وقف نشانه محبت است که در دین اسلام به آن توصیه شده است. با وقف می‌توان به کسی که دوستش داریم ابراز ارادت و محبت داشته باشیم و چه کسی والاتر و شایسته‌تر از امام معصوم(ع) که برای او، این میزان ارادت، انجام دهیم.
آستان قدس رضوی نیز به واسطه همین واقفان و محبتی که به امام رضا(ع) داشتند روزگار پر فراز و نشیب را در طول تاریخ در این مورد سپری کرده است؛ ازهمان زمان که امام رئوفمان پا به طوس گذاشت تا اعصار مختلف تاریخی در ایران اسلامی و تا امروز که ارادتمندان و عاشقان به حریم ولایت، در جای‌جای دنیا تلاش می‌کنند سهمی در این عشق‌ورزیدن به امام رضا(ع) داشته باشند، وقف و موقوفات جایگاه ویژه ای در کشورمان و در ترویج فرهنگ و معارف رضوی داشته است.
وقف، زائر ایرانی و غیرایرانی نمی‌شناسد و این موضوع را نیز جواد نقی‌زاده بجستانی، مدیر نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی، تأیید می‌کند و می‌گوید: در مسئله وقف و موقوفات، تفاوتی میان زائران ایرانی و غیرایرانی نیست؛ اما بااین‌حال دو گونه وقف در آستان قدس ویژه زائران غیرایرانی وجود دارد.
نخست وقف‌هایی برای زائران غیرایرانی که واقف آن ایرانی است. دوم وقفی که درآمد و عایدی ندارد؛ اما نگهداری از آنها مهم است و باید انجام ‌شود مانند چاه آبی که خشک شده است. سوم موقوفه‌های عملیاتی که سالانه فعال است و درآمد دارد.

خیرات خان، مدرسه‌ای که بدون حضور واقف ساخته شد

یکی از موقوفه‌های تاریخی که در دوران صفویه رقم خورد، مدرسه «خیرات خان» است که توسط شخصی به همین نام که سفیر دربار قطب شاهیان هند در ایران بود، ساخته شد. خیرات خان که از دودمان قطب شاهی و جزو شیعیان هندی بود در سال ۱۰۳۸ هجری قمری برای آوردن پیغامی مهم از سوی شاه این دودمان وارد ایران شد و به دلیل مرگ شاه عباس یکم صفوی مجبور شد چند سالی در ایران بماند.
او به دلیل علاقه زیادی که به امام رضا(ع) داشت از شاه وقت ایران یعنی شاه صفی اجازه خواست تا زمان جواب نامه به مشهد برود که حدود ۵ سالی، طول کشید.
خیرات خان در این مدت، با استقبال بی نظیر بزرگان شهر روبه رو شد ودراین مدت با ثروتی که داشت، به امور خیریه و رسیدگی به نیازمندان پرداخت. بعد از مدتی، ایده ساخت مدرسه‌ای در ضلع شرقی حرم مطهر رضوی و حاشیه بست پایین خیابان در ذهنش جرقه زد.
همزمان با این ایده، شاه وقت ایران، شاه صفی جواب نامه‌های سلطان قطب شاهی و شاه جهان را داد و او مجبور شد به وطن بازگردد، اما از دوستانش در مشهد خواست کار ساخت مسجد را، به سرانجام برسانند.
ساخت مدرسه مدتی پس از رفتن او آغاز شد و خیرات خان هزینه موردنیاز ساخت بنا را تمام‌وکمال ارسال کرد.
در میانه ساخت مدرسه، در هندوستان دار فانی را وداع گفت؛ اما کار ساخت مدرسه متوقف نشد و در سال ۱۰۵۷ قمری، در دوره شاه عباس دوم صفوی به پایان رسید و از آن زمان تاکنون، مدرسه خیرات خان یکی از معتبرترین مدارس علمیه شهر مشهد است.

