فرداد فرهودی: مدتی است که در محافل تخصصی ریلی صحبت از ایجاد واحد یا سازمانی است به نام تنظیم گری ریلی (یا رگولاتوری ریلی ). اما واقعا سازمان تنظیم گری ریلی چه وظایفی دارد و چگونه می تواند روابط بین شرکت های خصوصی ریلی و بهره بردار ریلی یعنی شرکت راه آهن را تسهیل بخشد؟ آیا وجود چنین واحدی لازم است؟ در نوشتار زیر به طور خلاصه به این موضوع پرداخته خواهد شد:

وظیفه واحد تنظیم گری در صنعت ریلی، ایجاد و اجرای مقررات و دستورالعمل هایی است که روابط و تعاملات بین کارفرما (دولت یا نهادهای مرتبط) و شرکت های حمل و نقل بار و مسافر را تنظیم کند. این وظایف معمولاً شامل موارد زیر می شود:

 تدوین مقررات و استانداردها: تعیین قوانین و استانداردهایی که همه شرکت های حمل و نقل ریلی باید برای اطمینان از ایمنی، کیفیت خدمات و رعایت حقوق مشتریان از آنها پیروی کنند.

نظارت و بازرسی: واحد تنظیم گر باید نظارت داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که شرکت ها به استانداردهای تعیین شده پایبند هستند. این نظارت می تواند شامل بازرسی های منظم، بررسی شکایات مسافران و مشتریان و ارزیابی عملکرد باشد 

تعیین تعرفه ها و قیمت ها: گاهی واحد تنظیم گر به عنوان مسئول تعیین یا نظارت بر قیمت گذاری و تعرفه های حمل و نقل عمل می کند تا اطمینان حاصل شود که نرخ ها منصفانه و رقابتی هستند و به مسافران و صاحبان بارها زیانی وارد نمی شود

رسیدگی به اختلافات و حل تعارضات: در صورتی که بین شرکت های ریلی و مشتریان یا بین شرکت های مختلف اختلافی پیش بیاید، واحد تنظیم گر به عنوان یک مرجع مستقل می تواند برای حل و فصل این اختلافات وارد عمل شود.

تسهیل رقابت سالم: واحد تنظیم گر باید اطمینان حاصل کند که شرکت های جدید نیز می توانند وارد بازار شوند و فضای رقابتی سالمی ایجاد شود. این امر می تواند به ارتقای کیفیت خدمات و کاهش هزینه ها برای مشتریان کمک کند.

توسعه و نوآوری در صنعت ریلی: تنظیم گر ممکن است به برنامه ریزی و تشویق به نوآوری و توسعه زیرساخت های جدید نیز بپردازد. این شامل توسعه خطوط جدید، بهبود بهره وری و حمایت از تکنولوژی های نوین است که می تواند به بهره وری بیشتر صنعت کمک کند.

بنابراین، وظیفه اصلی واحد تنظیم گری در صنعت ریلی، ایجاد یک چارچوب منسجم است که از یک سو اطمینان حاصل شود که منافع عمومی و ایمنی حفظ می شود و از سوی دیگر، شرکت های حمل و نقل نیز در یک فضای شفاف و رقابتی به فعالیت بپردازند.

در صورتی که بخواهیم از تجربیات بین المللی مثالی بزنیم:

یکی از نمونه های برجسته تنظیم گری در صنعت ریلی اروپا ( آژانس راه آهن اروپا ERA  ) است که وظایف گسترده ای در تنظیم مقررات برای صنعت ریلی مسافری و باری در کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر عهده دارد.

ERA در راستای تحقق یک شبکه ریلی مشترک اروپائی فعالیت می کند و در تلاش است تا استانداردها و مقررات واحدی برای کشورهای عضو فراهم آورد برخی از وظایف این آژانس به شرح زیر است:

1 – هماهنگ سازی مقررات ایمنی

ERA تلاش می کند تا استانداردهای ایمنی ریلی در سراسر اتحادیه اروپا هماهنگ باشند. این آژانس مقررات و دستورالعمل هایی را تدوین می کند که در تمام کشورهای عضو به کار گرفته شود و در عین حال امکان به روز رسانی و انطباق با شرایط جدید را فراهم می کند. این امر شامل نظارت بر سیستم های ایمنی ملی، ارزیابی گزارش های ایمنی و ارائه توصیه هایی برای بهبود ایمنی است.

