این عالم بزگوار در مدت بیش از نیم قرن تدریس خود در این مدرسه دینی، شاگردانی برجسته‌ را تربیت نمود که از جمله آن‌ها می‌توان به علمای بزرگی همچون مرحوم آیت‌الله سید کاظم ارفع؛ مرحوم آیت‌الله حبیبی؛ آیت‌الله جاودان؛ آیت‌الله تحریری، آیت‌الله خرازی و آیت‌الله استادی اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر با زندگی و سیره علمی و اخلاقی آیت‌الله مجتهدی، با جناب آیت‌الله محمد باقر تحریری، تولیت معظم حوزه علمیه مروی تهران و از شاگردان برجسته این عالم بزرگ دینی، گفتگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

اگر موافق باشید گفتگو را مروری کوتاه بر زندگی و مدارج علمی و تحصیلی آیت‌الله مجتهدی تهرانی شروع کنیم.

صحبت از عالمان بزرگ دینی و ربانی همچون آیت‌الله مجتهدی(ره) طبق روایتی از امیرالمومنین(ع) که فرموده‌اند:«هرکس عالم دینی را تعظیم کند، در واقع پروردگار خود را تعظیم کرده است»، قطعا از امور بسیار مهمی است که در فرهنگ دینی ما به آن توجهی خاص شده است.

مرحوم آیت الله مجتهدی در مهرماه سال 1302، در خانواده ای متقی و پرهیزگار متولد شدند. پدر ایشان، محمد باقر تهرانی، از کسبه معروف و جد ایشان میرزا احمد، از تجار مشهور و متدینین زمان خود در تهران بودند. اجداد قبلی ایشان، اهل کاشان و همگی عالمانی بزرگ و در کسوت روحانیت بودند. در کتاب «لباب الالقاب» مرحوم آیت‌الله آخوند ملا حبیب‌الله شریف کاشانی، متوفی 1340 قمری، نام برخی از اجداد آیت‌الله مجتهدی همچون حاج ملا محمد علی، حاج ملا محمد باقر، و حاج ملا محمد کاظم مجتهد کاشانی آمده و شاید لقب مجتهدی با توجه به سابقه اجداد ایشان باشد.

آیت‌الله مجتهدی، در سال 1362 قمری، یعنی در سن 19 سالگی، به دلیل شخصیت والا و عشق فراوان به علوم دینی به سلک روحانیت درآمدند و منشا خدمات زیادی در عالم روحانیت شدند. ایشان در تهران دروس مقدماتی حوزه را خواندند برای مثال در مدرسه علمیه لرزاده از محضر مرحوم آیت‌الله شیخ علی اکبر برهان، از فقها و مجتهدان نام‌آور آن دوران، ادبیات عرب را فراگرفتند. آیت‌الله مجتهدی درسن 24 سالگی ازدواج و در قم سکونت کردند و تحصیلات حوزوی را در این شهر نزد علمای بزرگی چون آیت‌الله شیخ محمد جواد خندق آبادی، علامه طباطبایی، آیت‌الله العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و... فراگرفته و بعد از دوسال وارد مرحله خارج فقه شدند. ایشان درس خارج را خدمت علمای بزرگواری چون مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی، آیت‌الله العظمی گلپایگانی و... با موفقیت گذراندند. همچنین درس اخلاق را نیز خدمت حضرت امام خمینی(ره) و آیت‌الله سید حسین فاطمی قمی فراگرفتند. ایشان در ضمن تحصیل به تدریس هم می‌پرداختند و تا پایان عمر به تربیت طلاب اهتمام داشتند. ایشان آثاری را نیز تالیف کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به دو کتاب مهم به نام‌های «گناهان کبیره» و «غیبت» اشاره کرد.

این عالم ربانی، سرانجام پس از عمری تلاش در راه احیای معارف اهل بیت(ع)، در 23 دی ماه سال 1386 خورشیدی، پس از یک دوره بیماری، در سن 84 سالگی از دنیا رفتند و در مدرسه علمیه خود(حوزه علمیه آیت‌الله مجتهدی) به خاک سپرده شدند.

