طی روزهای اخیر و در آستانه سال جدید میلادی و ایام جشن کریسمس، شاهدیم که بسیاری از ایرانیان مسلمان همانند مسیحیان از نمادهایی مانند تزئین درخت کاج، بابانوئل و ... استفاده می‌کنند. واکاوی این‌گونه رفتارها در جامعه و ریشه‌یابی تمایل افراد به نمادهای فرهنگ غربی از جمله مسائلی است که باید به صورت جدی بدان پرداخته شود. اینکه چرا در دوران جدید جوانان و نوجوانان جامعه ایران اسلامی که خود دارای فرهنگ اصیل کهن و ایرانی ـ اسلامی است، به دنبال بهره‌گیری از نمادهای غربی هستند، از جمله مسائلی است که باید از سوی حاکمیت و نهادهای مسئول پیگری شود.
در رابطه با تأثیرگذاری فرهنگ غربی بر جامعه و چرایی بهره‌گیری ایرانیان مسلمان از نمادهای فرهنگ غربی به ویژه نمادهای مربوط به سال جدیدی میلادی و ایام کریسمس، به گفتوگو با حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق‌اورعی، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی پرداختیم که مشروح آن را در ادامه مطالعه می‌کنید.
ایکنا ـ چرا امروزه بسیاری از ایرانیان مسلمان، در ایام سال نو میلادی به دنبال استفاده از نمادهای جشن کریسمس مثل درخت کاج و بابانوئل و ... هستند؟
تمایلات مختلفی که در میان برخی از مردم به ویژه نوجوانان و جوانان در ایران و جوامع مشابه، به رفتارها و نمادهای فرهنگی و اجتماعی کشورهای صنعتی غربی از جمله نمادهای مسیحیت همچون آئین کریسمس، تزئین درخت کاج، بابانوئل و ... دیده می‌شود، ریشه در نوعی اشاعه فرهنگی بیشتر از ۲۰۰ ساله در جامعه ما و دیگر جوامع دنیا به ویژه کشورهای شرقی و جهان سوم دارد که در واقع اساس شیفتگی تدریجی عده‌ای از مردم جهان سوم نسبت به کشورهای صنعتی، ثروتمند و قدرتمند است.
افراد بسیار زیادی در طول تاریخ بوده‌اند که وقتی غلبه و تفوق جامعه یا جمعیتی را بر دیگر جوامع و جمعیت‌های دنیا مشاهده کرده و برتری سیاسی و اقتصادی آن‌ها را از نزدیک لمس کرده‌اند، علت و ریشه این برتری را در برتری فرهنگی آنان دانسته و در نتیجه به همانندسازی خود با آن‌ها متمایل شده‌اند. لذا به همین دلیل است که امروز عده‌ای از مردم به ویژه نوجوانان و جوانان در ایران و یا دیگر جوامع به فرهنگ مسیحیان و غربی‌ها در ایام سال نو میلادی و ... متمایل شده‌اند.
ایکنا ـ راهکارهای خروج از این وضعیت و بازگشت به فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی در جامعه چیست؟
راهکار خروج از این تفکر واهی، توضیح و تبیین واقعیت برای جامعه است. مردم جامعه ما باید بدانند واقعیت‌های تاریخی به ویژه تاریخ 200 سال اخیر ایران چه بوده است. بررسی و بیان فرایندهای تاریخی آشنایی جامعه ایران با فرهنگ غربی باید در دستور کار متولیان فرهنگ جامعه قرار گیرد تا مردم به خوبی در جریان چگونگی تفوق غربی‌ها بر دیگر جوامع قرار گیرند.
نکته بعدی، بررسی و واکاوی دلایل عقب‌ماندگی‌های جامعه ایرانی از دنیای غرب است. امروز باید ریشه‌های این عقب‌افتادگی به خوبی برای جامعه تبیین شود تا مردم بدانند که دلیل اصلی این عقب‌ماندگی مسائل فرهنگی نبوده است؛ چراکه فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی سابقه‌ای به مراتب بیشتر و تأثیرگذارتر از فرهنگ غربی داشته و مشکل اصلی این است که چرا فرهنگ کم‌سابقه غربی بر این فرهنگ کهن برتری پیدا کرده و در حال تحمیل فرهنگ خود بر جوامع دیگر است.
چنانچه این امور به خوبی برای جامعه تبیین شده و ساحت‌های گوناگون این قضیه از یکدیگر جدا شده و مرزهای آن به درستی برای جامعه ارائه شود، میزان تأثیرگذاری فرهنگ‌ها بر یکدیگر به خوبی مشخص شده و بسیاری از مشکلات فرهنگی در این حوزه رفع خواهد شد. نوجوانان و جوانان اگر به خوبی به علل اصلی چیرگی غرب پی ببرند، حتماً به سمت نمادهای فرهنگی اصیل خود بازگشته و به دنبال فرهنگ غربی نخواهند رفت.
افرادی که تحلیل دقیقی از کلیت جوامع، فرهنگ‌ها و تغییرات اجتماعی در جوامع مختلف به دست می‌آورند، می‌توانند نسبت به حفظ فرهنگ خودی نسبت به فرهنگ غربی اقدام کرده و از آن محافظت کنند. در این صورت می‌توان گفت که هر چیزی در جای خود قرار دارد. اگر این مسائل به خوبی در جامعه تبیین شود، بسیاری از شیفتگی‌های موجود فرهنگی نسبت به غرب و فرهنگ آن‌ها نیز کاهش پیدا کرده و در مسیر منطقی خود قرار می‌گیرد.
