سایت نخست وزیری طالبان از افتتاح سد پاشدان بر روی رودخانه هریرود با حضور ملا عبدالطیف منصور وزیر آب و انرژی و ملا عبدالغنی برادر از مقامات ارشد طالبان خبر داد. به نوشته این سایت حکومتی، سد پشدان ظرفیت تولید ۲ مگاوات برق و ذخیره ۵۰ میلیون متر مکعب آب برای آبیاری ۱۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی را دارد. این سد با بودجه ۱۱۷ میلیون دلار و توسط پیمانکارانی از کشور آذربایجان و با کار روزانه ۱۷ ساعت به اتمام رسیده است.
عیسی بزرگ زاده سخنگوی صنعت آب کشور، بهره‌برداری یک‌جانبه افغانستان از رودخانه هریرود را «موجب نقص حقوق عرفی دانست» و گفت: اثرات این اقدام یک جانبه طرف افغان نه تنها تامین آب شرب و بهداشت چند میلیون نفر را متأثر می‌کند، بلکه به آسیب گسترده به محیط‌زیست پایین‌دست نیز منجر می‌شود.
به گفته کارشناسان در حال حاضر بیش از ۳ میلیون نفر از ساکنان خراسان به صورت مستقیم به آب رودخانه هریرود وابسته هستند و قطع کامل آب این رودخانه ممکن است اثرات اجتماعی، اقتصادی فاجعه باری برای شهروندان شرق ایران در پی داشته باشد.
بی اعتنایی طالبان به درخواست‌های ایران
وزارت نیرو و وزارت امور خارجه ایران از طرف طالب درخواست «مذاکره فوری» کرده اند تا به زعم آنها «راه‌حل‌های مشترک و قابل قبول برای کاهش اثرات فرامرزی سد‌های پاشدان و سلما» یافته شود.
درخواست‌های که غالباً با بی‌اعتنایی طالبان مواجه شده است. ایران و ترکمنستان پیش از این در مرز خود به صورت مشترک سد دوستی را بر روی رودخانه هریرود افتتاح کرده بودند، اقدام طالبان در راستای افتتاح سد پاشدان در بالادست این رودخانه، عملاً سد دوستی را به یک حجم بتنی بی حاصل بدل ساخته است.
مسئولین ترکمنستان نیز نگران هستند که سدسازی‌های مکرر طالبان کشت پنبه این کشور را به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد آن کشور از بین ببرد.
در حال حاضر دولت طالبان تنها بر روی رودخانه هریرود که منبع آب عمده اهالی خراسان است ۳ سد سلما، کبکان و پشدان را افتتاح کرده و عملاً ورود جریان آب و حقابه تاریخی ایران را قطع کرده است.
رسانه افغانی سلام تامیز مدعی شد کار ساخت این سد «علی رغم اقدامات مخرب ایران» انجام گرفته است.
محمد عارف اچکزی، رئیس شرکت سازنده سد پاشدان پیش‌تر مدعی شده بود که «ایران با حمایت از گروه‌های جنگ طلب» قصد دارد از ساخت این سد جلوگیری نمایید.
اخطار جدی مرحوم رئیسی
سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور فقید در واکنش به ساخت سد کمال خان بر روی رودخانه هیرمند و قطع آب صد‌ها هزار نفر از ساکنین و کشاورزان سیستان و بلوچستان خطاب به طالبان گفت: «می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند؛ به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند.» یکی از مسئولین طالبان در پاسخ به این گفته‌ها یک ویدئو منتشر نمود و طالبان نیز طی بیانیه‌ای این سخنان را تحریک آمیز خواند.
حقابه ایران از مجموع آورد سالانه رودخانه هیرمند ۱۴ درصد است؛ بنابراین کشورما از این حقابه ۸۲۰ میلیون مترمکعب سهم دارد. در حال حاضر گفته می‌شود که از ۸۲۰ میلیون متر مکعب ۷ درصد و در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۱۱ درصد وارد کشور شده است، یعنی چیزی حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیون مترمکعب.
