تنوع قابل‌توجه
پرشمار بودن تعداد فیلم‌های حاضر در جشنواره فیلم فجر امسال، هر ایرادی که داشته باشد، واجد این حسن است که تنوع را به ساختار جشنواره هدیه می‌دهد. در این دوره، با توازنی قابل قبول، هم فیلم ارگانی و دفاع مقدسی داریم، هم اثر تاریخی، هم فیلم‌های نوگرا و روشنفکرانه و هم آثار جریان اصلی با مضامین اجتماعی و البته انیمیشن. علاوه بر این‌ها، حضور چند فیلم طنز در فهرست نهایی هم جلب توجه می‌کند که مرور سوابق کارگردان‌هایشان نشان می‌دهد این کمدی‌ها صرفا برای پر کردن فهرست و کشاندن مخاطب عام به سالن سینما، به لیست نهایی راه پیدا نکرده‌اند و احتمالا واجد جذابیت‌های فنی و روایی هستند.
مورد عجیب لیلا
لیلا حاتمی، بازیگر پرافتخار و محبوب ایرانی که پوستر جشنواره امسال هم تصویری از شاهکار فیلم پدر اوست، با فیلم «زمانی در ابدیت» به کارگردانی مهدی نوروزیان در جشنواره حاضر خواهد بود. بااین‌حال، لیلا حاتمی می‌توانست با دو فیلم «پیرپسر» و «قاتل و وحشی» جشنواره چهل‌وسوم را برای خودش به یک اتفاق تاریخی تبدیل کند؛ بالاخص که گفته می‌شود بازی او در فیلم حمید نعمت‌الله بسیار چشمگیر بوده است.
کنجکاوی‌ها
در این فهرست، نام چند فیلم و کارگردان کنجکاوی مخاطبان جدی‌تر سینما را برمی‌انگیزد. مهدی نوروزیان، فیلمسازی ایرانی ساکن بریتانیا، پیش از این دو فیلم «لئو» و «کشتن جو» را ساخته و این نخستین همکاری‌اش با عوامل ایرانی و نیز اولین حضورش در مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران به‌شمار می‌رود. فیلم «داد» ساخته ابوالفضل جلیلی نیز از دیگر آثار کنجکاوی‌برانگیز امسال است. «داد» که تهیه آن را امیر سیدزاده برعهده دارد، با توجه به سوابق کارگردان و تهیه‌کننده‌اش، به احتمال قریب به یقین اثری خارج از جریان اصلی سینمای ایران خواهد بود. سیدزاده اغلب آثار متفاوتی را تهیه می‌کند و جلیلی هم فیلمسازی پرافتخار در عرصه بین‌المللی است که آثارش هیچ‌وقت در ایران، آنچنان‌که باید و شاید، دیده نشده‌اند.
پدرام پورامیری که پیش از این با دوستش حسین امیری دوماری در «جاندار»، «یادگار جنوب» و نویسندگی سریال «یاغی» همکاری داشت، نه‌تنها با ساخت «صد دام» اعلام استقلال کرده، بلکه گام به مسیر تازه‌ای که کمدی باشد، گذاشته است. حضور عطاران در این اثر احتمال پرمخاطب و موفق بودن فیلم را به شدت افزایش می‌دهد. ضمن اینکه خلاصه قصه‌ای که از آن منتشر شده نیز از ایده‌ای جذاب و ظرفیتی قابل‌توجه حکایت دارد. همچنین سهیل موفق که به‌عنوان فیلمساز کودک و نوجوان شناخته می‌شود و با فیلم «نوروز» در جشنواره سال گذشته موفق عمل کرد، اولین فیلم خود برای رده سنی بزرگسالان را با نام «کفایت مذاکرات» ساخته که می‌تواند در زمره پرمخاطب‌های جشنواره امسال قرار گیرد.
درباره فیلم جدید محمدرضا خردمندان، فیلمسازی که با فیلم انسانی و خوش‌ساخت «بیست و یک روز بعد» توانست تمجید اهالی سینما را جلب کند، گفته می‌شود که «ناتور دشت» با بیشترین توافق آرا به بخش اصلی رسیده و حتی می‌تواند از شانس‌های سیمرغ باشد. هادی حجازی‌فر و میرسعید مولویان در این اثر به ایفای نقش می‌پردازند. فیلم «سونسوز» ساخته رضا جمالی هم اثر کنجکاوی‌برانگیز دیگری در این جشنواره است که به زبان ترکی در یکی از روستاهای اردبیل روایت می‌شود و به موضوع فرزندآوری اختصاص دارد. «ترک عمیق» به کارگردانی آرمان زرین‌کوب هم اثری است که خلاصه داستان و ترکیب بازیگرانش از احتمال وقوع یک اتفاق ویژه خبر می‌دهند.
