به گزارش خبرنگار ایرنا، دکتر باقر لاریجانی روز سه‌شنبه در یازدهمین کنگره سالیانه اخلاق پزشکی ایران و هشتمین کنگره اخلاق پرستاری که در مرکز همایش های بین الملی رازی برگزار شد، اظهار داشت: این مفهوم از تمدن اسلامی و فرهنگ بومی کشور الهام گرفته و در دهه‌های اخیر به‌طور جدی در برنامه‌های راهبردی حوزه سلامت گنجانده شده است.

وی با تأکید بر برنامه راهبردی کشور در زمینه اخلاق پزشکی بیان کرد: اخلاق پزشکی در ایران از دهه ۷۰ تاکنون پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است. تدوین اولین راهنماهای پژوهشی، تأسیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی و انتشار مجلات علمی از جمله دستاوردهای مهم این حوزه است.

رئیس یازدهمین کنگره سالیانه اخلاق پزشکی نقش شورای عالی اخلاق پزشکی را در ارتقای این حوزه، کلیدی دانست و افزود: شورای عالی اخلاق پزشکی که از دهه‌های گذشته با حضور بزرگان علمی آغاز به کار کرد، بستر مهمی برای هدایت اخلاق در پژوهش، آموزش و خدمات درمانی فراهم کرده است. هرچند در سال‌های اخیر وقفه‌هایی در فعالیت این شورا ایجاد شده، اما این نهاد نقش بنیادینی در ساماندهی این حوزه دارد.

به گفته دکتر لاریجانی، ایران در مقایسه با کشورهای منطقه از پیشرفت‌های برجسته‌ای در اخلاق پژوهش برخوردار است.

وی اظهار داشت: هیچ پژوهشی بر سوژه‌های انسانی یا حیوانی بدون عبور از کمیته‌های اخلاقی مجاز نیست. این ساختار، قدمی بزرگ در تضمین اخلاق پژوهشی است. علاوه بر این، راهنماهای عمومی و اختصاصی متعددی تدوین شده که برای هر بند آن ساعت‌ها کار کارشناسی صورت گرفته است.

رئیس یازدهمین کنگره سالیانه اخلاق پزشکی در ادامه به برخی چالش‌ها مانند بدرفتاری‌های علمی و ضعف در رعایت اصول علمی و اخلاقی اشاره کرد و بیان داشت: گزارش‌هایی که به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شده، نشان می‌دهد که چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد. بنابراین توجه ویژه به این موارد برای حفظ جایگاه ایران در حوزه اخلاق پزشکی ضروری است.

لاریجانی از انتشار نسخه سوم کتاب ملاحظات اخلاق پزشکی خبر داد و افزود: این کتاب، که با بازبینی‌های مکرر به‌روزرسانی شده، گامی موثر در تأمین منابع آموزشی برای اساتید و دانشجویان است.

توسعه اخلاق بومی و بین‌المللی

وی در ادامه با اشاره به اهمیت رویکرد بومی در اخلاق پزشکی گفت: توسعه علم اخلاق زیستی مبتنی بر تفکر اسلامی، بدون نفی اصول سکولار، یک رویکرد کلیدی در کشور است. این رویکرد با تأکید بر مشترکات علمی و فرهنگی می‌تواند جایگاه ایران را در این حوزه تقویت کند.

رئیس یازدهمین کنگره سالیانه اخلاق پزشکی اظهار داشت: در کنار توسعه داخلی، ارتباط با سازمان‌هایی مانند WHO و یونسکو و همچنین انتشار مقالات و راهنماهای علمی به زبان‌های مختلف، می‌تواند زمینه ارتقای بین‌المللی اخلاق پزشکی ایران را فراهم کند.

لاریجانی اضافه کرد:با تدوین و اجرای برنامه‌های راهبردی جدید، تقویت ارتباطات بین‌المللی و به‌روزرسانی مداوم منابع و راهنماها، ایران می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در حوزه اخلاق پزشکی تثبیت کند.

محور اخلاق اجتماعی، فداکاری و خدمت به بشریت است

آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد فقیه و محقق نیز در این کنگره به مفهوم اخلاق اجتماعی و محوریت فداکاری در آموزه‌های دینی پرداخت و گفت: فداکاری برجسته‌ترین ویژگی اخلاقی است که خداوند آن را می‌پسندد و انسان‌های دارای این صفت، محبوب خداوند هستند.

