از عوامل برتری ماه رجب بر سایر ماه‌ها نزد شیعه، واقع شدن مناسبت‌هایی است که با امامت و ولایت گره خورده است، مثل ولادت حضرت جوادالائمه(ع) در دهمین روز از این ماه که فرصتی است مطلوب برای بررسی سیره آن حضرت(ع) و الهام گرفتن از آن. به مناسبت فرارسیدن سالروز ولادت بابرکت‌ترین مولود شیعه با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا محمدی، استاد حوزه و کارشناس برنامه‌های معارفی رسانه ملی گفت‌وگو کرده‌ایم.
با توجه به آنکه سیره امام جواد(ع) مملو از آموزه‌های کاربردی است، اگر بخواهیم نقطه عطفی از آن را برای امروز استخراج و عملیاتی کنیم، چه آموزه‌ای را توصیه می‌کنید؟
سیره ایشان سراسر نور و راهنماست، اما شاید آنچه از سیره حضرت جوادالائمه(ع) بیشتر به درد امروز ما بخورد یکی بُعد علمی سیره حضرت(ع) باشد و دیگری مبارزه با مخالفان و پاسخ به شبهات که به‌ویژه در فضای مجازی می‌توان به آن نظر داشت و از آن الهام گرفت.
متأسفانه وضعیت کنونی رسانه‌ها و فضای مجازی سبب شده حتی برخی متدینان به‌راحتی در دام شیاطین قرار بگیرند. در کتاب شریف «تحف‌العقول» از امام جواد(ع) حدیثی کاربردی برای امروز ما روایت شده که فرمودند: «هر کس به سخن سخنوری گوش جان بسپارد یقیناً بنده او شده است، اگر پیام‌دهنده از زبان خدا سخن بگوید بنده خداست و اگر از زبان ابلیس سخن بگوید بنده شیطان شده است». این سخنور می‌تواند امروز پیام‌رسان‌ها، رسانه‌ها، فیلم‌ها و ... باشند؛ خوب است همین کلام امام(ع) را تبیین و نهادینه کنیم تا حداقل متدینان جامعه به دام شیطان نیفتند.
علاوه بر این، سیره و منش امام جواد(ع) الگویی مؤثر و الهام‌بخش برای جوانان است تا بدانند چطور یک نوجوان و جوان می‌تواند اثرگذار باشد و نقشه‌های دشمنان را نقش بر آب کند.
در دیگر اوصاف امام نهم به‌ویژه جود و بخشش، جامعه امروز چقدر نیازمند الگوگیری و نهادینه‌سازی این صفت است و آیا امکان این الهام وجود دارد؟
نقش امام جواد(ع) در حفظ و پیشبرد اسلام ناب بسیار مهم و برجسته است. همان‌طور که بیان شد صفاتی که ائمه(ع) دارند همچون رضا، صادق، جواد و... فقط مختص به یک امام نیست، ائمه(ع) همگی عالم، صادق، جواد و رئوف بودند منتها در یکی از آن‌ها بیشتر جلوه کرده است؛ صفت جود و بخشش درباره امام جواد(ع) نیز چنین است. از سوی دیگر، القاب ائمه(ع) آسمانی است نه زمینی؛ همان‌طور که اسامی و کنیه‌های آن‌ها از آسمان آمده است، اما این‌طور نیست که ما نتوانیم الگو بگیریم و پیاده کنیم.
امام جواد(ع) نخستین امامی بودند که در کودکی به امامت رسیدند و عده‌ای در امامت ایشان ایراد و شبهه کردند، اما علم ایشان چنان درخشید و توانستند به سؤالات و شبهات پاسخ دهند که جای شک و شبهه‌ای باقی نماند؛ بنابراین جلوه‌های علم بسیار قابل بحث و درس‌آموز است.
امام جواد(ع) سازمانی مخروطی‌شکل ایجاد کردند که خودشان در رأس آن قرار داشتند و در طبقات و قاعده آن، نمایندگان حضرت(ع) قرار می‌گرفتند و واسطه ارتباط مردم با حضرت(ع) بودند؛ این سازمان پس از جوادالائمه(ع) تا عصر غیبت فعال بود و همچنان هم استمرار دارد.
با توجه به آنکه امام جواد(ع) در کودکی به امامت رسیدند نحوه برخورد جامعه با ایشان چگونه بود و امامت ایشان در سنین پایین چگونه تبیین شد؟
در زمان امام جواد(ع) موضوعات مهم علمی مطرح بود و حضرت(ع) با تربیت شاگرد و میراث روایی به شبهات پاسخ دادند و روشن‌گری کردند.