یکی از اقدامات مهم این عالم بزرگوار، تاسیس «مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی» است که منشا آثار و برکات معنوی و تربیت شاگردان و علمایی برجسته بوده است. مقام معظم رهبری نیز در نامه‌ای این حوزه علمیه را حاصل دسترنج مفید آیت‌الله مجتهدی دانسته‌اند. درباره چگونگی تاسیس این مدرسه دینی و شاگردان تربیت یافته در محضر این عالم بزرگوار برایمان بگویید.

آیت‌الله مجتهدی، پس از پایان تحصیلات علوم دینی و بازگشت از قم به تهران، به دعوت مرحوم آیت‌الله شیخ محمد حسین زاهد، برای مدت دو سال در حوزه علمیه ایشان به منبر رفته و در این مدت 6 جزء قرآن را تفسیر نمودند. این نکته را هم عرض کنم که آیت‌الله زاهد در مورد جنبه‌های دینی و اخلاقی و جایگاه علمی افراد وسواس خاصی داشتند و دعوت از ایشان برای تدریس، نشانه درجه بالای علمی و اخلاقی آیت‌الله مجتهدی و اعتماد آیت‌الله زاهد به این عالم برجسته است.

ایشان در سال 1375 قمری، به درخواست عده‌ای از علما و مردم متدین، برای اقامه نماز جماعت و تدریس علوم دینی، به مسجد حاج ملا جعفر، از مساجد قدیمی تهران، که تقریبا متروکه شده بود، رفتند و پس از مدتی حوزه علمیه آیت‌الله مجتهدی را داخل مسجد تاسیس کردند. این عالم بزرگوار گرچه به درجه اجتهاد نرسیدند اما همان مقدار از علوم دینی را که فرا گرفتند توانستند به خوبی پیاده کرده و در مدت بیش از نیم قرن تدریس خود در این حوزه علمیه، شاگردانی برجسته‌ را تربیت کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به علمای بزرگی همچون مرحوم آیت‌الله سید کاظم ارفع؛ مرحوم آیت‌الله حبیبی؛ آیت‌الله جاودان؛ همچنین آیت‌الله خرازی و آیت الله استادی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم اشاره کرد. همچنین فرزندان مقام معظم رهبری از جمله حجت‌الاسلام سید مجتبی خامنه‌ای، در مدرسه آیت‌الله مجتهدی و محضر این عالم گرانقدر علوم دینی را فراگرفتند.

حضرتعالی نیز به عنوان یکی از شاگردان آیت‌الله مجتهدی، چند سال در مدرسه علمیه ایشان تحصیل فرمودید. چه خاطره‌ای از جلسات درس و شیوه تدریس این عالم بزرگوار دارید؟ی

بله؛ بنده نیز این افتخار را داشتم که از سال 48 تا 51 به مدت سه سال در مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی، شاگردی ایشان را کردم. این مسجد و مدرسه سراسر نورانیت و معنویت بود. ایشان اهتمام خاصی هم به درس خواندن و هم تهذیب نفس و مسائل اخلاقی طلاب داشتند و این دو را از مسائل اساسی حوزه‌های علمیه می‌دانستند.

ما پس از ورود به مدرسه، ملزم به شرکت در درس‌های عمومی ایشان بودیم؛ ایشان دو درس عمومی داشتند. همه طلاب سطح یک تا سه، ملزم به حضور در کلاس عمومی اول و طلاب سطح چهار تا شش، ملزم به حضور در درس عمومی دوم بودند. در این کلاس‌ها هم مسائل شرعی و هم اخلاقی مثل شئون طلبگی و مسائلی که رعایت آن‌ها برای طلاب لازم است بازگو می‌شد و به طلاب سفارش می‌کردند باید از جهت رفتاری و گفتاری الگویی برای دیگران باشند تا وقتی مردم به ‌آن‌ها می‌نگرند به یاد خدا و معارف دینی بیفتند. تذکرات و مواعظ ایشان در کلاس‌های عمومی، در قالب کتاب «آداب الطلاب و آفات الطلاب» با نظارت خود ایشان در زمان حیاتشان گردآوری و به چاپ رسیده است. مطالعه این کتاب برای طلاب همه حوزه‌های علمیه بسیار لازم است.

