به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، علی قاسمعلی؛ دریای خزر با حدود ۶۴۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و خط ساحلی ۷هزار کیلومتری در شمال کشور واقع شده و کشورهای ایران، فدراسیون روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری ترکمنستان و قزاقستان اطراف آن را احاطه کرده‌اند. منابع نفتی پرشمار، اهمیت ژئوپلیتیک و نقش زیست محیطی دریای خزر به سبب برخورداری از ۵۷۵ گیاه و ۱۳۳۲ گونه جانوری سبب شده است تا این اکوسیستم آبی، جایگاه فاخری در مباحث اقتصادی، سیاسی، اجتماعی کشورهای پیرامونی و حتی فرامطقه‌ای خزر داشته باشد.
نقش آفرینی و اثرگذاری دریای خزر بر تحولات و مباحث مختلف کشورهای پیرامونی بر اساس پارامترهای مختلف همچون تراکم اماکن جمعیتی در نوار ساحلی متغیر است. به زعم بسیاری از کارشناسان کاهش تراز آب در سالیان اخیر به عنوان یکی از چالش‌های اصلی کشورهای پیرامونی دریای خزر محسوب می‌شود که علاوه بر پیامدهای زیست محیطی خسارت‌های اقتصادی فراوانی را به همراه داشته است و در این بین سهم جمهوری اسلامی ایران نسبت به برخی از همسایگان بیشتر است.
محققان بر این باورند که در کنار تغییرات اقلیمی موضوع کاهش تامین حقابه خزر از رود ولگا به عنوان اصلی‌ترین دلیل کاهش تراز آب دریای خزر محسوب می‌شود. هرچند ۱۳۰ رودخانه به دریای خزر می‌ریزند اما رود ولگا به تنهایی ۸۵ درصد آب دریای خزر را تامین می‌کند. در سالیان اخیر و بنا به سیاست‌های داخلی فدراسیون روسیه حدود ۶۰ سد و سازه آبی بر روی رودخانه ولگا ایجاد شده یا درحال ساخت است که این فعل و انفعالات تاثیر بسزایی در کاهش تراز آب و تحمیل خسارت‌های زیست محیطی و اقتصادی به کشورهای پیرامونی ایفا می‌کند.
بر اساس برخی مستندات موجود و اظهار نظرهای رسمی، یکی دو همسایه خزر با پیگیری‌های حقوقی و تعاملات دیپلماتیک موفق شده اند تا بخشی از خسارت‌های ناشی از پسروی آب دریای خزر را از فدراسیون روسیه دریافت کنند که در این زمینه قزاق‌ها از همه کشورها پیشی گرفته اند.
برخی از هموطنان امیدوارند تا وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط، پیگیری لازم برای دریافت غرامت و جبران خسارت وارده را در دستور کار قرار دهند.
حسین اسدی از دانش آموختگان حقوق و از علاقه مندان به محیط زیست به خبرنگار دانشجو اظهار کرد: به استناد حقوق مسئولیت بین‌الملل کشوری که فعل یا ترک فعل مغایر با قوانین و مقررات بین المللی به او منتسب است باید خسارت وارده به کشور یا کشورهای متضرر از آن را جبران نماید؛ مبحثی که در بر گیرنده همه فعالیت‌ها و اقدامات است.
وی ادامه داد: یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر در استان‌های شمالی به آن مبتلا شده‌ایم، مقوله پسروی سواحل و کاهش تراز آب دریای خزر است که بخش عمده‌ای از این دغدغه‌ها ناشی از سیاست‌های کشور روسیه است.این فعال محیط زیست افزود: گسترش سدسازی بر روی رودخانه ولگا سبب شده تا خلیج گرگان و چند تالاب ساحلی در آستانه خشک شدن قرار بگیرد و تعدادی از بنادر شمالی کاربری بندرگاهی خود را از دست بدهند.
