با افزایش مصرف بی‌رویه بنزین و تشدید ناترازی در تأمین این سوخت استراتژیک، طرح تخصیص ماهانه ۳۰ لیتر بنزین به هر ایرانی به‌عنوان راهکاری عملی برای ایجاد عدالت اجتماعی و بهینه‌سازی مصرف مطرح شده است. این رویکرد می‌تواند ضمن کاهش قاچاق و هدررفت منابع، فشارهای اقتصادی ناشی از واردات بنزین را کاهش دهد اما این طرح به په زیر ساخت هایی نیاز دارد.

در همین راستا، گفتگویی با سجاد اعیانی، کارشناس حوزه انرژی، انجام داده‌ایم تا ابعاد مختلف این طرح، از جمله چگونگی اجرای آن، تأثیر بر عدالت اجتماعی، کاهش مصرف و همچنین پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی و زیر ساخت های مورد نیاز آن را بررسی کنیم.

اهمیت تغییر سیاست تخصیص بنزین

سجاد اعیانی، به تشریح اهمیت تغییر سیاست تخصیص بنزین پرداخت و بر لزوم اجرای طرح سهمیه‌بندی بر اساس کد ملی به عنوان راهکاری کارآمد برای مدیریت مصرف سوخت و افزایش عدالت اجتماعی تأکید کرد. او با اشاره به وضعیت نگران‌کننده مصرف بنزین در کشور، توضیح داد که در حال حاضر مصرف روزانه بنزین در ایران به حدود ۱۲۰ میلیون لیتر رسیده است. این میزان مصرف، فراتر از ظرفیت تولید پالایشگاه‌های داخلی بوده و در نتیجه، دولت مجبور به واردات مقادیر قابل توجهی بنزین شده است. تنها در سال ۱۴۰۳ بیش از ۳ میلیارد دلار صرف واردات بنزین شده و ادامه این روند می‌تواند پیامدهای اقتصادی و امنیتی سنگینی برای کشور به همراه داشته باشد.

وی افزود: اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند، ممکن است کشور تا سال ۱۴۱۵ مجبور شود روزانه یک میلیون بشکه نفت خام صادر کند تا صرفاً بتواند نیاز بنزین داخلی را تأمین کند. این موضوع نه تنها اقتصاد کشور را تحت فشار قرار می‌دهد، بلکه از منظر امنیت انرژی نیز چالش‌برانگیز خواهد بود. اعیانی در ادامه به ضعف سیستم فعلی سهمیه‌بندی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر سهمیه‌بندی بنزین بر اساس خودروها انجام می‌شود، که این روش نه تنها عدالت اجتماعی را خدشه‌دار کرده، بلکه الگوی مصرف ناکارآمدی را نیز به جامعه تحمیل کرده است. بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد که مالک خودرو نیستند، از یارانه‌های سوخت بی‌بهره مانده‌اند، در حالی که اقشار پردرآمد با داشتن چندین خودرو به صورت غیرضروری از این یارانه‌ها بهره‌مند می‌شوند.

عدالت اجتماعی با طرح سهمیه بنزین

او در خصوص راهکار پیشنهادی خود تصریح کرد: تخصیص سهمیه بنزین به کد ملی به جای خودروها می‌تواند به شکل موثری عدالت اجتماعی را تقویت کند. بر اساس این طرح، به هر فرد روزانه یک لیتر بنزین تعلق می‌گیرد که معادل ماهانه ۳۰ لیتر خواهد بود. به این ترتیب، همه افراد جامعه به صورت برابر از یارانه سوخت بهره‌مند می‌شوند و انگیزه برای مدیریت مصرف افزایش می‌یابد.

اعیانی با اشاره به نتایج مثبت این طرح اظهار داشت: این سیاست می‌تواند به کاهش قاچاق سوخت نیز کمک کند. در حال حاضر به دلیل اختلاف قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه، قاچاق بنزین به یک معضل جدی تبدیل شده است. اما با اجرای طرح سهمیه‌بندی بر اساس کد ملی و ایجاد یک سامانه رسمی برای خرید و فروش سهمیه مازاد، می‌توان از قاچاق جلوگیری کرد و حتی صادرات رسمی سوخت را افزایش داد.

