به گزارش خبرگزاری ایمنا، پسماند و مدیریت آن یکی از شاخص‌های مهم زیست‌محیطی در هر شهر است؛ این موضوع به‌دلیل ارتباط نزدیک با شهروندان، از مسائل کلیدی در شهرها محسوب می‌شود، بنابراین سازمان‌هایی همچون سازمان بهداشت جهانی نیز اهمیت ویژه‌ای به این مسئله داده‌اند و تحقیقات گسترده‌ای را در این زمینه انجام می‌دهند.
بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، میانگین سرانه تولید پسماند در جهان حدود ۷۴۰ گرم در روز است؛ این مقدار در شرق آسیا و اقیانوس آرام از ۲۰۰ گرم تا ۲.۵ کیلوگرم، در اروپا و آسیای مرکزی حدود ۱.۲ کیلوگرم و در آمریکای لاتین حدود یک کیلوگرم در روز متغیر است، میانگین تولید پسماند در ایران نیز ۶۰۰ گرم است که پایین‌تر از میانگین جهانی است، اما این مقدار در شهرهای مختلف متفاوت است.
در کلان‌شهر اصفهان سرانه تولید پسماند ۵۰۰ گرم، در شیراز ۵۶۰ گرم، در مشهد ۵۸۰ گرم و در تهران ۸۰۰ گرم است؛ مقایسه این آمار نشان می‌دهد که ایران در سطح پایین‌تری از تولید پسماند نسبت به برخی کشورهای دیگر قرار دارد.
مدیریت پسماند بر اساس یک ساختار هرمی شامل مراحل مختلفی است؛ در بالای این هرم کاهش تولید زباله در مبدأ قرار دارد که بیشتر به رفتار شهروندان وابسته است؛ پس از آن استفاده مجدد از مواد، بازیافت به محصولات قابل استفاده، تبدیل زباله به انرژی و در نهایت دفع به‌عنوان بدترین گزینه در این هرم مطرح است.
اصفهان با سابقه‌ای طولانی در مدیریت نوین پسماند یکی از شهرهای پیشرو در این زمینه است؛ نخستین کارخانه پردازش پسماند کشور، حدود ۴۰ سال پیش در این کلان‌شهر تأسیس شده است، همچنین از حدود ۱۵ سال پیش شهرداری اصفهان اقدامات فرهنگی برای آگاهی‌بخشی و تفکیک پسماند را آغاز کرد که با مشارکت شهروندان نتایج قابل‌توجهی به‌دست آمده است.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی روز گذشته، هجدهم دی، در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست در مورد وضعیت مدیریت پسماندها در کشور با رویکرد رسیدن به شرایط مناسب به‌ویژه در استان‌های ساحلی و کلان‌شهرها اظهار کرده بود: «در سفری که به استان مازندران داشتم، متوجه شدم یکی از چالش‌های جدی در شمال و در هر سه استان ساحلی، بحران زباله و تالاب‌هاست. استان خوزستان نیز به این مشکل دچار است؛ روشن و شفاف بگویم به‌جز شهر اصفهان که اقتصاد پسماند با مدیریت درست دارد و پسماند از ابتدا در مبدا تفکیک می‌شود و حداقل دفن زباله را دارد، در سایر شهرهای کشور دچار بحران هستیم.
وی گفته بود: در حوزه پسماند فقط مشکل مدیریتی داریم؛ ۲۰ سال است که قانون پسماند نوشته شده است. سال ۸۳ این قانون نوشته شد و سال ۸۴ آئین‌نامه آن تدوین شده است. چه کارنامه‌ای در حوزه پسماند داریم؟ هر روز هم این مشکل بیشتر می‌شود.
