دور نخست رایزنی‌های طرفین مهرماه در حاشیه هفتاد و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک و دور دوم هم نهم آذرماه در ژنو برگزار شد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ۱۷ دی‌ماه در نشست هفتگی خبرنگاران گفت طیف گسترده‌ای از موضوعات اعم از موضوعات منطقه، روابط دوجانبه با اتحادیه اروپا ، موضوع هسته‌ای و رفع تحریم ها در این نشست‌ها مورد بحث خواهد بود. کاظم غریب‌آبادی معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه هم در این باره تأکید کرد:«این‌ها گفت‌وگو است، مذاکره نیست برای تبیین موضوعات و رایزنی‌های بیشتر تا ببینیم اگر قرار است مذاکراتی شکل بگیرد با چه روش و چارچوب و متدلوژی باشد».
انتظارات و انتقادات ایران و اروپا از یکدیگر
نشستن تهران با طرف‌های اروپایی برجام در حالی است که مقامات قاره سبز به‌تازگی با اعلام تحریم‌هایی علیه صنعت کشتیرانی و هوایی ما رویکرد خصمانه خود علیه جمهوری اسلامی را علنی کرده‌اند، با این تفاسیر اینکه اکنون از این دور مذاکرات باید منتظر چه دستاوردهایی بود، پرسشی است که از سوی کارشناسان مطرح می‌شود.
حسن بهشتی‌پور، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با قدس، با اشاره به اینکه میان تهران و سه کشور تروئیکای اروپا هنوز یک چارچوب مشخص و جامع وجود ندارد؛ بنابراین باید به این نشست بیشتر به‌عنوان «گفت‌وگو» و نه «مذاکره» توجه شود، گفت: در شرایط کنونی، ایران و اروپا از یکدیگر انتظارات و انتقادات پرشماری دارند. طرف ایرانی در تلاش است طرف اروپایی را متقاعد کند فعال شدن مکانیسم ماشه مشکلات را پیچیده‌تر و بحران را شدیدتر خواهد کرد. این اقدام، می‌تواند به وضعیتی «باخت-باخت» برای هر دو طرف منجر شود. در مقابل، کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان، فرانسه و انگلیس، به دو مسئله اساسی اشاره دارند که هنوز ایران به‌طور کامل به آن‌ها پاسخ نداده است. نخست، پرسش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دوم، ادعاهایی مبنی بر ارسال موشک‌های ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین که جمهوری اسلامی ایران بارها این ادعاها را رد کرده است. در همین حال، طرف ایرانی نیز از دخالت‌های کشورهای اروپایی در حمایت از گروه‌های معاند در داخل ایران و نقش منفی آن‌ها در تحولات خاورمیانه، به‌ویژه در غزه و لبنان انتقاد دارد.
در جست‌وجوی راه‌حل‌های مشترک
وی در پاسخ به این پرسش که این گفت‌وگوها بیشتر دارای چه رویکردی است، گفت: نشست امروز دیپلمات‌های ایرانی با تروئیکای اروپایی بیشتر جنبه انتقادی دارد تا اینکه در پی امضای یک توافق یا قرارداد باشند. در واقع، هدف این گفت‌وگوها پیدا کردن راه‌حل‌های مشترک است که بتواند به دستور کار مذاکرات بعدی تبدیل شود. مذاکره نیاز به یک دستور کار مشخص ندارد، بلکه هر دو طرف دیدگاه‌های خود را مطرح می‌کنند و هدف آن‌ها تنها رسیدن به راه‌حل‌های مشترک است.این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار کرد: البته این گفت‌وگوها بی‌نتیجه نیست، بلکه مقدمه‌ای است برای رسیدن به راه‌حل‌های عملیاتی که می‌تواند در مذاکرات بعدی بیشتر مورد بررسی قرار گیرد. اصل بر این است که با گفت‌وگو و مذاکره، راه‌حل‌هایی پیدا شود که مورد قبول دو طرف باشد. دیپلماسی یعنی گفت‌وگو و مذاکره برای رسیدن به راه‌حل‌های مشترک. افرادی که با مذاکره مخالف هستند، گویی معتقدند باید از استخر رفتن اجتناب کرد، در حالی که ماهیت دیپلماسی، یعنی وارد شدن به گفت‌وگو و مذاکره.