در این زمینه تمامی عوامل جامعه‌پذیری همچون رسانه‌های جمعی، مدارس، دوستان، اطرافیان، کلیت جامعه و خانواده همگی از عوامل جهان‌پذیری و تمایل جوانان و نوجوانان نسبت به فرهنگ غربی هستند که هر کدام از این عوامل باید به سهم خود به نوعی با آحاد جامعه برخورد کنند که از تمایل افراد نسبت به فرهنگ غربی جلوگیری کرده و آن‌ها را به سمت فرهنگ اصیل خود سوق دهند.
البته در این زمینه باید به دنبال این باشیم که تأثیر کدام یک از این عوامل در شیفتگی مردم نسبت به فرهنگ غربی بیشتر است. نمی‌توان گفت که موضوع شیفتگی به فرهنگ غربی و نمادهای آن مانند کریسمس و ... فقط به یک عامل مربوط است؛ چراکه تمامی عواملی که بدان اشاره شد به سهم خود در این زمینه نقش داشته و عدم کارایی و اشتباهات آن‌ها باعث تمایل مردم به فرهنگ بیگانه خواهد شد.
ایکنا ـ آیا مشکلات اقتصادی در تأثیرپذیری جامعه از فرهنگ غربی مؤثر است؟
البته اینکه گفته می‌شود مشکلات اقتصادی یکی از عوامل مهم در شیفتگی مردم نسبت به غرب است، چندان صحیح نیست؛ چراکه علل این موضوع ریشه در باورها و تفکرات عمیق تاریخی و گسترده دارد. در حوزه اقتصادی ممکن است در طول تاریخ حال یک جامعه روزی خوب و روزگاری بد باشد و این مسئله ارتباط چندانی به تمایلات فرهنگی مردم دارد؛ اما در حالت کلی چهره‌ای که از جوامع غربی و توسعه یافته به عنوان جوامعی غنی در حوزه‌های مختلف به ویژه حوزه اقتصادی ساخته شده است، باعث ایجاد شیفتگی در میان جوامع مختلف می‌شود. طی 200 سال گذشته غربی‌ها به توانایی‌های اقتصادی بالایی دست پیدا کرده‌اند و این توانمندی بالا نیز موجبات ذوق‌زدگی و شیفتگی برخی از افراد جامعه را فراهم می‌کند.
حاکمیت در راستای آگاه‌سازی و تبیین واقعیات تاریخی برای مردم نقش بسیار مؤثری دارد. مدرسه، دانشگاه و رسانه سه رکن اصلی جامعه هستند که حاکمیت باید برای آن‌ها برنامه‌ریزی دقیق و صحیحی داشته و با ارائه دقیق نمایی از علل توسعه غرب و عقب‌ماندگی ایران از آن‌ها، زمینه را برای رفع شیفتگی کاذب جوانان و نوجوانان به فرهنگ غربی فراهم کند. نقش رسانه در این میان بسیار ویژه است؛ چراکه رسانه‌ها اعم از رسانه ملی و ... به ویژه فضای مجازی ابزاری هستند که می‌توان از آن‌ها برای تبیین دقیق وقایع تاریخی برای مردم بهره برد.
باید تلاش کنیم تا نوعی خودآگاهی جمعی در میان جامعه ایجاد شود تا مردم از طریق این خودآگاهی جمعی به دنبال توسعه فرهنگی جامعه و رفع عقب‌ماندگی از غرب بوده و برای غنی‌سازی فرهنگی در جامعه خود اقدام کنند. در این راستا افرادی که به خودآگاهی دست پیدا می‌کنند، حتما برای خود فرمول‌های ایجاد نشاط داشته و نشاط خود را از میان انواع جشن‌های مذهبی، مردمی، ملی، قومی، منطقه‌ای، خانوادگی و ... به دست می‌آورند. بسیاری از نمادهای مذهبی و ملی در ایران اسلامی وجود دارد که خود پشتوانه بسیار غنی از فرهنگ و تمدن اسلامی را به همراه دارد. مردم و آحاد جامعه باید در کنار یکدیگر و با یک خودباوری و خودآگاهی جمعی از این مناسبت‌ها برای ایجاد بیشتر نشاط اجتماعی در میان جامعه استفاده کنند تا نوجوانان و جوانان نیز ضمن دلبستگی به این مراسم، شیفته فرهنگ غربی نشوند.
باید بدانیم که برپایی مناسبت‌های مذهبی و ملی در میان جامعه فقط وظیفه حاکمیت و نظام جمهوری اسلامی نیست و آحاد جامعه در این حوزه وظیفه دارند تا ضمن ایجاد نشاط اجتماعی در میان مردم، زمینه برای سوق دادن جوانان به سمت اعتقاد بیشتر به مناسبت‌ها و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی فراهم کرده و از تأثیر بیشتر فرهنگ و رسوم و سنن بیگانه غربی در جامعه کاسته شود.
ابن خلدون ۶۰۰ سال قبل با مشاهداتی که از جوامع مختلف داشت، در کتاب مقدمه خود توضیح داده است که قوم مغلوب همواره نسبت به قوم پیروز شیفته شده و این‌گونه می‌اندیشد که این پیروزی، ریشه در برتری فرهنگی آن‌ها دارد. حدود ۲۰۰ سال است که جامعه ما با فرهنگ غربی آشنا شده است و غربی‌ها نیز همواره شواهد نظامی و فرهنگی خود را به این مردم عرضه کرده‌اند. به همین دلیل است که برخی از آحاد جامعه همواره برتری غرب را پذیرفته و سعی دارند تا خود را از همه لحاظ حتی فرهنگی شبیه آن‌ها کنند که این مسئله صحیح نبوده و مشکل‌آفرین خواهد بود.
گفتوگو از مجتبی افشار
انتهای پیام