برنامه امواج شبهه در گفت‌و‌گو با علیرضا داودی کارشناس و تحلیل گر ارشد رسانه و علی ودایع کارشناس روابط بین الملل و فعال حوزه رسانه به بررسی موضوع «رسانه‌های بیگانه از سوریه چه می‌خواهند؟» پرداخت. 

بی بی سی فارسی، متخصص تعلیق و اینترنشنال متخصص تعمیق بخشی است

داودی کارشناس و تحلیل گر ارشد رسانه با بیان اینکه رسانه‌های بیگانه در فرآیند اقدامات رسانه‌ای نسبت به حوزه سوریه به ایجاد چهار وضعیت می‌پردازند، توضیح داد: در واقع این چهار وضعیت همان خواسته‌های متقابلی است که میان رسانه‌ها و مجموعه جنگ‌های موجود در سوریه اتفاق می‌افتد. اولین حالت؛ حالت تعلیق است. در این حالت معمولا رسانه‌های بیگانه موقع جابه جا کردن محتوا از یک سیستم به سیستم دیگر تعلیق مفهومی و موضوعی ایجاد می‌کنند. بدین معنا که فعلا منفی‌های سیستم قبل را بازگو نمی‌کنند و از مسائل مثبت سیستمی جدید که می‌خواهند محقق شود، می‌گویند و به آرامی ادله اثبات مثبت‌ها به زعم خود را بیان منفی‌های سیستم قبل معرفی می‌کنند. بنابراین؛ این توقف را در حالت تعلیق ایجاد می‌کنند. آنها در ماجرای سوریه عنوان نمی‌کنند سیستم بشار اسد بد بود بلکه از محسنات جولانی یا محمدالشرع می‌گویند. به دلیل اینکه محسنات آنها پایه استدلالی ندارد و اساسا قابلیت پذیریش را ندارد، شروع به بازگو کردن نقایص و معایب سیستم اسد می‌کنند که متخصص تعلیق در این وضعیت به دلیل بالا بودن اطلاعات از بُعد آرشیوی، بی بی سی فارسی است و بدین شکل به راحتی می‌تواند با در کنار هم گذاشتن فکت و محور‌ها ترکیبات سمی بسازد. 

وی درباره حالت دوم گفت: آنها در این حالت به تعمیق می‌پردازند. یعنی عمق بخشیدن به موضوعاتی که خود بیان نمی‌کنند، بلکه از جمع آوری اطلاعات و داده‌های در اختیار مخاطب به دست می‌آید که شبکه اینترنشنال متخصص حوزه تعمیقی است. 

ایجاد الگو در مسیر توسعه و پیشرفت در مرحله تشکیک و تردید

داودی حالت سوم را ورود به فضای تشکیک دانست و گفت: جالب است بدانید؛ بی بی سی بیش از ۱۵۰ پالس اطلاعات نسبت به تشکیک در توانمندی جولانی در حکمرانی سوریه منتشر می‌کند. منطقی اینگونه است که، چون تعلیق ایجاد کرده است، نباید به تشکیک بپردازد، اما در اینجا بی بی سی مرحله برهان خُلف را ایجاد می‌کند و متخصص این مسئله نیز بی بی سی است و در لایه تعریف و توسیع موضوع رادیو فردا وارد می‌شود. روش بی بی سی معمولا حجیم کردن گام به گام سوژه است. پس از سپری کردن مراحلی جولانی تروریست را به جولانی سیاستمدار می‌رساند. مسئله بی بی سی این است که در مرحله تشکیک و تردید، ایجاد الگو در مسیر توسعه و پیشرفت است. به همین دلیل است که عنوان می‌کند جولانی که برای او جایزه گذاشته بودند، اکنون تبدیل به رهبری شده است که در دنیا او را می‌پذیرند. 