درباره امام جواد(ع) بحث بسیار است، ایشان خصوصیاتی مهمی دارند؛ نخستین امام هستند که در کودکی به امامت رسیدند. یکی از واقفیه از امام رضا(ع) پرسید: امام پس از شما کیست؟ حضرت ثامن الحجج(ع) فرمودند: «فرزندم جواد» آن فرد عرض کرد اما ایشان کودک هستند که امام رضا(ع) در پاسخ وی فرمودند: «امر امامت شبیه امر نبوت است، همان‌طور که در قرآن به رسالت حضرت عیسی(ع) در کودکی و گهواره تصریح شده، امام نیز چنین است». سؤال مشابهی از امام جواد(ع) نیز پرسیده شد که ایشان نیز بیان کردند: «امر امامت نزد خدا همچون امر نبوت است، همان‌طور که برخی در کودکی به نبوت رسیدند، امامت نیز چنین است».
نوع مبارزه و مواجهه سیاسی اجتماعی حضرت(ع) با دستگاه خلافت چگونه بود و چه رهاوردی داشت؟
بیشتر صحنه‌های سیاسی اجتماعی عصر آن حضرت نیز بُعد علمی دارد. برای مثال وقتی مأمون درصدد برآمد دخترش را به همسری امام جواد(ع) درآورد، بنی‌عباس مخالفت کردند و گفتند ایشان کم سن و سال است و فقه نمی‌داند، خلیفه گفت: خب او را امتحان کنید، ازاین رو جلسه‌ای با حضور یحیی بن اکثم برگزار شد و آن عالم برای آنکه به خیال خود جوادالائمه(ع) را در پاسخ به سؤال خود ناتوان جلوه دهد سراغ مسئله‌ای رفت که کمتر کسی جواب آن را می‌دانست و شاید اصلاً برای کسی هم رخ ندهد و از حساس‌ترین مسائل حج یعنی اِحرام و صید در حال احرام پرسید. حضرت(ع) از این سؤال ۱۲ فرع استخراج کردند، مثل اینکه عمد بوده یا سهوی، بنابر اصرار بوده یا جز آن و... هم یحیی و هم دیگران در پاسخ عاجز شدند و امام(ع) به خواست مأمون ۱۲ فرع را توضیح دادند. سپس امام جواد(ع) سؤالی از یحیی بن اکثم پرسیدند و فروعات آن را هم مطرح کردند. بُعد علمی جوادالائمه(ع) تجلیاتی داشت که دوست و دشمن را به تحسین و اظهار عجز وامی‌داشت.
امام جواد(ع) چه تأثیری بر جریان امامت و رشد و بالندگی و حیات و استمرار این جریان در طول تاریخ داشتند؟
یکی از ابعاد برکات وجودی حضرت جوادالائمه(ع) کیفیت امامت ایشان است. به‌طور کلی سه دوره بر ائمه شیعه گذشته است؛ دوره اول حفظ اصل اسلام بود که توسط امیرالمؤمنین(ع) تا امام سجاد(ع) انجام شد، دوره بعدی مربوط به گسترش اسلام، تدوین علوم دینی و تربیت شاگردان و کادرسازی می‌شود که توسط امامان باقر(ع)، صادق(ع)، کاظم(ع) و رضا(ع) انجام شد و درنهایت دوره سوم که با امام جواد(ع) آغاز شد و بر سازماندهی، تشکیلات‌بخشی و گسترش و حفظ تشیع تمرکز داشت و حفظ پیروان اهل‌بیت(ع) و آماده‌سازی جامعه برای ورود به عصر غیبت در این دوران اتفاق افتاد. امام جواد(ع) به عنوان نخستین امامی که در کودکی به امامت رسیدند، در دوره سوم نقشی مهم ایفا کردند و همچون امام رضا(ع) با سلاح علم و دانش درصدد هدایت جامعه برآمدند.
امام جواد(ع) همچون سایر ائمه(ع) در ابعاد مختلف در اوج قرار داشتند، در علم و تقوا، در جود و بخشش، در مبارزات سیاسی، در مناظرات علمی و پاسخ به شبهات سرآمد و شهره بودند و چنان احاطه علمی خود را به منصه ظهور رساندند که بزرگان علم آن دوران همچون یحی‌بن اکثم در گود علمی ایشان خاک شدند.
آن بخش از امامت که از جوادالائمه(ع) آغاز می‌شود، بسیار اثرگذار است و توانسته راهنمای شیعه در عصر غیبت باشد و در بسیاری از امور گره‌گشایی کند. علاوه بر این، سیره اجتماعی ایشان هم در عینیت جامعه جریان داشت و بر مردم تأثیر می‌گذاشت و معجزات و کرامات بی‌شمار هم به حضرت(ع) منسوب است که منابع معتبر شیعه همچون ارشاد، اصول کافی و وسائل الدرجات به آن‌ها اشاره کرده‌اند. همه این‌ها از امام جواد(ع) چهره‌ای محبوب و اثرگذار ساخته بود که دستگاه حکومت نمی‌توانست آن را تحمل کند.
خبرنگار: آمنه مستقیمی