به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آیین اختتامیه پانزدهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با حضور غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و جمعی از استادان و پژوهشگران همراه با رونمایی از تازه‌های نشر سازمان، در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سه‌شنبه (۱۸ دی‌ماه) در تالار قلم مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
غلامرضا امیرخانی در ادامه این آیین با اشاره به اهمیت پژوهش گفت: پژوهش، ویترین یا دکور نیست؛ بلکه امری ضروی است. در نظام‌های امپریالیستی که یک سِنت هم بیهوده خرج نمی‌شود، بودجه‌های هنگفتی برای پژوهش صرف می‌کنند، آن‌ها حتی برای همه حوزه‌های مختلف قدیمی و امروزی ایران، تحقیق می‌کنند.
وی ادامه داد: در هر حوزه‌ای، دقیق‌ترین تحقیقات در کشورهای غربی و ایالات متحده انجام شده است؛ به خوبی می‌توانیم بگوییم، در تاریخ دوره ایلخانی کدام دانشمند کار کرده و آن‌ها با همه محاسبات، این تحقیقات را به خوبی و خیلی دقیق انجام می‌دهند.
امیرخانی با بیان اینکه علم ارزش دارد و اهمیت علم در زندگی روزمره مهم است، گفت: علم نه فقط در مباحث فنی و تخصصی، بلکه در امور جاری هم مهم است و مباحث علمی بر افکار و جامعه تاثیر دارد؛ به‌عنوان مثال فردا ۱۹ دی و شروع خیزش مردم ایران در انقلاب اسلامی ایران است؛ اگر کسی تحقیق و پژوهش نکند و نداند چرا انقلاب شد و زمینه انقلاب چه بود، پیش‌زمینه برخی انحرافات پیش می‌آید، نسل جوان باید بداند که چرا یک مقاله کشور را بهم می‌ریزد.
به‌گفته وی، باید بدانیم اگر ایران نفت و انرژی هسته‌ای دارد، ممکن است تمام شود اما حافظ و سعدی هیچ‌وقت، تمام نمی‌شوند، نتایج پژوهش‌ها قطعاً در نسل و آیندگان نیز و آینده آثار مکتوب امروز موثر خواهد بود و خواهند ماند؛ بنابراین وظیفه ما به‌عنوان میراث‌دار حافظه‌دار مکتوب دو چندان است. امیدواریم بتوانیم نگهبان خوبی باشیم و به این میراث را در اختیار نسل فعلی و آینده قرار بدهیم.
بررسی ارسال ۱۵۶ اثر به دبیرخانه جشنواره
در ادامه این آیین، محبوبه قربانی، دبیر پانزدهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران پشت تریبون رفت و در سخنانی با اشاره به آغاز فعالیت جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در سال ۱۳۸۹، به ارائه گزارشی از این جشنواره پرداخت و عنوان کرد: از سال ۱۳۸۹ جشنواره پژوهش با شاره به اساسنامه سازمان و وظایف و ماموریت پژوهشی که سازمان بر عهده دارد، انجام شد.
وی ادامه داد: این جشنواره با هدف کشف استعداد و ایجاد انگیزه برای پژوهشگران، همچنین شناسایی آثار و پژوهش‌های کاربردی نیز از دیگر اهداف این جشنواره است و برگزاری سالانه آن موجب شناسایی استعدادهای علم و پژوهشی و آثار پژوهشی مرتبط با ماموریت‌ها و وظایف سازمان شده است.
قربانی با بیان اینکه مضمون ویژه امسال، علم باز است، افزود: علم باز یک رویکرد جهانی است که باید ترویج شود و چتری است برای پژوهش باز، داوری باز، داده‌های باز و منابع آموزشی باز بخصوص دسترسب باز که یکی از وظایف و ماموریت‌های سازمان در این است که که حداکثر دسترسی با کمترین قوانین و مقررات را برای در دسترس قرار دادن آثار پژوهشی و آثار علمی است که در سازمان گرداوری و نگهداری می‌شود را فراهم کند.
وی با اشاره به محورهای جشنواره توضیح داد: آثار ارسالی در حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی، علوم آرشیوی، مطالعات تاریخ معاصر ایران مبتنی بر سند و تاریخ شفاهی، ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی، حفاظت و نگهداری منابع آرشیوی و کتابخانه‌ای، نسخه‌شناسی و نسخه‌پژوهی اختصاص‌دار بود، همچنین محور ویژه نیز موضوع علم باز بود.
قربانی با بیان اینکه امسال ۱۵۶ اثر به دبیرخانه ارسال شد، گفت: این آثار در قالب کتاب، پایان‌نامه کارشناشی ارشد، رساله دکترا، طرح پژوهشی و دو قالب پوستر و ایده فناورانه و دانش بنیان بود که بعد از بررسی‌ها در فرایند داوری قرار گرفتند که تعدادی از آثار به دلیل بهره‌مند نبودن شرایط حذف شدند ۱۰ اثر از تلاش‌های همکاران سازمان بود که آثار با نگاهی ویژه به آن دریافت شدند.