تبدیل جولانی تروریست به جولانی سیاستمدار با هدف اعتماد به غرب

وی با بیان اینکه مرحله چهارم، مرحله تسری است، توضیح داد: این مرحله بسیار پیچیده است. از تسری بودن این مدل چیزی نمی‌گویند بلکه به قدری فکت و محور‌ها را به صورت مهندسی کنار هم می‌چیند که ذهن مخاطب اتوماتیک وار به سمت عراق، ایران و یمن می‌رود. در این مرحله معمولا صدای آمریکا و VOA وارد می‌شود. به دلیل اینکه ترامپ به عنوان یک موج بزرگ به شمار می‌آید، در این مرحله شروع به بیان کردن دیدگاه‌های این شخص برای تسری موضوع می‌پردازند. یعنی رجز خوانی‌های رسانه‌ای قبل از وقوع رویداد برای پیش دستی نسبت به پیام‌هایی که نمی‌خواهند، منتشر بشود. به همین دلیل است که جولانی یک پوشش می‌گیرد تا نهایتا در مرحله تسری بگویند این الگوی موفقی است که غرب توانسته از یک تروریست، یک سیاستمدار بسازد. بنابراین؛ از رضا پهلوی نیز می‌تواند یک سیاستمدار بسازد. به همین دلیل است که در همین فاصله مفهومی تحت عنوان دوران گذار پیش می‌آید. پس غربی که می‌تواند از یک تروریست، رهبر سیاسی بسازد، از یک شخص خوش گذران، بدون تعادل نیز می‌تواند یک رهبر میانی بسازد. بنابراین؛ کافیست که فقط به غرب اعتماد داشت. در مرحله تسری صدای آمریکا به مرحله اول (تعمیق بی بی سی) رجوع می‌کند. به همین دلیل است که حدود و ثغور موضوعات توسط بی بی سی شروع می‌شود و در مرحله تسری صدای آمریکا به تثبیت آن می‌پردازد. 

رسانه‌های بیگانه در حال تلفیق شبکه و نظام نامه معانی هستند

داودی در پاسخ به این سوال که برای مخاطب در ایران تعلیق، تقارن، تردید و تسری چه ارتباطی ایجاد می‌کند؟ گفت: قرار نیست در ایران ارتباطی را برقرار کند. بلکه، در ایران ارتباط را برقرار کرده است. مدلی را اصلاح کرده‌اند و در سوریه پیاده سازی مجدد کرده‌اند. رسانه‌های بیگانه اگر بخواهند در ایران عملیات میدانی انجام دهد، حتما آزمون و خطای آن مدل را در افغانستان و تاجیکستان انجام می‌دهد و سپس آن را در ایران عملیاتی می‌کند. حدودا ۲۵ سال است که فرمت مجموعه سرویس‌های ۵ کشور به علاوه رسانه‌های آنها این گونه عمل می‌کنند. 

وی افزود: در حوزه اقتصادی و امنیتی در افغانستان و در حوزه اجتماعی و فرهنگی در تاجیکستان عمل می‌کنند. پس از خروجی، این مدل را وارد ایران می‌کنند. نکته مهم این است که در ایران به دلیل بافت فرهنگی و سیاسی موجود، معمولا ضریب می‌گیرد. در سال ۹۸ به این طرف، شاهد تغییر کوچکی در این فرآیند بودیم. در افغانستان و تاجیکستان مجددا این کار را انجام دادند، اما رسانه‌های بیگانه مدل تسری امنیتی را در لبنان و عراق عملیاتی کردند و پس از ۲۵ روز بعد در ایران تبدیل به یک مدل برای مدیریت بحران بنزین شد. مجموعه اقدامات رسانه‌های بیگانه در سال ۱۴۰۱، به صورت ضعیف شده، اکنون در سوریه انجام می‌شود. 