اسدی گفت: بر اساس مستندات موجود، در راستای حفظ اکوسیستم خزر در سال ۱۳۸۲، کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر با ۵ پروتکل مشخص،به امضا مسؤلان کشورهای همسایه رسیدکه یکی از این پروتکل‌ها به حوزه ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی مربوط است. این دانش‌آموخته حقوق افزود: فارغ از کنوانسیون صدرالذکر، در ماده ۱۵ کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر هم هرگونه فعالیت منجر به آسیب به دریای خزر ممنوع اعلام شده و به موجب موازین حقوق بین‌المللی عاملان خسارت مسئول خواهند بود.
وی گفت: هر چند با کشور روسیه تعاملات پرشماری داریم؛ اما انتظار است که نهادهای متولی در راستای تامین حقوق عامه مردم و دریافت غرامت اقدام عاجلی انجام دهند.
عبدالجلال ایری، سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: اقدامات و برنامه‌ریزی که کشور روسیه بر روی رودخانه ولگا انجام داده است تا حدود ۹۰ درصد شرایط فعلی تراز آب را در دریای خزر رقم زده است و این رویه همچنان در حال اتفاق است.
وی افزود: کشورهای همجوار با دریای خزر بیشترین آسیب را از اقدامات روسیه متحمل می شوند و سه شهرستان ساحلی بندرترکمن، گمیشان و بندرگز در غرب و شمال غرب استان گلستان حداکثر خسارت را دیده اند.
نماینده مردم شهرستان‌های کردکوی، بندر ترکمن، بندرگز و گمیشان ادامه داد: در سفری که به همراه رئیس جمهور شهید برای اجلاسیه کشورهای حاشیه دریای خزر به ترکمنستان داشتیم، این موضوع مطرح شد و همه کشورهای همجوار خزر مطالبه‌شان این بود که روسیه باید در قضیه خزر، برنامه جامعی را تدوین کند.
ایری گفت: موضوعی که در اجلاسیه مذکور به آن اشاره شد این بود که کشورهای ساحلی دریای خزر به مقوله غرامت از روسیه پرداخته بودند و کشور قزاقستان دریافت غرامت از فدراسیون روسیه را آغاز کرده بود.
وی افزود: اطلاع دقیقی از اینکه کشور ترکمنستان هم، مشغول اخذ غرامت بابت خشکسالی دریای خزر از روسیه است یا خیر؟ ندارم.
سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی ادامه داد: پس از بازگشت از این سفر، طرح سئوالی برای وزیر امور خارجه وقت( شهید عبداللهیان )با موضوع ضرورت پیگیری اخذ غرامت از روسیه ارائه کردم
وی گفت: تبعات کاهش تراز آب دریای خزر و پسروی آب موضوع ساده‌ای نیست؛ بیشترین آسیب این رخداد، به جمهوری اسلامی ایران به ویژه استان‌های شمالی و استان گلستان تحمیل می‌شود.
نماینده مردم شهرستان‌های کردکوی، بندر ترکمن، بندرگز و گمیشان در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: موضوع ضرورت پیگیری اخذ غرامت از روسیه را در حاشیه سفر اخیر دکتر پزشکیان به ترکمنستان به ایشان منتقل کردم؛ ولی چون سفر ، سفر فرهنگی بود بستر کار برای طرح موضوع مهیا نبود.
ایری گفت: علی رغم اینکه آقای پوتین رئیس جمهور روسیه هم در این سفر اخیر آقای پزشکیان به روسیه، در ترکمنستان حضور داشت اما به سبب عنوان این سفر، جایگاهی برای طرح موضوع وجود نداشت.
پایان سخن انکه ، نقض هر تعهد مقرر در حقوق بین الملل مسئولیت آور است؛ انتظار است مسئولان و نهادهای متولی جمهوری اسلامی ایران برای وصول غرامت ناشی از خسارت به دریای خزر اقدام کنند؛ موضوعی که سالهاست از سوی یکی دو کشور خزری در حال تحصیل است.لازم بذکر است که حدود ۲ هفته دیگر، مسعود پزشکیان رییس جمهور، با ولادمیر پوتین دیدار خواهد کرد.