بهشتی پور در پاسخ به این پرسش که آیا تغییرات سیاسی در ایالات متحده آمریکا و انتصاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور، می‌تواند این دور از گفت‌وگوهای ایران و اروپا را تحت الشعاع قرار دهد، افزود: دستور کار مذاکرات ژنو بر مسائل خاص اتحادیه اروپا متمرکز است و هیچ ارتباطی به آمریکایی‌ها و حتی به دو کشور چین و روسیه ندارد. این گفت‌وگوها میان ایران و اروپا با هدف حل اختلافات موجود و پیدا کردن راه‌حل‌های مشترک ادامه خواهد یافت. ضمن اینکه هرگونه پیشرفت در روابط ایران و آمریکا باید پس از تثبیت دولت جدید در آمریکا و تأیید صلاحیت وزیر خارجه این کشور در سنا صورت گیرد.
وی گریزی به سفر نخست‌وزیر عراق به کشورمان در هفته گذشته زد و گفت: برخی ها تصور کرده بودند محمدشیاع السودانی به دنبال نقش میانجیگری میان واشنگتن و تهران است، در حالی که اگر ایران و آمریکا به مصالحه‌ای دست یابند، این موضوع می‌تواند به نفع عراق باشد؛ چراکه تنش‌های ایران و آمریکا می‌تواند تبعات منفی برای منطقه داشته باشد.
به دنبال رهایی از بن بست
اما حسین کنعانی‌مقدم دیگر کارشناس مسائل بین‌الملل نشست امروز ایران و سه‌کشور اروپایی عضو برجام را از نگاه دیگری مورد بررسی قرار داد و با اشاره به تجربه‌های قبلی گفت: اروپایی‌ها در گذشته نشان داده‌اند قصد حل مسائل را ندارند. آن‌ها بیشتر به دنبال تهدید و اعمال فشار به ایران هستند تا کشورمان را از عواقب اقداماتش مطلع کنند و این یکی از دلایلی است که مکانیسم ماشه را دنبال می‌کنند.
وی تصریح کرد: قطعاً جمهوری اسلامی با استدلال‌های منطقی و اقدامات قابل توجهی که در راستای برجام و حتی فراتر از آن انجام داده، به وضوح نشان داده به سمت مسائل نظامی نرفته است. در این شرایط، تروئیکا باید به دنبال یافتن راه‌حلی برای عبور از این بن‌بست باشد. ایران همواره نشان داده اهل منطق و مذاکره است و تاکنون همکاری‌های گسترده‌ای فراتر از برجام انجام داده است. ایران هیچ‌گاه زیر بار تهدیدات تروئیکا نرفته و حاضر نیست بهانه‌جویی‌های آن‌ها را بپذیرد.
کنعانی مقدم در پاسخ به پرسشی در خصوص ماهیت مذاکرات جاری گفت: این مذاکرات بیشتر در قالب تبادل نظر و رایزنی است تا تبادل متنی و توافق‌نامه‌ای. هیچ تعهد الزام‌آوری برای ایران نخواهد داشت و جنبه‌های رایزنی و تبادل اطلاعات از اهمیت بیشتری برخوردار است.وی با اشاره به حضور مجدد ترامپ درکاخ سفید و نقش آمریکا در آینده مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی گریزی زد و افزود: با آمدن ترامپ و خروج او از برجام، دیگر هیچ قدرتی برای اعمال نظر مستقیم بر برجام وجود ندارد؛ مگر از طریق سه کشور اروپایی که می‌توانند در این زمینه نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کنند. این در حالی است که کشورهای اروپایی باید متوجه این موضوع باشند که هرگونه ماجراجویی ترامپ می‌تواند به جنگ منجر شود و اولین قربانی این اقدامات، کشورهای اروپایی خواهند بود. کنعانی‌مقدم در خصوص نقش چین و روسیه در مذاکرات امروز ژنو ، گفت: چین و روسیه به هیچ وجه نقشی در این نشست ندارند در واقع آن‌ها هیچ تمایلی به اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران ندارند. در حقیقت، فشارهای حداکثری از جانب تروئیکای اروپایی و به‌ویژه تحریک آمریکا صورت می گیرد.این در حالی است که حتی اگر کار به مکانیسم ماشه کشیده شود، چین و روسیه نمی‌توانند آن را وتو کنند.
خبرنگار: سید حسین حسینی