علاوه بر این «ماریا» به کارگردانی مهدی اصغری ازغدی فیلمی است که در جشنواره‌های بین‌المللی پرتعدادی حاضر بوده و خلاصه داستان آن خبر از یک درام اجتماعی ملتهب و پرمعنا می‌دهد. «آبستن» مصطفی تنابنده که گفته می‌شود به شیوه سکانس پلان ساخته شده نیز از دیگر آثار جالب این فهرست به‌شمار می‌رود.
معمای فیلم اول
منوچهر شاهسواری، دبیر جشنواره فیلم فجر در حالی از حضور 13 فیلم اولی در این دوره صحبت کرده که کم و کیف داوری این آثار را به خوبی نشکافته است. بعید به نظر می‌رسد که همه این 13 فیلم در بخشی جداگانه داوری شوند؛ زیرا طبیعتا در میان آن‌ها آثار باکیفیت و قابل رقابت در بخش اصلی هم وجود دارند؛ اما جزئیات امر هنوز دقیقا مشخص نشده است.
علاوه بر این، معنای «فیلم اولی» یک امر قابل مناقشه است که به نظر می‌رسد تیم جدید مدیریت سینما هم قصد ندارد از این سنت نامبارک دست بردارد. در سطح جهان، فیلمسازانی که اولین فیلمشان یکی از بهترین آثار آن‌ها بوده، پرتعداد هستند؛ ضمن اینکه مشخص نیست فیلمسازی مثل دانش اقباشاوی که قبلا یک اپیزود از فیلم «هیهات» را کارگردانی کرده، فیلم اولی محسوب می‌شود یا نه؟ وضعیت مهدی نوروزیان که در ایران «فیلم اولی» است هم قابل تأمل به نظر می‌رسد و پدرام پورامیری که اولین فیلمش بدون کارگردانی مشترک را ساخته، اما دو بار به همراه حسین امیری دوماری در جشنواره فجر حاضر بوده است، احتمالا نمی‌داند اثرش در کدام دسته‌بندی داوری خواهد شد. ابراهیم امینی و آرمان زرین‌کوب که اولی به‌عنوان نویسنده و دومی به‌عنوان تهیه‌کننده کوله‌باری از تجربه و سابقه‌ای قابل‌توجه دارند هم با این فرمول فیلم اولی به حساب می‌آیند که این موضوع، بر فرض داوری جداگانه آثار کارگردانان اول، اجحاف در حق فیلمسازان جوان خواهد بود.
در جست‌وجوی شفافیت
در مرحله اول ارسال آثار به دبیرخانه جشنواره، صراحتا اعلام شد که 105 اثر سینمایی توسط هیأت انتخاب مورد بررسی قرار خواهند گرفت. در پایان اما صحبت از بررسی 92 فیلم به میان آمده که مشخص نیست اختلاف 13 موردی چطور توجیه می‌شود؟ انتشار فهرست اولیه و ارائه توضیح درباره آثاری که بررسی نشده یا رد شده‌اند، یک مطالبه عمومی از مسئولان جشنواره فجر است.
پیش‌بینی‌های باطل شده
بی‌شک، مهم‌ترین انتظار اهالی سینما در جشنواره فیلم فجر امسال، نمایش فیلم حمید نعمت‌الله بود که سال‌هاست امکان اکران را پیدا نکرده و باز هم نمی‌تواند در این رقابت حضور پیدا کند؛ بی آنکه کسی درباره کم و کیف ماجرا توضیح شفاف و قابل پذیرشی ارائه کند. خود نعمت‌الله هم انگار می‌دانست با وجود پر کردن فرم جشنواره، موضوع اکران «قاتل و وحشی» منجر به نتیجه نخواهد شد و به همین خاطر، با انتشار یادداشتی، خواستار نمایش فیلمش در یک سانس شد. حالا یکی از مهم‌ترین سوالات سینمای ایران این است که مگر این فیلم چه چیزی دارد که گره کورش با هیچ دست و دندانی باز نمی‌شود.