وی همچنین به یکی دیگر از مزایای این طرح، یعنی کاهش مصرف غیرضروری بنزین اشاره کرد و گفت: وقتی سهمیه به افراد اختصاص پیدا کند، افراد به‌طور طبیعی در مصرف سوخت دقت بیشتری خواهند کرد و از استفاده بی‌مورد از خودرو خودداری می‌کنند. این اقدام می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهروندان منجر شود.

توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی

این کارشناس انرژی در ادامه افزود: توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی نیز از دیگر نتایج مثبت این طرح خواهد بود. با افزایش تقاضا برای حمل‌ونقل عمومی، دولت به جای صرف هزینه‌های هنگفت برای واردات بنزین، می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتری در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی انجام دهد و کیفیت این خدمات را ارتقا بخشد.

اعیانی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت سوخت‌های جایگزین اشاره کرد و گفت: یکی از بهترین راهکارها برای کاهش مصرف بنزین و تکمیل این طرح، توسعه استفاده از گاز طبیعی فشرده (CNG) است. ایران از منابع گازی فراوانی برخوردار است و زیرساخت‌های لازم برای استفاده از CNG نیز طی دو دهه گذشته فراهم شده است. CNG علاوه بر کاهش وابستگی به بنزین، آلایندگی کمتری دارد و به بهبود کیفیت هوا کمک می‌کند. همچنین هزینه‌های پالایش گاز نسبت به فرآوری بنزین از نفت خام کمتر بوده و از نظر اقتصادی نیز به صرفه‌تر است.

وی با تأکید بر اهمیت اقدامات حمایتی برای اقشار کم‌درآمد گفت: یکی از چالش‌های پیش روی این طرح، مشکلات احتمالی برای اقشار کم‌درآمد و حاشیه‌نشین است که ممکن است دسترسی کافی به حمل‌ونقل عمومی نداشته باشند یا به دلایل اقتصادی نیاز بیشتری به سوخت داشته باشند. دولت باید برای این گروه‌ها تمهیدات حمایتی ویژه‌ای در نظر بگیرد تا اجرای این طرح بدون آسیب به اقشار ضعیف جامعه پیش برود. به عنوان مثال، توسعه جایگاه‌های CNG در مناطق حاشیه‌ای و تجهیز خودروها به امکان استفاده از این سوخت، می‌تواند به مدیریت بهتر سوخت کمک کند و به اقشار کم‌درآمد و ساکنان این مناطق فرصت‌های متنوع‌تری برای تأمین نیازهای سوختی خود فراهم آورد. این اقدام علاوه بر کاهش هزینه‌های سوخت، به کاهش وابستگی به بنزین و بهبود شرایط زیست‌محیطی نیز منجر خواهد شد.

لزوم راه‌اندازی سامانه متمرکز مدیریت سهمیه‌ها

او در ادامه خاطرنشان کرد: اجرای این طرح به زیرساخت‌های قوی فناوری اطلاعات نیاز دارد. راه‌اندازی یک سامانه متمرکز برای تخصیص و مدیریت سهمیه‌ها، امری ضروری است و باید از ابتدا به‌گونه‌ای طراحی شود که شفافیت و نظارت کامل بر فرآیند تخصیص و انتقال سهمیه‌ها را فراهم کند. اگر دولت با برنامه‌ریزی دقیق و اطلاع‌رسانی کامل به مردم، این طرح را به درستی اجرا کند، می‌تواند مصرف بنزین را بهینه کند، عدالت اجتماعی را افزایش دهد و به شکل موثری از بحران‌های آینده جلوگیری کند.

سجاد اعیانی گفت: این طرح نه تنها یک راهکار کوتاه‌مدت برای کنترل مصرف سوخت است، بلکه می‌تواند در بلندمدت به اصلاح الگوی مصرف انرژی و کاهش فشارهای اقتصادی بر دولت کمک کند. به طور خلاصه ؛ تخصیص ماهانه ۳۰ لیتر بنزین به هر ایرانی، راهکاری کارآمد برای برقراری عدالت اجتماعی و کنترل مصرف بی‌رویه است که ضمن کاهش قاچاق، الگوی مصرف را بهبود داده و فشار اقتصادی را از دوش کشور برمی‌دارد.