وی همچنین با بیان اینکه شاهد رشد ۲۱ درصدی دریافت آثار نسبت به سال ۱۴۰۰ بودیم، عنوان کرد: از اقدامات و تلاش هر سال این است که آثار خوب را شناسایی کنیم و از پدیدآورندگان آن‌ها بخواهیم آثار را ارسال کنند یا فراخوان را به شکل گسترده انجام دهیم.
به گفته قربانی، بیشترین آثار دریافتی به این دوره در تفکیک موضوعی شامل حور علم اطلاعات و دانش شناسی و تاریخ معاصر بود، پس از آن نیز بیشترین آثار ارسالی به حوزه‌های حفاظت و نگهداری، اسلام اشناسی و ایران شناسی اختصاص داشت.
وی همچنین با اشاره به فرایند ارزیابی آثار ارسالی توضیح داد: این فرایند کاملاً مدون است و هر سال تلاش می‌کنیم این فرایند بهبود بدهیم، ما بعد از فیلتر اولیه آثار در کمیته علمی بررسی و پس از انتخاب داوران، آثار داوری می‌شود، کاربرگه‌های ارزیابی نیز هرسال برای ارزیابی و داوری‌ها استفاده می‌شود.
آیت‌الله مصطفوی بی‌بدیل در فلسفه اسلامی
در ادامه این مراسم نجفقلی حبیبی، عضو هیئت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به سخنرانی درباره آیت‌الله سید حسن مصطفوی پرداخت و گفت: آشنایی من با آقای سید حسن مصطفوی به سال ۱۳۶۳ بر می‌گردد که رئیس دانشکده تربیت مدرس بودم، ایشان بعد از تحصیلات به تدریس فلسفه مشاء روی آوردند و یکی از بزرگترین متخصصان این حوزه در ایران و جهان است.
وی ادامه داد: ایشان تا جایی که اطلاع دارم مسلط‌ترین فرد به فلسفه مشاء در ایران بودند و به این فلسفه عشق می‌ورزید، همچنین مدرس خیلی خوبی بودند و کاملاً مسلط بودند، البته خیلی اهل تالیف نبود و اغلب آثار منتشر شده درس‌هایشان است که طلاب جمع‌آوری کرده و چاپ کرده‌اند.
حبیبی با بیان اینکه ایشان در حوزه فلسفه اسلامی بی‌بدیل بود، گفت: یکی از باارزش‌ترین فضائل ایشان اخلاقیات است و از مفاخر معاصر ایران است که قدرش باید بیشتر شناخته شود، ایشان ارادتی به ملاصدرا نداشت و همیشه ابن‌سینا را ترجیح می‌داد.
گرایش افراطی به ایران‌باستان مانع از موفقیت فرهنگستان «زبان ایران» شد
در ادامه این آیین، علی‌اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان اینکه می‌خواهم اندکی درباره وضع پژوهش در ایران صحبت کنم، گفت: در کشورهای دنیا، پژوهش در آکادمی‌ها یا فرهنگستان‌ها انجام می‌گیرد؛ مثل آکادمی علوم اتحادیه شوروی سابق که حداقل در قسمتی که درباره تحقیقات ایران‌شناسی و اسلام‌شناس بود، دیدیم که همه این تحقیقات از زیردست آکادمیسین‌ها بیرون آمده است.
وی ادامه داد: در برخی کشورهای دیگر، موسسات خاصی برای پژوهش ایجاد شده‌اند که اعضای آن دانشوران آن کشور هستند و لزوماً هم استاد دانشگاه‌های کشور مورد نظر نیستند؛ مثل کشور فرانسه که هم آکادمی دارد و هم موسسه تحقیقات علمی که بیشتر تحقیقات در این موسسه انجام می‌شود.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به سابقه فرهنگستان در ایران گفت: در ایران، ۳ دوره فعالیت فرهنگستان، داشتیم، فرهنگستان اول، سال ۱۳۱۴ شمسی به همت مرحوم محمدعلی فروغی، تاسیس شد و تا سال ۱۳۲۰ فعالیت کرد، عمده کارهایش واژه‌سازی بود. برخی واژه‌هایی که در فرهنگستان ساخته شد و رواج پیدا کرده؛ مثل شهرداری به جای «بلیده» و شهربانی به جای «نظمیه» که محصول آن دوران است.
به‌گفته صادقی، واژه‌هایی که در فرهنگستان اول، ظرف ۶ سال ساخته شد، یک جزوه ۱۰۰ صفحه‌ای است. این فرهنگستان تا حدود سال ۱۳۳۰ هم پابرجا بود، اما فعالیتی نداشت و منحل شد.