2 – گواهی نامه ایمنی و تائیدیه ها

ERA مسئولیت صدور گواهینامه های ایمنی و تائیدیه های فنی برای اپراتورهای حمل و نقل ریلی و تجهیزات ریلی را بر عهده دارد. این گواهی نامه ها برای تضمین اینکه شرکت ها استانداردهای لازم را رعایت می کنند. الزامی است.

ERA به صورت مستقیم برای برخی از اپراتورهای بین المللی گواهی نامه صادر می کنند و با نهادهای ملی همکاری دارد تا روند صدور مجوزهای داخلی را نیز هماهنگ کند.

3 – ایجاد سامانه های یکپارچه سیگنالینگ و کنترل

یکی از برنامه های مهم  ERA اجرای سیستم مدیریت ترافیک ریلی اروپائی ( ٍERTMS ) است.

این سامانه یک سیستم سیگنالینگ و کنترل ترافیک مشترک است که با هدف یکپارچه سازی سیستم های مختلف کنترل و سیگنالینگ ملی طراحی شده و به اپراتورهای باری و مسافری امکان می دهد که با سیستم های یکسان و استاندارد در کشورهای مختلف اروپائی تردد کنند.

4 – حمایت از رقابت و دسترسی آزاد به شبکه ریلی

یکی از اهداف ERA تقویت رقابت سالم در صنعت ریلی اروپا است این سازمان به نحوی مقررات گذاری می کند که دسترسی به زیرساخت های ریلی برای شرکت های جدید و خصوصی فراهم باشد این رویکرد به بهبود کیفیت خدمات و کاهش هزینه ها برای مصرف کنندگان کمک می کند.

5 – رسیدگی به شکایات و اختلافات

ERA به عنوان مرجعی برای رسیدگی به شکایات مربوط به دسترسی به شبکه و اختلافات بین اپراتورها و مدیران و زیر ساخت عمل می کند. این نهاد می تواند به حل و فصل مسائل مربوط به تعرفه ها، دسترسی به شبکه و مشکلات فنی کمک کند تا از تاخیر و مشکلات غیر ضروری جلوگیری شود.

6 – توسعه و ترویج نو آوری های تکنولوژیک

ERA نقش مهمی در تشویق نو آوری در صنعت ریلی اروپا ایفاد می کند. این آژانس از پروژه های تحقیق و توسعه و معرفی تکنولوژی جدید در سیستم ریلی، مانند سامانه های هوشمند مدیریت ترافیک، سیستم های حمل و نقل سبز و بندسازی مصرف انرژی حمایت می کند.

7 - نظارت و گزارش گیری دوره ای

ERA گزارش های منظمی درباره عملکرد ایمنی و رقابت در شبکه ریلی اروپا نشر می کند. این گزارش ها به کشورهای عضو و نهادهای تصمیم گیر کمک می کند تا نقاط ضعف و قوت سیستم را شناسایی کرده و برای بهبود مستمر آن تلاش کنند.

در نتیجه آژانس راه آهن اروپا به عنوان یک واحد تنظیم گر، نقش کلیدی در همگرایی استانداردها و بهبود همکاری بین کشور ها و اپراتورهای ریلی دارد. این نهاد نه تنها شرایط را برای اپراتورهای ریلی تسهیل می کند بلکه به بهبود دائمی و کیفیت خدمات برای مسافران و صاحبان بار نیز کمک می کند.

اما در خصوص کشورمان ایران که در حال حاضر کلیه این مسئولیت ها در شرکت راه آهن به عنوان بهره بردار مرجع از شبکه ریلی تعریف شده است لازم است که با مطالعه دقیق و برای حفظ حقوق بخش خصوصی که سرمایه خود را در صنعت ریلی سرمایه گذاری کرده اند مطالعه دقیقی انجام پذیرد و وظایف شمرده شده و یا بخشی از آنها در قالب واحد تنظیم گر و زیر نظر وزارت راه و شهرسازی به عنوان قانون گذار ناظر، شروع به کار نماید. تا به این وسیله از حقوق بخش خصوصی در مقابل بخش دولتی ( راه آهن ) بتواند دفاعیه لازم را ارائه دهد.

قطعا وجود سازمان تنظیم گری ریلی با توجه به اینکه وظایف تصدی گری در حمل و نقل ریلی سالها است که  به بخش خصوصی واگذار شده است لازم می باشد تا بتواند در روابط بین بخش دولتی و بخش خصوصی تعادل و تسهیل لازم را به عمل آورد.