وی به توصیف دو گروه انسانی در قرآن پرداخت؛ گروهی که با رفتار خود آسیب می‌زنند و خداوند آن‌ها را نمی‌پسندد، و گروهی که جان خود را فدای دیگران می‌کنند و مورد محبت الهی هستند.

آیت‌الله محقق داماد با اشاره به این محوریت قرآنی، این ویژگی را با خدمات پزشکان و پرستاران امروزین مرتبط دانست و آن‌ها را مصداق بارز فداکاری و اخلاق اجتماعی برشمرد.

وی به نمونه‌هایی از سیره اهل بیت علیهم السلام، از جمله اقدام امیرالمؤمنین (ع) در شب لیلةالمبیت، اشاره کرد و آن را الگویی برای فداکاری بی‌نظیر دانست.

این محقق همچنین از نقش پزشکان و پرستاران به‌عنوان تجلی عملی این آموزه‌ها یاد کرد و بیان داشت که خدمات این قشر در زمان بحران‌ها، از جمله دوران کرونا، نمونه‌ای از جانفشانی برای نجات جان انسان‌ها است.

تعارض منافع یکی از بزرگ‌ترین موانع در تحقق عدالت در سلامت است

دکتر علیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم پزشکی نیز در این کنگره گفت که اخلاق و معنویت، روح دانش پزشکی بوده و از افتخارات ما این است که پزشکی در کشورمان نه فقط یک حرفه، بلکه عرصه‌ای مقدس است که با اعتقادات دینی و مسائل اخلاقی عجین شده است.

وی ادامه داد: آموزش ارزش‌های انسانی و اسلامی باید در همه سطوح آموزشی، از دانشگاه‌ها گرفته تا مراکز خدماتی، جدی گرفته شود. پزشکان، پرستاران، و تمامی اعضای کادر درمان باید هم در آموزش تئوری و هم در عمل، این ارزش‌ها را فرا بگیرند.

رئیس فرهنگستان علوم پزشکی بیان داشت: البته، آموزش عملی تاثیر بیشتری دارد؛ وقتی یک پزشک یا پرستار در عمل اخلاق را رعایت کند، الگوی بهتری برای دیگران می‌شود. این آموزش باید به‌گونه‌ای باشد که اخلاق در جامعه پزشکی نهادینه شود.

مرندی افزود: یکی از تفاوت‌های اصلی این است که در غرب، بسیاری از قوانین بر اساس مبانی غیرمذهبی نوشته شده‌اند و اصولاً اعتقادات مذهبی در تصمیم‌گیری‌های پزشکی نقش زیادی ندارد. اما در اسلام، جان انسان ارزش فوق‌العاده‌ای دارد و هرگونه اقدام پزشکی باید مطابق با قوانین شرعی باشد.

به گفته وی همچنین، در اسلام تأکید شده است که خدمات پزشکی نباید باری اضافی بر دوش بیمار باشد. هرگونه تحمیل مالی یا اقدام اضافی که نیاز واقعی بیمار را برطرف نکند، خلاف شرع است. پزشکان باید انصاف و اعتدال را رعایت کنند و تنها به رضای خداوند بیندیشند.

رئیس فرهنگستان علوم پزشکی گفت: تعارض منافع یکی از بزرگ‌ترین موانع در تحقق عدالت در سلامت است. برای مثال، در کشور ما استفاده از داروهای ژنریک که هزینه کمتری دارند، به دلیل تعارض منافع کاهش یافته است. این در حالی است که در کشورهایی مانند آمریکا و اروپا، بیش از ۹۰ درصد نسخه‌ها از داروهای ژنریک تشکیل می‌شود.

مرندی ادامه داد: در کشور ما، هزینه‌های سنگینی به دلیل استفاده بی‌رویه از داروهای برند به سیستم سلامت تحمیل می‌شود، به‌طوری‌که میزان مصرف ارز و ریال در این بخش بیش از ۱۰ برابر افزایش یافته است.

وی یادآورشد: پیشگیری و ارتقای سلامت از درمان بسیار مهم‌تر است. نظام شبکه بهداشت درمانی کشور، که نمونه‌ای عالی از این شبکه خدمات بهداشتی و درمانی را به عادلانه‌ترین شکل ممکن به تمام کشور گسترش داد و باعث شد عدالت در سلامت محقق شود. به دلیل تعارض منافع، این سیستم کمرنگ شده است.