رئیس مجلس شورای اسلامی تاکید کرده بود: «نه در موضوع تفکیک از مبدا پسماند و نه حتی تفکیک از مخزن آن عملکرد خوبی نداریم. در تهران تقریباً روزی ۸۰۰۰ تن زباله داریم. در شب‌های عید که مردم خانه‌های خود را تمیز می‌کنند، این عدد به ۱۲ هزار تن هم می‌رسد. این مقدار زباله در شبانه‌روز برای جابه‌جایی سه‌بار پیاده و سوار می‌شود تا به مخزن اصلی برسد. حال هزینه‌ها و خسارات را نگاه کنید. حرف من این است که امروز ۹ درصد در کل ایران بازیافت داریم و ۹۰ درصد زباله ما به شکل غیراستاندارد دفن می‌شود. پس برای چه قانون می‌نویسیم و سازمان درست می‌کنیم؟ دستگاه‌های اجرایی وظیفه خود را به‌روشنی می‌دانند تا برای فرهنگ‌سازی چه اقداماتی را باید انجام دهند، همچنین نمایندگان، دولت و وزارت کشور باید جلودار سایر دستگاه‌ها در موضوع پسماند شوند.»
چرا اصفهان در مدیریت پسماند در کشور پیشرو است؟
مهدی بقایی، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان در این‌باره با اشاره به سخنان روز گذشته رئیس مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت مطلوب اصفهان نسبت به سایر شهرها در مدیریت پسماند به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اصفهان از دهه ۶۰ با راه‌اندازی نخستین کارخانه پردازش پسماند و تولید کمپوست در کشور، دوراندیشی قابل توجهی در این زمینه نشان داد.
وی اضافه می‌کند: این اقدام پایه‌ای برای جلوگیری از دفن زباله بود و در ادامه، تلاش‌های گسترده‌ای در حوزه فرهنگ‌سازی و تفکیک پسماند با مشارکت شهروندان در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ انجام شد.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان تاکید می‌کند: یکی از دلایل موفقیت اصفهان در این زمینه، هویت و فرهنگ شهروندی بالا و حس تعلق شهروندان به شهر است که موجب پذیرش برنامه‌های فرهنگی همچون تفکیک پسماند از مبدا شده است.
بقایی می‌گوید: در حال حاضر، میزان تفکیک پسماند در اصفهان بیش از سایر شهرها است و این موضوع به الگویی برای دیگر نقاط کشور تبدیل شده است.
وی درباره شیوه‌های جمع‌آوری پسماند در این کلان‌شهر ادامه می‌دهد: برخلاف بسیاری از شهرها که از جمع‌آوری مکانیزه و روزانه استفاده می‌کنند، اصفهان از شیوه جمع‌آوری یک شب در میان بهره می‌برد که در کاهش سرانه پسماند نقش مؤثری داشته است.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: اصفهان از گذشته تاکنون همواره در مسیر آینده‌نگری حرکت کرده و در زمینه مدیریت پسماند گام‌های بلندی برداشته است.
بقایی با اشاره به دستاوردهای علمی و عملیاتی این کلان‌شهر در حوزه مدیریت پسماند شهری می‌گوید: سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان نه‌تنها یک نهاد اجرایی، بلکه سازمانی دانش‌محور و پژوهش‌محور است.
وی اضافه می‌کند: برای نخستین‌بار، پایلوت هاضم آزمایشگاهی و استحصال گاز از لندفیل در دهه ۶۰ در اصفهان اجرا شد، همچنین پروژه‌های دیگری همچون پیرولیز ۱۰ تنی، کارخانه‌های RDF و زباله‌سوزهای پزشکی با ظرفیت‌های مختلف در دست اجرا است.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان تاکید می‌کند: در راستای دستیابی به هدف پسماند صفر، اصفهان تا سال آینده پروژه‌های بزرگی را به بهره‌برداری می‌رساند که از جمله این پروژه‌ها می‌توان به کارخانه هاضم ۳۰۰ تنی و تصفیه‌خانه شیرابه ۵۰ تنی اشاره کرد که سال گذشته افتتاح شد.
بقایی می‌گوید: این برنامه‌ها در کنار دیگر اقدامات، ما را به تحقق اهداف افق ۱۴۱۰ نزدیک‌تر کرده است و پیش‌بینی می‌کنیم تا سال ۱۴۰۵ یا ۱۴۰۶ به بسیاری از این اهداف دست پیدا کنیم.