مدل نعم المطلوب بی بی سی، التقاط است

داودی بیان کرد: رسانه‌های بیگانه در حال تلفیق شبکه و نظام نامه معانی هستند که براساس آن مخاطب در کنار مسائل ایدئولوژیکی، مسائل ضدایدئولوژیکی را نیز دخیل کند. بنابراین؛ رسانه نمی‌خواهند که مخاطب تنها به جنبه‌های مثبت آن فکر کند. در این نقطه بی بی سی به مفهومی تحت عنوان تعادل می‌رسد؛ که در مسئله جولانی این گونه معنا می‌شود که با زن دست ندهد، ریش خود را بلند نگه دارد، کروات بزند، میکده خود را باز نگه دارد، با دنیا مذاکره کند و نماز هم بخواند. بنابراین؛ مدل نعم المطلوب بی بی سی، التقاط است و دیگر اسلام هراسی و اسلام گریزی نیست. بلکه وارد مرحله اسلام سازی شده‌اند. بنابراین؛ آنها از رسانه داخلی می‌خواهند تا از عنوان گروه تروریستی تکفیری تحریر الشام استفاده نکنند و در نهایت از عنوان مخالف اسد یا مسلحین یاد کنند. این همان تله‌ای است که بی بی سی، بواسطه جا انداختن مدل التقاط جانمایی می‌کند و حتی رسانه‌های داخلی ما را نیز در این تله گیر می‌اندازند.

مسئله جولانی نیست

وی تاکید کرد: جنس الگوگیری کنونی رسانه‌های بیگانه در خصوص سوریه و به صورت اختصاصی در مورد جولانی در گذشته بر بن لادن، ملاعمر و ابوبکر بغدادی انجام داده بودند. اما تفاوتی را می‌توان با جولانی قائل بود. همه آنها بخشی از زندگی خود را در حوزه‌های علمیه مرتبط با خود به تحصیلات دینی نیز پرداخته بودند و جنبه دینی آنها در برخی مواقع قوی‌تر از جنبه‌های دیگر بود. اما جولانی تحصیلات دینی و آکادمیک بدان معنا ندارد و علاوه بر آن پرونده متقنی برای اجرا و اداره نیز ندارد و این یک ضعف عمده برای او به شمار می‌آید. به همین دلیل رسانه‌های بیگانه براساس سیاست گذاری‌های موجود یکی به نعل می‌زنند  و یکی به میخ. تا به محض اینکه جولانی دیگر توان و کشش نداشت، سریعا شخص دیگری را جایگزین او کنند. یکی از دلایلی که جولانی را محدود در دمشق کرده‌اند، همین امر است. اداره کردن دمشق با اداره کردن تمامی سوریه بسیار متفاوت است و یکی از دلایلی که با جولانی، در تصویرپردازی و چهره پردازی هالیودی برخورد می‌کنند، همین است. در نتیجه باید بدانیم که مسئله، مسئله جولانی نیست. بلکه مسئله تکثیر و تکثر‌هایی است که قصد ایجاد آن را دارند. 

داودی راجع به مسئله اقدامات ایجابی رسانه‌های بیگانه گفت: ما باید منتظر تحولات در ترکیه باشیم. تصور می‌شود که با برخی از تحولات آینده در ترکیه، پروژه جولانی بسیار زودتر از پروژه‌های قبلی به مشکل برمی خورد و این الگوگیری ناقص می‌ماند. 

اضطراب و نگرانی رسانه‌های اروپایی و آمریکایی

ودایع کارشناس روابط بین الملل و فعال حوزه رسانه در ادامه این گفت‌و‌گو عنوان کرد: در حال حاضر شاهد دو رویکرد متفاوت در رسانه‌های فارسی زبان بیگانه هستیم. برخی رسانه‌ها تحت عنوان رسانه‌های حامی از آنها یاد می‌شود. زمانی که دمشق سقوط کرد، حدود ۳۰ رسانه ترکیه‌ای خبرنگار مستقر و پخش زنده داشتند و این موضوع نشان می‌دهند که آنها برنامه ریزی دقیقی برای این موضوع داشتند و همچنان این خط خبری را دنبال می‌کنند. البته الجزیره و رسانه‌های عربستان سعودی نیز در کنار رسانه‌های ترکیه مشاهده می‌شود. 

دولت‌های اروپایی نگران رفتار‌های تحریرالشام در آینده است

وی با اشاره به اینکه شاهد رد پایی از رسانه‌های اروپایی و آمریکایی هستیم، گفت: رسانه‌های اروپایی و آمریکایی در عین حال که تلاش می‌کنند چهره خوفناک جولانی و تحریر الشام را ترمیم بخشند، یک اضطراب و نگرانی بزرگی دارند. گزارشی منتشر شده است دال بر اینکه دولت‌های اروپایی نگران رفتار‌های تحریرالشام در آینده است. سفر وزیرخارجه آلمان به سوریه که با هواپیمای نظامی انجام شد و رفتار آنالنا بربوک نشان می‌دهند که اروپایی‌ها همچنان نسبت به این موضوع گارد دارند. این تعلیق ظرف ۶ ماه یا یکسال آینده نیز انجام و دنبال خواهد شد. 