اهتمام و جدیت این عالم بزرگوار برای تدریس بسیار قابل توجه بود؛ خوب به یاد دارم که ما در کلاس‌های عمومی ملزم بودیم برای آشنایی با احکام، روزی یک صفحه از رساله مجتهد و برای آشنایی با مباحث اخلاقی روزی یک صفحه از کتاب شریف و اخلاقی «معراج السعاده» را بنویسیم. ایشان هر روز به دقت نوشته‌های ما را بررسی می‌کردند و زیر اشکالات ما خط می‌کشیدند.

ایشان در اداره مدرسه نیز جدیت و تلاش ویژه‌ای داشتند؛ مثلا چون منزلشان به مدرسه نزدیک بود خود را ملزم می‌دانستند که روزی سه بار، صبح، عصر و شب، به مدرسه سر بزنند؛ حتی در اواخر عمر که خودشان توان سرکشی به مدرسه را نداشتند، شاگردان برجسته ایشان موظف بودند این وظیفه را انجام دهند.

یکی از مهمترین دلایل شهرت و محبوبیت این استاد بزرگ اخلاق در بین مردم، زهد و تقوا و و مردم‌داری ایشان بود. در این زمینه چه خاطره‌ای دارید؟

از آن‌جایی که کار روحانی عمدتا ارتباط با مردم است، ایشان بسیار به ارتباطات اجتماعی مقید بودند و می‌گفتند: روحانی اساس کارش در مسجد باید تبلیغی باشد و کارهای دیگر را فرع بر آن قرار دهد. ایشان با روی گشوده با مردم برخورد می‌کردند و با تمام توان برای گشودن گره از کار مردم می‌کوشیدند.

یکی از شاخصه‌های مهم اخلاقی ایشان، زهد و تقوای بالایشان بود. اخلاص زیادی در کارهایشان داشتند و در همه امور رضایت خدا را مد نظر قرار می‌دادند. شیوه زندگی ایشان نیز بسیار ساده و به دور از تجملات و ظواهر بود. پایبندی ایشان به اصول و مبانی دین به حدی بود که در راه احیای معارف دینی، شب و روز و گرما و سرما نمی‌شناختند. به همین دلیل همه مراجع تقلید به آیت‌الله مجتهدی اعتماد داشتند و به ایشان اجازه استفاده از سهم امام را داده بودند. از این نظر این عالم بزگوار ارتباطی تنگاتنگ با حضرت امام خمینی(ره)، آیت الله العظمی گلپایگانی(ره)، آیت‌الله العظمی اراکی(ره) و... داشتند و همه این بزگواران ایشان را به عدالت، صداقت، تلاش پیگیر و تقوای بالا می‌شناختند و افرادی را که می‌خواستند به وادی طلبگی وارد شوند، به محضر ایشان ارجاع می‌دادند.

نکته دیگری که می‌خواهم روی آن تاکید کنم، ارتباط ولایی بسیار عمیق آیت‌الله مجتهدی با اهل بیت(ع) بود. تا جایی‌که مراسم خاص حوزه علمیه مثل شروع کلاس‌های درس، عمامه‌گذاری و... را در یکی از مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌کردند و تلاش داشتند همه طلاب را با ائمه اطهار(ع) پیوند بدهند.

در پایان اگر نکته‌ای ناگفته مانده، بیان بفرمایید.

آیت‌الله مجتهدی تعهد و اهتمام بالایی نسبت به تربیت دینی مردم در سنگر مساجد داشتند. از این رو در طول سال برای طلاب و عموم مردم منبر داشتند. ما طلاب و علما در هر جایی هستیم باید از سیره نورانی ایشان درس بگیریم. اساس دین و فعالیت‌های دینی و مذهبی ما در مساجد باشد و بااخلاص و بی هیچ چشم‌داشتی از مردم، به طور مستمر برای گروه‌های سنی، درس معارف واعتقادات داشته باشیم تا عموم مردم بهره‌مند شوند.

خبرنگار: زهرا دلپذیر