به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در رشت، از زمان روز نامگذاری رشت، ۱۲ دی ماه هر سال به عنوان روز رشت با انجام مراسم و برگزاری آیین‌های مختلف و همچنین برپایی همایش‌هایی در معرفی تاریخ و هویت و فرهنگ غنی این شهر، این روز را پاس می‌دارند.
رشت با دارا بودن مساحت ۱۸۰ کیلومتر مربع به طور میانگین ۵ متر از سطح آب های آزاد قرار گرفته است. در قسمت جنوبی شهر رشت رشته کوه‌های البرز قرار گرفته است. این شهر به سبب ریزش باران‌های ریز و مداوم به شهر باران‌های نقره‌ای نیز شهرت پیدا کرده است. باران‌های مداوم در رشت، مردم این منطقه را مجبور کرده که در ساخت بام‌های خود از پوشش مناسب سفال استفاده کنند.
رشت در گذشته به شهر بام‌های سفالی نیز مشهور بوده است. آب و هوای رشت معتدل و مرطوب است. جمعیت ثابت روزانه در شهر رشت حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. رشت متراکم‌ترین شهر ایران به لحاظ نسبت جمعیت به وسعت است.
رشت با تلفظ دقیق‌تر رِشت از واژه وارِشت به معنی بارش و باریدن ریشه گرفته است.
بنابر روایتی این ناحیه در گذشته دور، زیر آب‌های دریای خزر قرار گرفته بود. البته به تدریج و بر اثر رسوب زیاد و تبخیر آب، اراضی استان گیلان و ناحیه‌ای که امروزه به نام رشت معروف است از آب خارج شدند. این ناحیه بدلیل برخورداری از منابع طبیعی مانند جنگل و زمین‌های مناسب کشاورزی جمعیتش افزون شد و به صورت دهکده‌ای درآمد و قابل سکونت شد.
محمدتقی پور احمد جکتاجی، شاعر، نویسنده، گیلان‌شناس و روزنامه‌نگار برجسته گیلانی درباره نامگذاری روز رشت به خبرنگار ایبنا گفت: حدود ۴۵۰ سال قبل دولت صفویه در راس امور ایران بود اما در این بین گیلان سرزمینی مستقل بود و زیر نظر حکومت مرکزی نبود.
ابریشم، محصول استراتژیک کشور بود که در گیلان تولید می‌شد و دولت مرکزی تمایل داشت این منطقه را نیز زیر سیطره خود در بیاورد. اگر چه بین شرق و غرب گیلان بواسطه تمایل به گسترش سرزمینی (اراضی دو طرف رودخانه سفید رود) و تصاحب ابریشم بیشتر اختلاف وجود داشت اما گیلانی‌ها سال‌های سال تا زمانی که پایتخت کشور از تبریز به قزوین انتقال داده شد از کنترل حکومت مرکزی بر این خطه جلوگیری کردند.
وی ادامه داد: درگیری‌های شرق و غرب گیلان برای گسترش سرزمینی و ابریشم باعث شد که دولت مرکزی صفویه بتواند با سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» گیلان را کم کم به حکومت مرکزی ملحق کند و برای اولین بار سلطان محمود از خاندان اسحاق وندی بیه پس را مجبور کند که پایتخت از فومن به رشت آورده شود. این روز را که مصادف ۱۲ دی‌ماه ۹۳۶ شمسی یا دوم ربیع الاول ۹۶۵ قمری بود، روز رشت نامیدند.
این استاد گیلان‌شناسی افزود: با فوت شاه طهماسب، در فواصل سال ۹۸۴ تا ۹۹۶ چندین شاهزاده به مقام شاهی رسیدند اما کشته شدند تا اینکه شاه عباس صفوی که فردی قدر و مقتدر بود حکومت مرکزی را بدست گرفت.
وی اضافه کرد: چهار سال بعد از نشستن بر تخت پادشاهی، شاه عباس به گیلان حمله کرد و بعداز یک خونریزی بزرگ و وحشتناک گیلان را فتح کرد و پایتخت را از لاهیجان در شرق به رشت آورد و این شهر مرکز ولایت و ایالت و اکنون استان گیلان شد.
پور احمد جکتاجی با بیان اینکه منابع سرشاری درباره تاریخ گیلان و رشت داریم که می‌توانیم از آنها برای پژوهش‌ها استفاده کنیم، گفت: در حال حاضر، فقط بین ۱۰ تا ۱۲ اثر مرجع، مربوط به دوران صفویه است اما آثار غیر مستقیم درباره تاریخ گیلان و رشت فراوان داریم.