فیلم «پیرپسر» به کارگردانی اکتای براهنی هم در نهایت برای حضور در این رویداد سینمایی پذیرفته نشده که دلیل آن غیرشفاف؛ اما قابل حدس است. تیزر این فیلم نشان می‌دهد که «پیرپسر» اثر بی‌کیفیتی نیست و می‌توان حدس زد که حداقل از چند فیلم پذیرفته شده در جشنواره بهتر است. براهنی با انتشار یادداشتی به این امر واکنش نشان داد؛ اما هنوز توضیحی برای حذف فیلمش ارائه نشده است.
دیگر اثر پرامیدی که گفته می‌شد می‌تواند در جشنواره حضور یابد «رکسانا» است که نامش در فهرست نهایی به چشم نمی‌خورد. با احتمالی قریب به یقین می‌توان گفت که حتی بدترین ورژن پرویز شهبازی هم باکیفیت‌تر از هشتاد درصد فیلم‌های سال سینمای ایران است.
عجیب اینکه دبیر جشنواره چهل‌وسوم در اظهاراتی عجیب به این موضوع اشاره کرده که جشنواره فجر در این دوره، فرصتی را برای فیلم‌هایی که طی سالیان اخیر دچار چالش بوده‌اند، فراهم کرده است تا دیده شوند؛ یعنی احتمالا «قاتل و وحشی»، «پیرپسر»، «رکسانا» و چند فیلم دیگر. به نظر می‌رسد صلاح بر این است که سازمان سینمایی از این اقدام خودداری کند؛ زیرا در این صورت، استقبال از این بخش جنبی ممکن است از کل جشنواره در چندسال اخیر بیشتر باشد و سازوکار سینمای ایران به سخره گرفته شود.
علاوه بر این سه فیلم، مهران احمدی و فریدون جیرانی هم که گفته می‌شد برای این دوره فیلم خواهند داشت، در فهرست نهایی حضور ندارند که مشخص نیست دلیل این امر آماده نشدن یا انصراف خودشان بوده یا اینکه از غربال هیأت انتخاب عبور نکرده‌اند.
صف ستاره‌ها
با اینکه هنوز اسامی بازیگران تمام فیلم‌ها منتشر نشده، اما حضور ستاره‌های سینمای ایران در جشنواره چهل‌وسوم برای مخاطبان جذاب و امیدوارکننده است. رضا عطاران به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین ستاره‌های سینمای ایران، در این دوره با «صد دام» حاضر خواهد بود و لیلا حاتمی و بابک حمیدیان هم با «زمانی در ابدیت» به این رویداد می‌آیند.
سارا بهرامی و سعید آقاخانی در فیلم «خاتی» فریدون نجفی به ایفای نقش پرداخته‌اند و ساعد سهیلی هم با «خدای جنگ» اثر حسین دارابی به جشنواره می‌آید.
حامد بهداد با نقش‌آفرینی در «شوهر ستاره» اثر ابراهیم ایرج‌زاد، مصطفی زمانی و امیر آقایی با حضور در فیلم «شمال از جنوب غربی» حمید زرگرنژاد و امین حیایی با فیلم «زیبا صدایم کن» ساخته رسول صدرعاملی، دیگر ستاره‌های امسال خواهند بود. پژمان جمشیدی، بازیگر پرهوادار این سال‌های سینمای ایران، در فیلم «آنتیک» هادی نائیجی به ایفای نقش پرداخته و الناز شاکردوست هم در «گوزن‌های اتوبان» به کارگردانی ابوالفضل صفاری بازی کرده است. حسن معجونی و مجید صالحی با «تاکسیدرمی» محمد پایدار، ساره بیات و با «چشم بادومی» ابراهیم امینی، هادی حجازی‌فر با «ناتور دشت» محمدرضا خردمندان، شهاب حسینی با «رها» ساخته حسام فرهمند و صابر ابر با فیلم «ماریا» اثر مهدی اصغری ازغدی دیگر ستاره‌های حاضر در جشنواره امسال خواهند بود که احتمالا فهرستشان به‌روز خواهد شد.
