سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): میزگرد نگاهی دوسالانه جایزه سردار شهید سلیمانی به با حضور محسن پرویز، دبیر جایزه، حسن علایی، دبیر اجرایی جایزه و غلامرضا عزیزی، پژوهشگر و مولف سه‌شنبه ۱۱ دی در اتاق گفت‌وگوی ایبنا برگزار شد. در این میزگرد به ابعاد دوسالانه انتخاب آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس جایزه سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی پرداخته شد. جایزه‌ای که از سال ۹۸ تا کنون سه دوره از آن برگزار شده است. دوره سوم هم برگزار شد که اختتامیه منظمی داشت به طوری که ۲۶ آذر روز پژوهش به دلیل برودت هوا و آلودگی از سوی دولت تعطیل اعلام شد، اما دست‌اندرکاران جایزه تقویم خود را مخدوش نکردند و جایزه را علیرغم تعطیلی در روز تعیین شده برگزار کردند.
پایان این جایزه بهانه خوبی است تا درباره برخی ابعاد آن بحث و گفت‌وگو شود تا در آینده با قوت بیشتری به حیات خود ادامه دهد. در این مجال نخستین قسمت از این میزگرد را منتشر کردیم تا در روز شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی نامش تداعی شود.
-طبق آماری که در دوره قبل کتاب سال دفاع مقدس مطرح شد، سالانه تقریباً ۲۵۰۰ (چاپ اول و تجدیدچاپ) کتاب درباره جنگ ایران و عراق منتشر می‌شود. اینکه در دو سالانه جایزه سردار سلیمانی ۶۰۰ کتاب بررسی می‌شود، این ارقام چه برآیندی برای شما دارد؟
حسن علایی: ما در دوره سوم این جایزه بیش از ۶۲۰ کتاب از ۵۲ ناشر و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی گردآوری کردیم. این رقم نشان می‌دهد که به لحاظ کمی نسبت به دوره قبل تقریباً ۴۳ درصد رشد داشتیم، اما به لحاظ کیفی با قاطعیت می‌گویم به اندازه رشد کمی، رشد کیفی نداشتیم. به عبارتی رشد کمی دال بر این نیست که به لحاظ کیفی هم در زمینه کتاب‌های پژوهشی رشد داشته باشیم. بنابراین این آسیب وجود دارد. شاید به دلیل این آسیب، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در این حوزه وارد شد و تلاش کرد به صورت مجزا موضوع پژوهش را دستمایه کار یک جشنواره قرار دهد. ما در این سه دوره که وارد بحث ارزیابی و داوری کتاب‌های پژوهشی شدیم این نقیصه را بیشتر لمس کردیم. حالا اشاره به میزان انتشار کتاب‌های دفاع مقدس در سال کردید که در این میان میزان کتاب‌های پژوهشی خیلی پایین است.حتی ما که متولی گردآوری آثار پژوهشی هستیم و بنا داریم که آثار پژوهشی را جمع‌آوری کنیم، متوجه شدیم که کتاب‌های پژوهشی به لحاظ کمی رضایت‌بخش نیست.
البته کتاب‌هایی هم که به دبیرخانه جایزه رسید، به زعم ما و داوران جایزه آثار پژوهشی به شمار می‌آیند که این آثار به لحاظ کیفی (الحق و الانصاف) رشد خوبی داشته‌اند. به طوری که داوران محترم در گروه‌های مشخص شده، آثار را که نگاه می‌کردند بعد از آن ریزش اولیه که به طور طبیعی در هر جایزه صورت می‌گیرد، آثاری که عنوان پژوهشی به آنها اطلاق شد و قرار شد در پروسه داوری و ارزیابی قرار بگیرد.
این موضوع نشان می‌دهد که عرصه پژوهش با موضوع دفاع مقدس و مقاومت رو به رشد است اما رضایت‌بخش نیست. اما با توجه به اهمیت پژوهش لازم است بیشتر کار شود و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی که در این عرصه وارد شدند با جدیت بیشتری پژوهش را دنبال کنند. اگر احیاناً سر راه مولفان، پژوهشگران و ناشران موانعی وجود دارد از جنس دستیابی به منابع، اسناد و مدارک حتماً باید مرتفع شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس این مهم را دنبال کرده است. در بازه زمانی ۸ ساله که سرداری علی‌محمد نائینی که مسئولیت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس را عهده‌دار بود، سرفصل اصلی کارش را رفع موانع اساسی ناشران، پژوهشگران و مولفان در دستیابی به اسناد و مدارک دست اول دفاع مقدس قرار داد. این یکی از کارهای برجسته نائینی در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بود که خوشبختانه ادامه دارد. نوع ورود مولفان و پژوهشگران برای بهره‌برداری منابع و اسناد مرکز ساماندهی شده است. در این مرکز سامانه فکوری ایجاد شده که تقریباً همه اسناد و مدارک موجود بارگذاری شده و در دسترس مولفان و پژوهشگران قرار دارد. البته در این میان نارسایی‌هایی که وجود دارد در بحث اطلاع‌رسانی است و هنوز نتوانستیم این سامانه را به همه پژوهشگران و نویسندگان معرفی کنیم تا آنها از این مزیت مطلع شوند و در پژوهشهایشان دغدغه سند نداشته باشند. چون هنوز برخی از مولفان و پژوهشگران تصور می‌کنند که دسترسی به اسناد جنگ دشوار است.