مدرسه میرزا جعفر که همچنان پابرجاست

مدرسه میرزا جعفر که امروزه پس از ادغام با مدرسه خیرات خان و توسعه حرم مطهر رضوی، در محل تأسیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی قرار دارد نیز از دیگر موقوفاتی است که ساخت آن به دوره صفویه، باز می‌گردد.
مدرسه میرزا جعفر که امروزه پس از ادغام با مدرسه خیرات خان و توسعه حرم مطهر رضوی، در محل تأسیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی قرار دارد نیز از دیگر موقوفاتی است که ساخت آن به دوره صفویه، باز می‌گردد.
میرزا جعفر سروقد یکی از شخصیت‌های برجسته مشهد و فرزند میرزا محمدتقی مشهدی بود که بخشی از نسبت آنها به هند برمی‌گردد.
گرچه برادران او به هند مهاجرت کردند؛ اما میرزا جعفر در مشهد ماند و از ثروت خویش، علاوه بر تأسیس مدرسه علمیه، املاک و مستغلاتی نیز به مدرسه اختصاص داد. این مدرسه در سال ۱۰۵۹ در زمان شاه‌عباس دوم صفویه در ضلع شرقی صحن انقلاب، ساخته شد.
مساحت مدرسه میرزا جعفر حدود ۳ هزار مترمربع است که به دلیل حجره‌هایی که در دوطبقه بالا و پایین با ایوان‌هایی بزرگ ساخته شده، فضایی بسیار زیبا، بزرگ و معنوی دارد و چشم هر بیننده‌ای را محو خود می‌کند.
در این مدرسه، بزرگانی همچون محمدباقر قائنی، شیخ محمد نهاوندی، حاج محمدعلی نجفی اردبیلی، صدرالدین مزایری، غلامحسین محامی، میرزا جواد آقاتهرانی، شیخ عباس قمی و حسن‌علی مروارید، تحصیل و تدریس کردند.
همچنین در حیدرآباد هند کوهی قرار دارد که امروزه به نام «کوه امام ضامن» شهرت دارد که به نام بزرگ‌ترین موقوفه امام رضا(ع) در اذهان عمومی شناخته شده است، درحالی‌که واقعیت چیز دیگری است.
شهر حیدرآباد به دلیل وجود میرمحمد مؤمن معروف به مؤمن استرآبادی است که بناهای موجود در آن، شباهت زیادی به بناهای معماری ایرانی‌اسلامی موجود در مشهد، دارد.
استرآبادی زمینی را بر بالای «کوه امام ضامن»، حوالی سال ۱۰۰۰ هجری قمری می‌خرد و کاروان، مسجد و آب انباری می‌سازد و تبدیل به محلی برای زیارت شیعیان و اجرای آیین‌های خاص مذهبی توسط شاعران و مداحان می‌شود.
به گفته مدیر نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی، آنچه در خصوص کوه امام ضامن شایع شده این است که تمامی این مکان‌ها وقف آستان قدس رضوی است، درحالی‌که این‌گونه نیست و وقف‌نامه‌ای در این زمینه وجود ندارد، بلکه استرآبادی فقط این املاک را به دلیل عشق و علاقه‌ای که به امام رضا(ع) داشته، به نام ایشان، مزین کرده است.

اهدای آثار نفیس تاریخی مسلمانان آمریکایی و آسیایی

مسلمانان سراسر جهان نیز که ارادتی وصف‌نشدنی به امام رضا(ع) دارند در حوزه وقف پیشقدم هستند.
به‌عنوان نمونه علی بوشهری، فعال اقتصادی و علاقه‌مند به امور تاریخی و فرهنگی است که تاکنون فعالیت‌های بسیاری در خدمت به شعائر اسلام و فرهنگ تشیع در کشور بحرین انجام داده و اجداد او مؤسس اولین حسینیه فارسی‌زبانان در منامه، پایتخت بحرین هستند.
این واقف بحرینی، ۳۰۰ قطعه تمبر با محوریت تاریخ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بحرین را، به موزه مرکزی آستان قدس رضوی اهدا کرده است.
مهندس ظفر اعظم نیز مسلمان مقیم آمریکاست که سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۰ هزار قطعه تمبر و مجموعه‌ای نفیس از سکه‌های تاریخی حکومت‌های هند، به موزه رضوی اهدا کرده است. اشیای اهدایی، کارت‌پستال، پاکت‌نامه، پاکت مهر روز، نامه، اسکناس، آلبومی از سکه‌های طلا، مس، نیکل از حکام محلی هند و شاهان حیدرآباد دکن از حدود ۴۰۰ سال پیش تا ۱۹۴۸ میلادی، از جمله نفایس فرهنگی ارزشمندی است که از سوی مهندس ظفر اعظم به موزه رضوی، اهدا شده است.
همچنین دکتر سید طاهر صباحی، یک مجموعه‌دار ایرانی مقیم کشور ایتالیا است که ۱۳۳ تخته فرش و منسوجات نفیس متعلق به ایران و آسیای شرقی را وقف آستان قدس رضوی کرده و در حال حاضر در موزه آستان نگهداری می‌شود تا در معرض نمایش عموم، قرار گیرد.
این واقف، مجموعه اهدایی خود را دایره المعارف زنده فرش ایران خواند که به‌جای جای کشور سفرکرده و بخش عمده‌ای از عمر ۸۰ساله خود را برای حفاظت و صیانت این آثار ارزشمند، قرار داده است.