت باید پرسید رهاورد آن چه بود؟
فتح الله توسلی رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و تاجیکستان، سفر مسعود پزشکیان به تاجیکستان را گام مهمی در توسعه و تحکیم روابط دوکشور در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، دانست و گفت که سفر او به تاجیکستان تحولی بزرگ در روابط میان دو کشور فارسی زبان است و می‌تواند باعث تقویت و افزایش روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی میان دو کشور شود. (متن گفت‌وگو را اینجا بخوانید)
در این مجمل نگاهی‌گذرا به داشته‌های تاجیکستانی‌ها خواهیم انداخت تا بیشتر به اهمیت سفر رئیس جمهور به دوشنبه پی ببریم.
روابط اقتصادی ایران و تاجیکستان
کشور تاجیکستان با ۱۴۳ کیلومتر مربع مساحت و جمعیت ۹.۵ میلیون نفری تا سال ۲۰۲۱، از چهار دهم درصد ذخیره آب جهانی برخوردار است. تولید ناخالص داخلی این کشور ۹.۶ میلیارد دلار، سرانه تولید ناخالص داخلی ۸۵۹ دلار و حجم تجارت خارجی ۶.۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۲ بوده است.
مهمترین اقلام صادراتی کشور تاجیکستان شامل آلومینیوم، پنبه (به صورت نخ)، برق، خشکبار، سنگ‌های قیمتی، میوه و سبزیجات و اقلام وارداتی شامل مشتقات نفتی، اکسید آلومینیوم، ماشین آلات، مواد غذایی و دارو است.
بدالناصر همتی که با هیأت همراه رئیس جمهور در سفر تاجیکستان به سر می‌برد، روز گذشته و در پایان دیدار با همتای تاجیکستانی خود در صفحه شخصی‌اش در فضای مجازی نوشت: حجم تجارت ۳۸۰ میلیون دلاری ایران و تاجیکستان با رشد ۵۰ درصدی در یک سال، نشانگر ظرفیت بالقوه بالای دو کشور برای توسعه روابط اقتصادی است که با گسترش ارتباط گردشگری بین دو ملت، با یک زبان و فرهنگ مشترک، قابل تعمیق بین آحاد مردم است. (متن خبر را اینجا بخوانید)
صدور خدمات فنی و مهندسی، احداث شرکت‌های مشترک تولیدی در مناطق آزاد تاجیکستان، همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان درخصوص انتقال فناوری، استفاده از ظرفیت‌های ترانزیتی کشورمان و فروش نفت و فرآورده‌های نفتی به تاجیکستان از جمله ظرفیت‌ها در جهت گسترش روابط تجاری و اقتصادی دو طرف به شمار می‌روند.
به هرحال مزیت‌هایی در این کشور وجود دارد که هیچ‌کدام از کشورهای آسیای‌مرکزی ندارند و آن فقط بحث زبان فارسی نیست، بلکه بحث تعلق مشترک، زبان، فرهنگ و تاریخ است که ما با این کشور داریم. به‌دلیل احیای فرهنگ ایرانی در داخل تاجیکستان، ایران به تبادلات فرهنگی ازطریق کنفرانس‌ها، رسانه‌ها و جشنواره‌های فیلم کمک کرد؛ پتانسیل‌ها و پیوندهای فرهنگی و تمدنی میان دو کشور وجود دارد که با هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان از آنها بهره‌مند شد و ایده‌های مشترک را با موفقیت به سرانجام رساند.
دولتِ وفاق و هوای تازه در روابط تهران -دوشنبه
بالاخره نمی‌توان ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی دو کشور را نادیده انگاشت؛ تهران و دوشنبه از پتانسیل‌های خوبی برخوردار هستند اما پیش روی خود موانعی را هم مشاهده می‌کردند که رئیس‌جمهور در جریان این سفر دغدغه‌های تجار و بازرگانان را شنید و اطمینان داد که ما در دولت ایران حاضریم تمام موانع افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بین ایران و تاجیکستان را حذف کنیم.
این فقط رئیس‌جمهور ایران نبود که با دست پُر با طرف تاجیکستانی صحبت کرد بلکه همتای او هم خبر ازحذف روادید میان دو کشور داد و خطاب به رئیس جمهور ایران و هیأت همراه گفت: چه سرمایه‌گذاری کنید و چه سرمایه‌گذاری نکنید. شما را دعوت می‌کنم به این کشور سفر کنید. روادید را حذف کردم تا گردشگران ایرانی بدون هیچ مانعی به تاجیکستان سفر کنند.
از سوی دیگر همکاری های امنیتی ایران و تاجیکستان نیز حائز اهمیت است، محمد شمس‌الدین کارشناس روابط بین‌الملل در این باره می‌گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی حساس هر دو کشور در نزدیکی مناطقی چون خاورمیانه و افغانستان، تقویت این همکاری‌ها نه تنها به حفظ ثبات و امنیت دو کشور، بلکه به نفع کل منطقه آسیای مرکزی خواهد بود.
با توجه به سفر رئیس جمهور کشورمان به تاجیکستان، فصلی نو از روابط دو کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری شکل‌گرفت و باید منتظر همکاری‌های جدید بین تهران و دوشنبه ماند.