-چه تعریفی از پژوهش در حوزه جنگ دارید؟
محسن پرویز: ما نمی‌خواهیم پژوهش را بازتعریف کنیم. پژوهش تعریفش مشخص است. کار تحقیقاتی روالی را طی می‌کند تا به سرانجام برسد. معلوم هست که چه کاری با عنوان تحقیق و پژوهش مورد پذیرش قرار می‌گیرد. در اینجا فقط موضوع عوض می‌شود و ما همان شیوه حاکم بر پژوهش را در اینجا هم داریم با این تفاوت که پژوهش‌هایی در موضوع دفاع مقدس و مقاومت انجام شده است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درباره جایزه سردار سپهبد سلیمانی باید به این نکته توجه داشته باشید، بخش زیادی از بار پژوهش و تحقیق بر عهده دانشگاه‌ها و دانشجوهاست. در جایزه شهید سلیمانی هم تلاش شد رساله‌های دانشگاهی دکتری مرتبط را گردآوری کنند و مورد بررسی قرار دهند. در واقع در اینجا پژوهش مشخص است و طراحی اولیه‌ای نیاز دارد که اهداف آن را مشخص کنند؛ هدف کلی و اختصاصی را تعریف کنند و اگر هدف کاربردی برای آن پژوهش مطرح است، آن را هم تعریف بکنند. بعد برای جایزه پروپوزالی آماده شود، یعنی افراد بررسی روی کارهای قبلی انجام دهند. روش و ابزار کار را مشخص و پس از آن فرضیات را مطرح کنند و در نهایت پژوهش که تمام شد، بر اساس طرحی اولیه که صورت گرفت، نتیجه را مکتوب کنند که این شیوه ممکن است بخشی از آن منجر به تولید کتاب شود و بخشی از آن به کتاب ختم نشود. به هر حال شاید کار تحقیقی در دانشگاه یا مرکز پژوهشی طراحی شود که بعداً در همان‌جا مورد استفاده قرار بگیرد. چون عزم محققان مبنی بر اینکه پژوهشی را به کتاب تبدیل و در اختیار مخاطب قرار دهند، مقدور نباشد. برای همین شورای سیاستگذاری جایزه پیشنهاد کرد بحث بررسی رساله‌ها هم مطرح شود که این اتفاق هم افتاد و بخش دیگری هم در اینجا اضافه شد، مقالات پژوهشی بود که تصور می‌کنم اگر در دوره‌های بعد تقویت شود، شاید مثمرثمر و مفید باشد. به نظرم بعضی مقالات نسبتاً خوبی بود. از این رو تلاش شد که در جایزه پوشش داده شود.
غلامرضا عزیزی: جناب پرویز، یک سوال به ذهنم خطور کرد فراخوان را که نگاه کردم ظاهراً بیشتر مسابقه مقاله‌نویسی بود. حداقل فراخوان را که نگاه کردم این‌طور برداشت کردم.
پرویز: مسابقه مقاله نبود در واقع این فراخوان برای دریافت مقاله بود، اما مسابقه مقاله‌نویسی نبود. در واقع قسمتی که مغفول ماند که بگویم که در این فرصت آن را هم اضافه می‌کنم در جایزه در واقع نشریات و فصل‌نامه‌هایی که مرتبط با مسئله پژوهش است، آنها هم مورد بررسی قرار بگیرند. در واقع مقالات منتشر شده نه به صورت مستقل اما در فصل‌نامه‌ها و نشریات به شکلی مورد قضاوت جمعی واقع شد. در واقع مقالات منتشر شده هم مورد بررسی قرار گرفت و فرصتی برای ارسال مقاله است. البته این موضوع تجربه اول بود. فرض کنید در این پروسه تجاربی کسب کردیم تا مثلاً کنگره‌ای در حوزه پژوهش دفاع مقدس بتوانیم برگزار کنیم. لذا مقالاتی که افراد در این حوزه تدوین کردند، به این کنگره بفرستند تا مقالات در یک مجموعه منتشر شود و مورد بازدید قرار بگیرد.