وی به سه کتاب تاریخ مرجع درباره گیلان اشاره و بیان کرد: کتاب تاریخ ظهیرالدین مرعشی، کتاب تاریخ میر شمس الدین لاهیجی معروف به خانی و عبدالفتاح فومنی سه کتاب مرجع درباره تاریخ گیلان هستند که اگر این کتاب‌ها موجود نبودند، هم اینک نمی‌دانستیم تاریخ آن زمان چه بوده است.
پور احمد جکتاجی ادامه داد: در سفرنامه‌هایی که بر جای مانده موضوعات اجتماعی و فرهنگی همچون گویش‌ها، مراسم، آداب و رسوم و سنن و مسائل اقتصادی و سیاسی آورده شده که همه این موارد برای انجام پژوهش‌ها درباره تاریخ آن زمان کمک می‌کند.
وی با بیان اینکه برای رجوع به کتاب‌ها باید از منابع معتبر و تایید شده استفاده شود، تصریح کرد: اگر کتاب نبود ما از گذشته اطلاع زیادی نداشتیم بنابراین نمی‌دانستیم چه اتفاقی در آن زمان افتاده که بتوانیم به طور مثال روزی به نام روز رشت نامگذاری کنیم.
این نویسنده و گیلان شناس تاکید کرد که مطالعه کتاب باید جزو اولویت‌های زندگی قرار بگیرد چرا که کتاب دانش‌مان را افزون و بینش‌مان را وسیع‌تر می‌کند.
رشت مرکز معاملات نوغان و دریچه‌ای برای تجارت با کشورهای حاشیه خزر
در زمانی که حکومت ساسانی رو به فروپاشی بود این دیار در حکمرانی مستقل گیلان شاه قرار داشت. نام قدیمی رشت دارالمرز یا دارالامان بوده که قبل از این دو به آن بیه می‌گفتند. بیه در لغت نامه‌ها، رود یا محل تلاقی بین دو رودخانه معنی شده و چنین به نظر می‌رسد که دلیل این نامگذاری قرار گرفتن آن در میان دو رودخانه گوهررود و سیاه رود است که در نقش حفاظ و دیوار شهر محسوب می‌شده است.
در زمان صفویان به فرمان شاه عباس، مرکز استان گیلان و مرکز معاملات نوغان و ابریشم شد که آن زمان محصول اول گیلان بود. این امر موجب شد که مالکان بزرگ و تجار از ایران، روسیه، یونان و ارمنستان که سر و کار با نوغان و ابریشم داشتند به شهر رشت روی آوردند.
در مستندات مکتوب آورده شده که شهر رشت به عنوان یک شهر متمدن و فرهنگی در بسیاری از امور پیشقدم بوده است. به عنوان مثال اولین شعبه بانکی ایران یا بانک سپه، اولین کتابخانه ملی در ایران، اولین راه آهن کشور، اولین تئاتر و اولین داروخانه شبانه روزی در ایران در شهر رشت به وجود آمده‌اند.
گوناگونی و تنوع فرهنگی شهر رشت بیش از هر جای دیگر ایران دیده می‌شود. در رشت رسومی مانند نوروزخوانی، عروس گوله که پس از گذشت سال‌ها همچنان در میان مردم گیلان و حتی جوامع مدرن شهری همچون شهر رشت نیز دیده می‌شوند، نشان دهنده یک فرهنگ و اصالت قوی و ریشه‌ای در این منطقه است.
شهر رشت در سال ۲۰۱۵ به شبکه شهرهای خلاق جهان به عنوان شهری خلاق غذا تحت نظر لیست یونسکو قرار گرفت. بر اساس استانداردهای یونسکو در زمینه شهر خلاق، این صفت به شهرهای خاص برای غذاهای خاص داده می‌شود.
شهر رشت با توجه به قدمت کهن خود جایگاه بناهای تاریخی بسیاری در ایران است. از جمله مهمترین آنها میدان شهرداری رشت است که شامل ساختمان شهرداری و برج ساعت است که نماد شهر رشت نامیده می‌شود. موزه پست و ساختمان قدیمی هتل ایران نیز از دیگر آثار تاریخی رشت است. بازار بزرگ رشت از نقاط جذاب برای گردشگران غیر بومی است.
مسجد سفید از قدیمی‌ترین مساجد شهر رشت محسوب می‌شود. خانه ابریشمچی، خانه قدیری و خانه میرزا کوچک خان از جمله خانه های تاریخی رشت هستند.
پارک جنگلی سراوان، دریاچه سقالکسار و تالاب عینک نیز از جمله جاذبه‌های طبیعی و دیدنی شهر رشت است. گلیم، سفالگری، بامبو بافی، رشتی دوزی و حصیر بافی از صنایع دستی این شهر غنی است.
∎