به گزارش روز دوشنبه ایرنا، وجود زیرساخت‌های کافی از قبیل راه‌ها، پل‌ها، فرودگاه‌ها، بنادر و شبکه‌های انتقال نیرو نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی دارد. زیرساخت‌ها و نوآوری نقش مهمی در توسعه پایدار دارد و محرک رشد اقتصادی، رفاه عمومی و توان رقابت جهانی است.
بانک توسعه آفریقا (AfDB) در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که اعتبارات مالی (فاینانس) مورد نیاز قاره آفریقا در بخش زیرساخت‌ها تا سال ۲۰۳۰ در حدود سالانه ۱۷۰ میلیارد دلار است. حل مشکلات حوزه مسکن در آفریقا نیازمند ۲۰۰ میلیارد دلار در مدت ۱۰ سال است. کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای آفریقا (UNECA) نیز در سال ۲۰۲۰ اعلام کرده بود که اعتبارات مورد نیاز در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در هر سال در حدود ۴ تا ۷ میلیارد دلار است.
«برنامه توسعه سازمان ملل متحد» (UNDP) در سال ۲۰۱۵ هدف‌های توسعه پایدار موسوم به «هدف‌های جهانی» را به عنوان درخواستی جهانی برای اقدام با هدف پایان دادن به فقر، محافظت از سیاره زمین و تضمین صلح و سعادت برای همه مردم تا سال ۲۰۳۰ اعلام کرد. این هدف‌های توسعه پایدار (SDGs) ۱۷ مورد هستند که هدف شماره ۹ مربوط به نوآوری و زیرساخت‌ها است.
سرمایه‌گذاری ناکافی در بخش تحقیقات و نوآوری موجب لطمه به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان می‌شود و گذار کشورها به اقتصادهای پیشرفته و فناورانه، و توان رقابتی آنها در حوزه‌های فناوری‌های نو را مختل می‌سازد. زیرساخت‌های دیجیتالی ضعیف موجب محدود شدن دسترسی به خدمات مالی، آموزشی و بهداشتی شده و بخش زیادی از مردم را از اقتصاد دیجیتال حذف می‌کند. از سوی دیگر، سطح پایین صنعتی‌شدن موجب محدودیت اشتغال‌زایی بخصوص برای جوانان و دوام فقر و نابرابری می‌شود.
این درحالی است که بسیاری از کشورهای آفریقایی با چالش‌هایی در زمینه توسعه زیرساخت و نوآوری رو به رو هستند که موجب جایگاه پایین آنها در رتبه‌بندی «هدف ۹ توسعه پایدار» شده است. در این میان برخی کشورها به علت مشکلات ناشی از جنگ و ناامنی وضعیت بدتری در بخش زیرساخت‌ها دارند.
کشورهای دارای ضعیف‌ترین و قوی‌ترین زیرساخت‌ها در آفریقا
به نوشته روزنامه «بیزنس‌دی» نیجریه، گزارش جدید سال ۲۰۲۴ «فاینانس آفریقا» انتشار یافته توسط بنیاد «مو ابراهیم» (Mo Ibrahim) حاکی است که ۱۰ کشور سودان جنوبی، سومالی، جمهوری آفریقای مرکزی، جمهوری دموکراتیک کنگو، چاد، ماداگاسکار، نیجر، لیبریا، بروندی و گینه پایین‌ترین امتیاز و رتبه را از لحاظ وضعیت زیرساخت‌ها و نوآوری دارند.
سودان جنوبی با امتیاز ۱.۷ از ۱۰۰ بدترین وضعیت را از این لحاظ در قاره آفریقا دارد و با ضعف شدید زیرساخت‌ها دست به گریبان است. سال‌ها مناقشه و بی‌ثباتی تاثیر زیادی بر توانایی این کشور برای توسعه سامانه‌های نیرومند لازم برای حمایت از فعالیت‌ها و نوآوری اقتصادی داشته است.
