اقتصادآنلاین، مهرین نظری: اقتصاد دیجیتال، یکی از مهم‌ترین پیشران‌های رشد اقتصادی در قرن ۲۱، به ستون اصلی توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها تبدیل شده است. خاورمیانه نیز به‌عنوان منطقه‌ای با رشد سریع فناوری و جمعیت جوان، ظرفیت‌های بالایی در این حوزه دارد. ایران، با دسترسی به منابع انسانی متخصص، بازار بزرگ داخلی و موقعیت استراتژیک، می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد دیجیتال منطقه ایفا کند. اما جایگاه واقعی ایران در این عرصه کجاست و چه عواملی می‌تواند مسیر توسعه این حوزه را هموار یا مسدود کند؟
بررسی جایگاه فعلی ایران در خاورمیانه
ایران با جمعیتی بیش از ۸۵ میلیون نفر و نرخ نفوذ اینترنت ۱۲۴ درصدی، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای دیجیتال در منطقه است. اما بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سازمان‌های بین‌المللی، ایران از نظر سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی (GDP)، جایگاه مناسبی در مقایسه با همسایگان خود ندارد. سهم اقتصاد دیجیتال ایران حدود ۶.۵ درصد از GDP است، در حالی که این رقم در ترکیه به ۱۰ درصد و در امارات متحده عربی به ۱۲.۴ درصد می‌رسد.
در بخش تجارت الکترونیکی، ایران با وجود پلتفرم‌هایی مانند دیجی‌کالا، اسنپ و تپسی، توانسته جایگاه خوبی در بازار داخلی کسب کند. اما عدم دسترسی به درگاه‌های پرداخت بین‌المللی مانند PayPal و تحریم‌های مالی، توان رقابتی این شرکت‌ها در بازار جهانی را محدود کرده است.
در کشورهای منطقه چه خبر است؟
کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه امارات و عربستان سعودی، در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های کلانی در حوزه اقتصاد دیجیتال انجام داده‌اند. امارات با طرح‌هایی مانند Smart Dubai و ایجاد مناطق ویژه فناوری مانند Dubai Internet City، به یک مرکز مهم فناوری در منطقه تبدیل شده است. این کشور همچنین در جذب سرمایه‌گذاران خارجی بسیار موفق بوده و از زیرساخت‌های پیشرفته‌ای برای حمایت از استارت‌آپ‌ها برخوردار است.
عربستان سعودی نیز با چشم‌انداز ۲۰۳۰، برنامه‌های گسترده‌ای برای تبدیل اقتصاد خود به یک اقتصاد دیجیتال دارد. این کشور تاکنون بیش از ۴۵ میلیارد دلار در فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده است.
در مقابل، ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های داخلی، نتوانسته به اندازه این کشورها در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موفق باشد. عدم دسترسی به زیرساخت‌های مالی و پرداخت بین‌المللی، از جمله موانع کلیدی برای توسعه اقتصاد دیجیتال ایران است.
فرصت‌ها و ظرفیت‌های ایران
ایران دارای یکی از بالاترین نرخ‌های نفوذ اینترنت در منطقه است و حدود ۹۵ درصد از جمعیت کشور به اینترنت دسترسی دارند. این فرصت بی‌نظیری برای توسعه تجارت الکترونیکی، خدمات آنلاین و فناوری‌های نوین ایجاد می‌کند. علاوه بر این، ایران دارای نیروی انسانی متخصص در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. آمارها نشان می‌دهند که هر سال بیش از ۵۰ هزار فارغ‌التحصیل فناوری اطلاعات وارد بازار کار ایران می‌شوند.
ایران همچنین می‌تواند از موقعیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به یک هاب دیجیتال در منطقه استفاده کند. اتصال به شبکه‌های بین‌المللی اینترنت و استفاده از فناوری‌های نوین مانند فیبر نوری و ۵G می‌تواند ایران را به یکی از مراکز کلیدی فناوری در خاورمیانه تبدیل کند.
چه موانعی در راه است؟
تحریم‌های بین‌المللی بزرگ‌ترین مانع برای توسعه اقتصاد دیجیتال ایران است. این تحریم‌ها نه‌تنها دسترسی به بازارهای بین‌المللی را محدود کرده، بلکه انتقال فناوری و جذب سرمایه‌گذاران خارجی را نیز دشوار ساخته است.
یکی دیگر از چالش‌های کلیدی، قوانین و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد است. بسیاری از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناوری در ایران از عدم شفافیت قوانین و تغییرات ناگهانی آن شکایت دارند. علاوه بر این، محدودیت‌های مرتبط با فیلترینگ و سانسور اینترنت نیز مانعی جدی برای رشد کسب‌وکارهای دیجیتال است.
آینده اقتصاد دیجیتال ایران
با وجود چالش‌های موجود، چشم‌انداز اقتصاد دیجیتال ایران امیدوارکننده است. دولت با ایجاد نهادهایی مانند صندوق توسعه فیبر نوری و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، در تلاش است تا زیرساخت‌های لازم برای توسعه این حوزه را فراهم کند. همچنین، افزایش تعاملات بین‌المللی و تلاش برای رفع تحریم‌ها می‌تواند به باز شدن مسیرهای جدیدی برای اقتصاد دیجیتال ایران منجر شود.
توسعه شبکه ۵G و افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، از جمله گام‌های مؤثری است که می‌تواند به تقویت جایگاه ایران در خاورمیانه کمک کند. علاوه بر این، جذب نیروی انسانی متخصص از خارج از کشور و جلوگیری از مهاجرت نخبگان، یکی دیگر از اولویت‌های اصلی برای رشد اقتصاد دیجیتال ایران است.
ایران با وجود ظرفیت‌های بالا، همچنان در مسیر توسعه اقتصاد دیجیتال با چالش‌هایی جدی مواجه است. در حالی که کشورهای منطقه با سرمایه‌گذاری‌های گسترده و برنامه‌ریزی‌های استراتژیک در حال پیشرفت هستند، ایران نیازمند سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، کاهش موانع داخلی و افزایش تعاملات بین‌المللی است. آینده اقتصاد دیجیتال ایران به میزان توانایی در بهره‌برداری از فرصت‌ها و مدیریت چالش‌ها بستگی دارد.