در حالی که سد سازی‌های بی رویه توسط طالبان و عدم پایبندی به قرارداد‌های بین الملی زندگی میلیون‌ها ایرانی در شرق کشور را با خطر تهدید جدی ماهوی_معیشتی مواجه ساخته است، واکنش گروه طالبان به اخطار‌های مسئولین جمهوری همواره بی اعتنایی و گاهاً تمسخر و تحقیر بوده است.
ساخت سد در افغانستان با پول و سیمان ایرانی
ایران بزرگ‌ترین صادرکننده سیمان به افغانستان است، علی رغم هشدار کارشناسان در خصوص کمبود سیمان در داخل و افزایش قیمت این محصول، به دلیل منافع قابل توجه ذینفعان شبه دولتی، صادرات سیمان به افغانستان بدون وضع تعرفه مناسب ادامه یافت.
رحیم پور معاون سابق وزارت امور خارجه ایران گفت: «ساخت کارخانه سیمان در زابل تقریباً تنها به این منظور (ساخت سد در افغانستان) انجام گرفت و متاسفانه سیمان ساخت سد، در زابل تامین شد از این رو ما خودمان در شکل‌گیری این فضا بی‌تاثیر نیستیم. مشکل خود ماست که بر مسایل راهبردی خود تسلطی نداریم.».
علاوه بر تامین سیمان و سایر مواد اولیه برای سد سازی در افغانستان توسط ایران، تحریم‌های بین المللی و سودجویی مافیای تحریم نیز یک فرصت کم نظیر اقتصادی برای افغانستان ایجاد کرده است که امکان درآمدزایی و تهیه پول چندین سد را برای این گروه فراهم آورده است.
مقصد بخش عمده‌ای از روزانه ۲۰ میلیون بشکه فرآورده سوخت یارانه‌ای ایران، افغانستان است. به دلیل تحریم‌ها همچنین بخش زیادی از صادرات زعفران، فرش و ده‌ها محصول دیگر ایران از طریق افغانستان انجام می‌گیرد.
عبداللطیف نظری، معاون وزیر اقتصاد در حکومت طالبان سوال بی بی سی جهانی گفت: با توجه به افزایش چشمگیر امکانات مالی موجود و عواید دولت، کار پروژه‌های مختلف از جمله سد سازی از سر گرفته شده است.
رسول میرآیینی محقق از دانشگاه تربیت مدرس معتقد است که حقابه ایران از رودخانه‌های مشترک تنها با یک برنامه قوی دیپلماسی قابل وصول است، درست است که سد پاشدان آبگیری شده، اما با یک دیپلماسی قوی حق مردم ایران باید وصول شود.
وی از ایجاد بسته‌های بسته‌های دیپلماسی برای گفت‌و‌گو با افغانستان شامل تجمیع «مسائل آب، برق، معادن و مهاجران» را به عنوان یک الگوی موفق مذاکره بین‌المللی پیشنهاد کرده که به کمک آن می‌توان حقابه کشور را زنده کرد.
با وجود آنکه دولت پیشین افغانستان در مسائل مربوط به آب انعطاف بسیار بیشتری از خود نشان می‌داد، اما به دلیل روابط خوب اشرف غنی با ایالات متحده رژیم او چندان در میان مسئولان تصمیم ساز تهران محبوب نبود.
با روی کار آمدن طالبان در افغانستان برخی در ایران از این گروه افراطی با عنوان «جنبش اصیل منطقه» یاد کردند. از آن زمان تا کنون این گروه نه تنها زندگی و حیات میلیون‌ها نفر در ایران را با سد سازی تهدید کرده، بلکه همه مزایای گمرکی، صادراتی ایران را نیز لغو نموده و مسئولان آن نیز غالباً با زبان گزنده‌ای خطاب به ایران سخن می‌گویند.
بی عملی مسئولین کشور و ناتوانی در اعمال فشار بر طالبان، با انتقادات بسیاری در داخل مواجه شده است.