کشور سومالی در شاخ آفریقا با امتیاز ۵.۶ در رتبه بعدی است. سومالی همچنان با ضعف‌های ساختاری در حوزه زیرساخت‌های رو به رو است. محدودیت تامین برق، حمل و نقل و اینترنت موجب محدودیت نوآوری و رشد صنعتی در این کشور شده است. جمهوری آفریقای مرکزی با امتیاز ۷.۱ در جایگاه سوم ضعیف‌ترین زیرساخت‌های آفریقا قرار دارد. این کشور با موانع جدی شامل شبکه‌های حمل و نقلی محدود و سامانه‌های انرژی غیر قابل اتکا رو به رو است که این عوامل موجب محدود شدن پیشرفت به سمت صنعتی‌شدن پایدار شده است.
جمهوری دموکراتیک کنگو امتیاز ۸.۱ را از ۱۰۰ به دست آورده و رتبه چهارمین کشور آفریقا با ضعیف‌ترین زیرساخت‌ها است. این کشور غنی از معادن طبیعی هنوز نتوانسته ثروت طبیعی خود را به زیرساخت‌های نوین و پیشرفت‌های فناورانه تبدیل کند که این مساله مانع تحقق ظرفیت‌های توسعه‌ای بالقوه این کشور شده است.
کشور چاد با امتیاز ۹.۶ در جایگاه بعدی قرار دارد. این کشور منطقه ساحل مرکزی آفریقا نیز فاقد زیرساخت‌های لازم برای ارتباط موثر سرزمینی است. محدودیت شبکه راه‌های مواصلاتی و تامین ناکافی انرژی مانعی برای فعالیت‌های اقتصادی و پیشرفت فناورانه است. کشور جزیره‌ای ماداگاسکار با امتیاز ۱۰.۳ در جایگاه ششم قرار دارد. محدودیت سرمایه‌گذاری در بخش‌های حمل‌ونقل و صنعت موجب محدودیت ظرفیت نوآوری در این کشور شده است.
کشور نیجر همسایه غربی چاد با امتیاز ۱۱.۳ در جایگاه بعدی قرار دارد. نیجر نیز همانند چاد با چالش‌های جغرافیایی رو به رو است. اتصال ضعیف بین مناطق شهری و روستایی، بر فرصت‌های تجارت و نوآوری در این کشور تاثیرگذار است. کشور لیبریا با امتیاز ۱۱.۶ در جایگاه هشتم قرار دارد. لیبریا در حال بازیابی خود پس از سال‌ها مناقشه است اما زیرساخت‌ها در این کشور همچنان از توسعه کمی برخوردار هستند.
کشور بوروندی امتیاز ۱۲.۱ از ۱۰۰ را کسب کرده و در جایگاه نهم ضعیف‌ترین زیرساخت‌ها قرار دارد. موقعیت محصور در خشکی بوروندی به چالش‌های زیرساختی این کشور می‌افزاید. شبکه‌های ناکافی حمل و نقل و کمبود انرژی همچنان پیشرفت در مسیر توسعه را با مانع رو به رو کرده است. بوروندی با وسعت حدود ۲۸ هزار کیلومتر مربع و جمعیت حدود ۱۴ میلیون نفر جامعه ای عمدتا روستایی دارد. کشور گینه با کسب امتیاز ۱۳.۳ از ۱۰۰ در جایگاه دهمین کشور از حیث داشتن ضعیف‌ترین زیرساخت‌ها قرار دارد. هر چند کشور گینه از منابع معدنی برخوردار است اما چالش‌های زیرساختی موجب محدود شدن ظرفیت‌های متنوع‌سازی و نوآوری اقتصادی در این کشور غرب آفریقا شده است.