ودایع با اشاره به اینکه آمریکایی‌ها سرمایه گذاری کلانی درخصوص کرد‌های سوریه داشتند، خاطرنشان کرد: آنها در تلاش ایجاد حباب هستند. در پشت پرده و ورای کدگذاری‌هایی که انجام می‌دهند، تلاش دارند اینگونه به مخاطبین خود در جهان القاء کنند که فضای سوریه، در حال حرکت به دوران گذار است و در عین حال تلاش می‌کنند تا برای آینده سوریه جذب سرمایه داشته باشند. این موضوع نشان می‌دهند که این فرآیند، دارای عقبه‌ای است که در آینده نه چندان دور بیشتر راجع به آن بحث خواهیم کرد. 

تمرکز رسانه‌های بیگانه بر همزاد پنداری

وی در رابطه با رویکرد رسانه‌های بیگانه نسبت به ایران گفت: آنها سه رویکرد کاملا مجزا دارند. یک؛ رویکردی که رسانه‌های فارسی زبان خارج‌نشین دارند. دو؛ رسانه‌های حامی که از سمت ترکیه، قطر و امثالهم حمایت می‌شوند و سه؛ رسانه‌های اروپایی و آمریکایی. بسته بندی اطلاعاتی برای مخاطب ایرانی کاملا متفاومت با آن چیزی است که خارج از ایران شاهد هستیم. اگر مخاطبی گزارش‌هایی که در رابطه با فرآیند سوریه اتفاق می‌افتد را در روزنامه نیویورک تایمز مطالعه کند، متوجه خواهد شد که با رویکرد خط خبری که در رسانه فارسی زبان منتشر می‌شود، کاملا متفاوت است. 

ودایع با تاکید بر اینکه رسانه‌های بیگانه بر مسئله‌ای تحت عنوان همزاد پنداری متمرکز شده‌اند، گفت: رسانه‌های بیگانه تلاش می‌کنند که حامیان جمهوری اسلامی ایران را گرفتار یک مارپیچ سکومت کنند. 

وی همچنین افزود: رسانه‌های بیگانه تلاش دارند به مخاطب اینگونه القاء کنند که در جامعه سوریه و مدل سوری که دنبال می‌کنند، مخاطب احساس کند که فردای سقوط اسد، بهتر از امروز است و ساختار حاکمیتی که با اسد همکاری داشت در فرآیند پیشروی تحریر الشام به نوعی خود را کنار کشید. 

رسانه‌های بیگانه بیشتر به دنبال ذائقه سازی هستند

ودایع با بیان اینکه رسانه‌های بیگانه بیشتر به دنبال ذائقه سازی هستند، گفت: رسانه‌های بیگانه مدام در حال دستکاری کردن ذهن مخاطب هستند تا شکل و فرم جدیدی به او بدهد و این شکل جدید بسیار دارای اهمیت است. آنها در تلاش هستند تا با التقاط موضوعات به ایجاد مکانیزمی بپردازند که برای مخاطب مذهبی و غیر مذهبی جذابیت داشته باشد. 

گفتمان مقاومت هیچ محدودیتی ندارد

وی افزود: جمهوری اسلامی ایران، همواره بر این نکته تاکید دارد که در خاورمیانه و هیچ کجای دنیا نیروی نیابتی ندارد. گفتمان مقاومت و قدرت نرم جمهوری اسلامی در خاورمیانه با رفتن و آمدن بعضی از دولت‌های منطقه به نوعی تحت الشعاع خود قرار نخواهد گرفت. گفتمان مقاومت هیچ محدودیتی ندارد و تا زمانی که گفتمان مقاومت در قلب غزه، مردم سوریه و کشور‌های منطقه وجود داشته باشد، دشمن در میدان با چالش جدی روبه رو خواهد شد.