وی ادامه داد: در آن دوره، فشار حکومت موجب شد که واژه‌های نوساخته فرهنگستان جا بیافتد، این موضوع موجب انتقاد بسیاری از استادان شده بود؛ می‌گفتند که حکومت فهرستی از فرهنگستان می‌گیرد و واژه‌های نو را به دوایر دولتی ابلاغ می‌کند. با وجود این انتقادها دیدیم که به تدریج این واژه‌ها مورد استفاده قرار گرفت. واژه‌هایی چون «مهره‌داران»، «پابرسران»، «تک‌لپه‌ها»، «دولپه‌ای» واژه‌هایی بودند که بزرگانی چون «گل‌گلاب»، «حسابی» و استادان برجسته ادبیات مثل فروزان‌فر، روی آن‌ها نظارت داشتند.
صادقی افزود: فرهنگستان دیگری به‌نام «زبان ایران» سال ۱۳۵۰ تشکیل شد و تا سال ۵۷ مشغول به فعالیت بود. متاسفانه در این فرهنگستان یک گرایش افراطی فارسی‌گرایی و ایران‌باستان‌گرایی رایج بود. مقدار واژه‌هایی که ساختند، رایج نشد، چون زور حکومتی هم پشتش نبود و الان شاید ۱۰ تا ۱۵ واژه از این واژه‌ها بیشتر رایج نباشد. مثل دویزش در علم کتابداری، یا تراکنش.
به‌گفته وی، کار تحقیقی و پژوهشی و چاپ کتاب ازجمله مقداری واژه‌نامه بسامدی بر تعدادی از متون فارسی، ازجمله کارهای مفید این فرهنگستان بود اما افراطی بودن و گرایش افراطی به ایران‌باستان، مانع از این بود که این واژه‌ها مفهوم شود.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: فرهنگستان سوم که سال ۱۳۶۹ تاسیس شد و تا به حال فعالیت‌هایش ادامه دارد و گسترش‌یافته است. فعالیت‌های بسیار بیشتری نسبت به دو فرهنگستان قبلی دارد، مقدار تحقیقات و پژوهش‌ها و واژه‌گزینی‌هایش بسیار بسیار بیشتر است.
وی با اشاره به فعالیت چهار فرهنگستان پس از انقلاب اسلامی گفت: چهار فرهنگستان داریم؛ فرهنگستان علوم، فرهنگستان علوم پژشکی، فرهنگستان هنر و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در فرهنگستان پزشکی، هیچ فعالیت و پژوهش علمی انجام نمی‌شود. فرهنگستان هنر، تعدادی کتاب چاپ می‌کند. فرهنگستان علوم هم نسبتاً کارهایی انجام می‌دهد اما مهمترین فرهنگستان، فرهنگستان زبان و ادب است که چندین بخش و چندین گروه پژوهشی دارد. در این فرهنگستان، به‌طور جدی فعالیت علمی و پژوهشی انجام می‌شود. این بخش خیلی معروف است و در خارج از فرهنگستان، مردم آن را می‌شناسند.
صادقی ادامه داد: در بخش واژه‌گزینی تا به حال ۷۰ هزار واژه علمی به تصویب رسیده است. این واژه‌های علمی را استادان رشته‌های مختلف از دانشگاه‌های متعدد کشور، پیشنهاد کردند و خودشان در برابر واژه‌های انگلیسی این‌ها را برگزیدند و در فرهنگستان ارائه دادند تا فرهنگستان بررسی کند و بیبیند از نظر صحت و سقم دستوری از نظر زبان شناختی از نظر کوتاهی و بلندی و خوش‌آوایی پذیرفتنی هستند یا نه.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: کار پژوهشگران فرهنگستان به کمک استادان همین است که جلساتی برقرار و واژه‌ها را بررسی می‌کنند؛ در نهایت به تصویب می‌رسانند. با توجه به اینکه چندان در جامعه با نگاهی مطلوب به واژه‌های نوساخته نگاه نمی‌شود، باید بگویم که این ۷۰ هزار واژه در ۱۹ جلد چاپ شده است، این آمار را مقایسه کنید با جزوه ۱۰۰ صفحه‌ای فرهنگستان اول.
وی به فرهنگ‌نویسی در فرهنگستان نیز اشاره کرد و گفت: تالیف یک فرهنگ جامع زبان فارسی با استفاده از فناوری‌های جدید از وظایف ابن بخش است. اکنون سه فرهنگ کامل در دسترس داریم، اما باز هم نیازهای ادیبان و محققان را به هیچ‌وجه برطرف نمی‌کند.
به‌گفته علی‌اشرف صادقی، نیاز بود که با واژه‌گزینی، انتخاب مدخل‌ها، از تمام متونی که تا به حال چاپ شده و تعدادش زیاد است، در ادبیات فلسفه و عرفان و تاریخ از میان این کتاب‌ها و انتخاب واژه‌های علمی که در رشته‌های مختلف دانشگاهی تدریس می‌شوند، یک فرهنگ، با استفاده از دستاوردهای فرهنگ‌نویسی نوین غربی بر مبنای تحقیقات فرهنگ‌نویسان غربی و زبان‌شناسان فرهنگی تالیف شود.
به گزارش ایبنا، پانزدهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با شعار «علم باز سرآغازی برای مشارکت علمی و توسعه پژوهش» برگزار شد.
∎