از سوی دیگر تنها هفت کشور از میان ۵۴ کشور آفریقایی امتیازی بالای ۵۰ کسب کرده‌اند که در این میان آفریقای جنوبی با امتیاز ۷۰.۸ از ۱۰۰ قوی‌ترین زیرساخت‌ها را در اختیار دارد. مصر با امتیاز ۵۷.۹ ، تونس ۵۵.۹ ، مراکش ۵۵.۱ ، الجزایر، ۵۳.۹ ، بوتسوانا در جنوب آفریقا ۵۳.۵ و کشور جزیره‌ای موریس در اقیانوس هند در شرق آفریقا با امتیاز ۵۱.۸ در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
آفریقا در مسیر جذب سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها
فقدان یا ضعف زیرساخت‌های قابل اتکا که برای سرمایه‌گذاری مورد نیاز است یکی از مشکلات در روند رشد و توسعه اقتصادی در بیشتر کشورهای آفریقایی است. یک تحلیل موسسه آمریکایی «دلوییت» (Deloitte ) حاکی از آن است که فقدان زیرساخت‌های فیزیکی در منطقه جنوب صحرای آفریقا موجب دوری بسیاری از سرمایه‌گذاران از این منطقه می‌شود.
این در حالی است که اکتشاف و استخراج منابع معدنی در کشورهای آفریقایی نیاز بیشتری به توسعه زیرساخت‌ها ایجاد کرده است. اما خبر خوب این است که بسیاری از مقامات ارشد کشورهای آفریقایی بر این مساله واقف شده و در تلاش برای جبران کاستی در زمینه زیرساخت‌ها هستند. برخی گزارش‌های کارشناسی حاکی است که تمام ۵۴ کشور آفریقایی از سال ۲۰۱۲ به این سو شاهد بهبودهایی در این مسیر بوده‌اند. برخی کارشناسان بر این باورند که آفریقا ممکن است در آغاز یک دوره ۲۰ تا ۳۰ ساله جهش زیرساختی باشد.
کشورهای آفریقایی با کمک شریکان خارجی از جمله کشور چین درحال توسعه زیرساخت‌های لازم برای رشد و توسعه اقتصادی هستند. چین در چهارچوب مشارکت‌هایی مانند «مجمع همکاری چین - آفریقا» در حال گسترس همکاری با آفریقا در حوزه‌های زیربنایی است. بنا به گزارش‌های رسمی، شرکت‌های چینی در یک ربع قرن گذشته با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری به کشورهای آفریقایی در زمینه ساخت یا نوسازی بیش از ۱۰ هزار کیلومتر خط آهن، در حدود یک هزار پل، نزدیک به ۱۰۰ بندر و ۶۶ هزار کیلومتر خطوط انتقال و توزیع نیرو کمک کرده‌اند. کشورهای آمریکا، هند، فرانسه و امارات از دیگر سرمایه‌گذاران بزرگ در آفریقا به شمار می‌روند.
توسعه زیرساخت‌ها در آفریقا صرفا محدود به زیرساخت‌های فیزیکی مانند راه‌های ارتباطی نمی‌شود بطوری که بخش زیادی از بهبودهای سال‌های اخیر در حوزه زیرساخت‌های دیجیتال از جمله شبکه‌های موبایلی و اینترنت را در دسترس شمار بیشتری از مردم قرار می‌دهد. هر چند آفریقا یکی از مقاصد جذاب برای سرمایه‌گذاری است اما همچنان چالش‌هایی از جمله بی‌ثباتی‌های سیاسی، فساد و نامشخص بودن وضعیت قوانین اقتصادی و حمایت از سرمایه در برخی کشورها وجود دارد که موجب می‌شود میزان سرمایه‌گذاری مستقیم در این قاره پایین‌تر از ظرفیت‌های بالقوه باشد.
در بسیاری از کشورهای آفریقایی فرصت‌های همکاری با بخش‌های دولتی و خصوصی ایران وجود دارد. کارشناسان بر این باورند که توسعه روابط ایران با کشورهای آفریقایی در حوزه‌هایی مانند انرژی از جمله در زمینه گسترش زیرساخت‌های انرژی، انتقال و توزیع، توسعه منابع تجدیدپذیر و تبادل فناوری و دانش فنی می‌تواند به توسعه و رشد اقتصادی برای دو طرف منجر شود. دانش فنی مهندسان ایرانی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی نیز می‌تواند به بهبود صنایع انرژی در آفریقا یاری برساند.