درست است که سکوت فایده‌های زیادی دارد و توصیه می‌شود که آدم قبل از سخن گفتن درباره هر چیزی از خودش بپرسد که "آیا واقعا لازم است چیزی بگوید یا نه بهتر است حرفی نزند" اما سکوت همیشه هم اینقدر مفید نیست و در موقعیت های متفاوت ممکن است اثرات متفاوتی داشته باشد. به طور مثال یکی از مضرات سکوت که کمتر مورد توجه قرارگرفته زمانی‌است که از آن به عنوان وسیله‌ای برای تنبیه استفاده می‌کنیم.

نمی‌دانم فیلم رگ خواب را دیده‌اید یا نه اما یک‌جا در فیلم رگ خواب، «مینا» در مورد تنبیه خاص پدرش صحبت می‌کند. اینکه در ۵ سالگی مثلاً خاک می‌خورده و پدرش او را دستگیر می‌کند و اصطلاحاً مچش را می‌گیرد. وقتی «کامران» از او می‌پرسد، تنبیه می‌شدی؟! مینا جواب می‌دهد: «پدرم کتک نمی‌زد... ای کاش می‌زد. اگه می‌زد لااقل از دردش گریم می‌گرفت ولی هیچی نمی‌گفت، فقط نگاه می‌کرد. اول می‌پرسید خاک خوردی؟ و بعد زل می‌زد تو چشمام. بعد من می‌رفتم ته جهنم، خیلی بد بود. گاهی وقتا دروغ می‌گفتم اما می‌فهمید، می‌گفت دروغ نگو و بعد ساکت می‌شد. یک سکوت وحشتناک طولانی. خیلی وحشتناک بود.»

مینا اینجا تقریباً گریه می‌کند و ما متوجه می‌شویم که گاهی اوقات سکوت دیگران چقدر می‌تواند دردناک باشد. حتی ترجیح می‌دهیم حرف‌های تلخ و داد و بیداد را هم بشنویم ولی با آن سکوت ترسناک مواجه نشویم. زیرا وقتی کسی سکوت می‌کند، ما مجبور می‌شویم برای پر کردن آن به هزار و یک چیز فکر کنیم. سوال‌های زیادی توی سرمان می‌افتد. آیا شخص ناراحت است؟ به ما اعتماد ندارد؟ در حال قضاوت است؟ از ما بیزار شده؟ و هزار و یک سوال دیگر که باعث می‌شود ترس و نگرانی در ما بیدار شود و تا جایی پیش برود که ما به طور کامل درگیر ترس‌ها و نگرانی‌های خود شویم. برای همین است که تحمل سکوت برای بسیاری از ما دشوار است و سعی می‌کنیم به جای روبرو شدن با آن، با کلمات مختلف آن را بشکنیم و خودمان را از این عذاب نجات دهیم.

البته که سکوت به خودی خود همیشه هم بد نیست، اما وقتی به مثابه تنبیه و آن هم افراطی و همیشه به کار گرفته می‌شود، با خشونت پنهانی که در خود دارد، بسیار آسیب‌زننده است. سکوت تنبیهی موجب می‌شود فردی که نیازمند حمایت است، احساس بی‌ارزشی و تنهایی کند، راه جبران را هم در مقابل خودش بسته می‌بیند و در نهایت مستأصل و درمانده می‌شود. طبیعتاً کودکان در برابر این نوع خشونت بی‌صدا بی‌دفاع‌ترند چون اغلب ترس بر آنها چیره می‌شود و نمی‌توانند سکوت تنبیه‌کننده را بشکنند. سکوت خوب و پسندیده است اما وقتی سلاح و شلاق تنبیه نباشد، وقتی بشود آن را با کلمات شکست و یک رابطه و پیوند را به حالت اصلی و سازنده‌اش برگرداند.

فائزه مجردیان _ خبرنگار تحریریه جوان قدس