وی با اشاره به هوشمندسازی در مدیریت پسماند ادامه می‌دهد: با استفاده از نرم‌افزارهایی همچون اصپاک، گام‌های بزرگی در هوشمندسازی فرایند جمع‌آوری و توزیع پسماند برداشته‌ایم، همچنین اصفهان به‌عنوان پیشگام در تفکیک پسماندهای تر و خشک شناخته می‌شود و در حال گسترش این فرهنگ میان شهروندان است.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: اصفهان همواره در حوزه مدیریت پسماند پیشگام بوده و با همکاری شهروندان، این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه خواهد داد و امیدواریم با بهره‌گیری از دانش و تکنولوژی‌های نوین، گام‌های بلندی در این مسیر برداریم و الگویی برای دیگر شهرهای کشور باشیم.
بقایی با تاکید بر هوشمندسازی مدیریت پسماند با نرم‌افزار «اصپاک» می‌گوید: اصفهان در راستای مدیریت هوشمند پسماند، نرم‌افزاری به نام «اصپاک» را معرفی کرده است؛ این نرم‌افزار به شهروندان امکان می‌دهد تا بدون نیاز به مراجعه حضوری به ایستگاه‌های بازیافت، پسماند خشک خود را در منزل تحویل دهند.
وی اضافه می‌کند: یکی از ویژگی‌های جذاب این نرم‌افزار ارائه بیمه آتش‌سوزی به مبلغ یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان در ازای تحویل ۲۵ کیلوگرم پسماند خشک است که مورد استقبال شهروندان قرار گرفته است.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان با اشاره به عملیات شبانه جمع‌آوری پسماند در اصفهان تصریح می‌کند: در حال حاضر، حدود هزار تن پسماند تر هر شب در کلان‌شهر اصفهان جمع‌آوری می‌شود؛ این عملیات توسط ۱۵۰ وسیله نقلیه و حدود ۲۰۰۰ نفر از کارکنان شهرداری، به‌ویژه پاکبانان انجام می‌شود.
بقایی یادآور می‌شود: جمع‌آوری این حجم از زباله در شرایط آب‌وهوایی سرد شب‌های زمستان، نشان‌دهنده تلاش و زحمت فراوان این افراد است تا شهروندان صبح با شهری پاک و تمیز روبه‌رو شوند.
وی با اشاره به تحولات تاریخی در جمع‌آوری پسماند اصفهان می‌افزاید: جمع‌آوری پسماند در اصفهان پیشینه‌ای طولانی دارد؛ پیش از سال ۱۳۶۹ این فرایند به‌صورت دستی و با کامیون‌های قدیمی در معابر اصلی انجام می‌شد؛ از سال ۱۳۶۹ مخازن «بلدیه» در شهر معرفی شد و جمع‌آوری پسماند به‌صورت روزانه و توسط پاکبانان صورت می‌گرفت؛ سال ۱۳۷۳ مکانیزاسیون فرایند آغاز و ماشین‌های پرس‌دار جایگزین نیسان‌های قدیمی شد.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: یکی از اصلاحات مهم در این زمینه، تغییرات تدریجی در تقویم جمع‌آوری پسماند بود؛ از سال ۱۳۸۰، زمان جمع‌آوری به ساعت ۲۳:۰۰ منتقل شد و سال‌های بعد، تغییراتی همچون حذف روزهای جمعه و تنظیم تقویم زوج و فرد اعمال شد؛ این تغییرات نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی گسترده‌ای برای شهروندان بود تا بتوانند با تفکیک پسماند در منزل همراه شوند.
بقایی با تاکید بر اهمیت آموزش و هوشمندسازی در حوزه پسماند عنوان می‌کند: اصفهان برای رسیدن به مدیریت بهینه پسماند بر کاهش دفعات جمع‌آوری و افزایش تفکیک پسماند در مبدا تأکید دارد؛ این رویکرد با تکیه بر پژوهش‌های علمی و تجربیات سایر کشورها طراحی شده است، علاوه‌بر این گسترش هوشمندسازی و افزایش مشارکت شهروندان دو محور اصلی برنامه‌های آینده شهرداری اصفهان است.
گزارش از: راضیه کشاورز