-به این نکته هم اشاره بفرمایید که بحث بررسی مقالات چاپ شده در جایزه چه قدر به دیده شدن مجلاتی کمک می‌کند که این مقالات در آنها منتشر شده است مثل مجله نگین ایران، فصلنامه مطالعات تخصصی و تاریخ شفاهی دفاع مقدس: الماس ایران.
علایی: در اینجا باید به چند نکته اشاره کنم؛ اصل در بحث جایزه شهید سلیمانی جمع‌آوری، ارزیابی و داوری کتاب است. در واقع این نکته قاعده اصلی کار است. اما در کنار این نکته اصلی، ما برخی اتفاقات را هم برای پربارتر شدن جایزه رقم زدیم، به طوری که در این سه دوره برگزاری جایزه، بررسی فصل‌نامه‌های پژوهشی هم جزو کار قرار گرفت. حتماً اطلاع دارید در موضوع دفاع مقدس و مقاومت مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی وجود دارد که فصل‌نامه‌ها و مجلات تحقیقاتی و پژوهشی منتشر می‌کنند که در این سه دوره طی فراخوانی جداگانه به این مهم هم توجه کردیم و مقالاتی دریافت و بررسی شد.
در کنار این فرصتی بود که از پژوهشگران فعال این عرصه تجلیل به عمل بیاوریم. به طوری که نخستین جلسه مربوط به جزئیات جایزه را که سال ۹۸ برگزار کردیم در واقع درآمدی بر کار بود، اصلاً بحث داوری در کار نبود، حدود ۱۲۰ نفر از پژوهشگران به نام دفاع مقدس را دعوت کردیم که ضمن تجلیل از افراد برجسته این جمع، طرح موضوع کردیم که ایده ما چنین است که قصد داریم جایزه‌ای با این موضوع برگزار کنیم. این کار ما که قبلاً درآمدی بر این جایزه بود، استمرار پیدا کرد و طی سه دوره پژوهشگرانی که برجسته و فعال بودند و در کارهای‌شان شاخصه‌هایی رعایت شده بود، آنها را دعوت و تجلیل می‌کردیم.
در کنار این، مراکز پژوهشی و تحقیقاتی فعال چه در داخل چه خارج کشور را شناسایی کردیم که آثار خوبی در زمینه دفاع مقدس و مقاومت به لحاظ کمی و کیفی منتشر کرده بودند، آنها را در سه دوره شناسایی و از برخی تقدیر کردیم. در دوره سوم انگیزه ما این بود که بحث پژوهش موضوعیت پیدا کند، به این ایده رسیدیم حالا اگر تعدای کتاب را ارزیابی کنیم شاید چندان در تشویق پژوهشگران و مولفان به پژوهش موثر نباشد، بنابراین تصمیم گرفتیم فرصتی را در اختیار افرادی قرار دهیم که در عرصه پژوهش فعالیت می‌کنند، اما پژوهشهایشان به صورت کتاب منتشر نشده است. برای همین فراخوان بخش مقاله هم به جایزه اضافه شد. در فراخوان بخش مقاله جایزه، چهار موضوع را دستمایه قرار دادیم؛ «امام خمینی (ره) و دفاع مقدس»، «نقش مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در دفاع مقدس»، «نقش مردم در دفاع مقدس» و «موضوعات آزاد». ضمن زیر موضوع هم برای محورها تعیین و در پوستر اعلام کردیم. بنا به اهمیت این بخش فراخوان مقاله به صورت جداگانه منتشر شد. هر چند در فراخوان متذکر شدیم مقالاتی که در مجلات و فصل‌نامه‌ها قبلاً منتشر شده، آنها از دایره ارزیابی ما خارج می‌شود. از این رو طی این فراخوان ۴۶ مقاله به دست ما رسید. چون نخستین بار بود که فراخوان مقاله در جایزه قرار گرفت، این تعداد مقاله دریافتی برای ما امیدوارکننده بود. ضمن اینکه مقالاتی از شهرهای مختلف ارسال شد که اصلاً تصور نمی‌کردیم اطلاع‌رسانی به این خوبی صورت گرفت که تا این اندازه مورد توجه قرار واقع شد. به هر حال مقالات رسیده به دبیرخانه جایزه مورد داوری قرار گرفت و به زودی مقالات را در یک مجموعه منتشر خواهیم کرد.
∎