جایی برای باتجربه ها
در کنار فیلمسازان جوان و پرتعدادی که در جشنواره چهل‌وسوم فجر حضور دارند، ترکیب چهره‌های باسابقه نیز در این رویداد قابل‌توجه به نظر می‌رسد. در صدر این فهرست، نام ابراهیم حاتمی‌کیا، فیلمساز مشهور و پرافتخار جشنواره فجر، خودنمایی می‌کند که با فیلم «موسی کلیم‌الله» که در واقع پیش‌نمایشی بر سریال حضرت موسی (ع) است، به چشم می‌خورد. مهدی جعفری، کارگردان خوش‌قریحه‌ای که با دو فیلم آخرش به نام‌های «23 نفر» و «یدو» حسابی در جشنواره موفق بوده، با «اشک هور» در این رویداد حاضر است و علی غفاری که با «استرداد» و «تک‌تیرانداز» توانسته در جشنواره فجر نامزدی‌ها و سیمرغ‌ها متعددی را به خود اختصاص دهد هم با «پیشمرگ» در فجر 1403 حضور خواهد داشت.
رسول صدرعاملی با «زیبا صدایم کن» تلاش می‌کند تا دوران اوج خودش با «من ترانه پانزده سال دارم» و «دختری با کفش‌های کتانی» را احیا کند و حمید زرگرنژاد و امیرحسین ثقفی، دو فیلمسازی که سابقه موفقیت در جشنواره را دارند نیز به ترتیب با «شمال از جنوب غربی» و «دست تنها» در این جشنواره حاضر خواهند بود. جواد افشار، کارگردان «گاندو» هم با «صیاد» اثری درباره شهید صیاد شیرازی، پای به جشنواره خواهد گذاشت.
چهره‌های پشت صحنه
اغلب تهیه‌کنندگان آثار حاضر در جشنواره فیلم فجر چهره‌هایی کم‌سروصدا هستند که ترجیح می‌دهند در سایه باقی بمانند. بااین‌حال، حضور برخی از این افراد در جشنواره امسال می‌تواند قابل‌توجه باشد. سید محمود رضوی، تهیه‌کننده باسابقه سینما و سازنده آثار درخشانی از جمله «درباره الی» و «ماجرای نیمروز» فیلم «موسی کلیم‌الله» را تهیه کرده و سعید سعدی، تهیه‌کننده «مغزهای کوچک زنگ‌زده» هم «خدای جنگ» به کارگردانی حسین دارابی را تهیه کرده است.
مصطفی کیایی که به‌خاطر کارگردانی آثار پرمخاطبش در سینما و شبکه نمایش خانگی شناخته می‌شود، «بازی را بکش» را برای محمدابراهیم عزیزی، با بازی برادرش محسن کیایی، هدی زین‌العابدین و پوریا رحیمی سام، تهیه کرده و مهدی هاشمی، بازیگر باسابقه سینمای ایران هم تهیه‌کنندگی فیلم بهنوش صادقی با نام «مرد آرام» را برعهده گرفته است.
تهیه فیلم «شوهر ستاره» ابراهیم ایرج‌زاد برعهده علی اوجی بوده و امیر سیدزاده که مخاطبان عمومی او را با نقش حاجی مالکی سریال «پایتخت» و طرفداران جدی‌تر سینما با تهیه «شماره 17 سهیلا» و «مادر قلب اتمی» می‌شناسند هم تهیه‌کننده فیلم «داد» به کارگردانی ابوالفضل جلیلی بوده است. مهم‌ترین نکته این بخش از فهرست اما، نام نیکی کریمی، بازیگر و کارگردان پرآوازه ایرانی به‌عنوان تهیه‌کننده فیلم «زمانی در ابدیت» به کارگردانی مهدی نوروزیان است.
باید منتظر ماند و دید که مهم‌ترین سیمرغ جشنواره فیلم فجر، یعنی سیمرغ بهترین فیلم، روی دستان این چهره‌های سرشناس به پرواز درخواهد آمد یا به دستان دیگری سپرده خواهد شد.
کمی کارتون ببینیم
حضور چهار فیلم انیمیشن در بخشی مجزا (درست مثل سال قبل) نشان می‌دهد که سینمای ایران واقعا در این عرصه رشد قابل‌توجهی داشته و می‌تواند به خودش افتخار کند. در این دوره انیمیشن‌های «افسانه سپهر» به کارگردانی عماد رحمانی و مهرداد محرابی و تهیه‌کنندگی مهدی جعفری جوزانی، «پسر دلفینی ۲» به کارگردانی محمد خیراندیش و تهیه‌کنندگی محمدامین همدانی، «زال و رودابه» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی محمدعلی سجادی و «ژولیت و شاه» به کارگردانی اشکان رهگذر و تهیه‌کنندگی آرمان رهگذر، در بخشی مجزا با هم رقابت می‌کنند.