به گزارش خبرنگار ایرنا، هر شهروندی که آگاهی و اطلاعات هر چند کمی از شهر داشته باشد، می خواهد فضای درون شهرش طوری طراحی شود که حداقل در یکی از خیابان های آن هر چند برای ساعتی هم که شده در طول هفته در آن قدم بزند و از گذرگاهی که هم چرخه اقتصادی و هم فعالیت های فرهنگی و اجتماعی در آن وجود دارد، لذت ببرد.
پیاده راه ها در شهر مکانی هستند که بذر امید و شادی بر سر شهر و شهروندان می‌ریزند، روزی که عده‌ای در سال ۹۷ تصمیم گرفتند طرح احیای میدان قدیمی سبزه میدان قزوین را با رویکرد کاملا اجتماعی، فرهنگی، خدماتی و روان شناسی اجرایی کنند، نمی دانستند که فقط قرار است امروز این خیابان محلی برای دست فروشان و میتینگ های سیاسی شهر باشد، نه آنکه از زمان ایجاد این پیاده راه حتی یک تئاتر و یا اجرای موسیقی خیابانی در این مکان برگزار نشده و مردم شاهد اقدامات فرهنگی زیادی در آن نیز نبوده اند، بلکه امروز به محلی برای گذر موتورسواران تبدیل شده است.
واقعیت این است که فضای شهری، امروز شامل کالبد، عملکرد و محتوای شهر است که آن را نه فقط از طریق ویژگی های زیبایی شناختی بلکه باید از طریق تحلیل محتوای آن مورد بازشناسی قرار داد.
سبزه میدان قزوین، روزگاری در شمالی ترین قسمت باغ سعادت آباد قرار داشته و پیش از جدا شدن از باغ مذکور در دوران قاجاریه، محوطه خالی محصوری بود که درب یک قسمت آن در جهت غربی ورودی خیابان پیغمبریه و درب دیگر نیز در شمال شرقی ورودی خیابان فردوسی یا کوچه باغ قدیم قرار داشت و در عصر قاجار درب بخش حکومتی و بخش مردمی شهر تغییر اساسی در آن حاصل نشده و در همان ساختار فرسوده و مخروبه شهر صفوی باقی ماند. (دبیرسیاقی، ۳۲۵:۱۳۸۱).
سبزه میدان به عنوان فضای نشانه‌ای در دوران مختلف تاریخ
فضای نشانه‌ای سبزه میدان در دوره پهلوی اول بخش منفک شده ای از باغ صفوی و به شیوه سبزه میدان های دوره پهلوی سازمان یافت که زندگی شبانه از ویژگی های این فضای شهری جدید بود.
این فضا مرکز ثقل اتفاقات اجتماعی و سیاسی دوره میانی بوده، یعنی برخورد احزاب راست و چپ، مسابقات ورزشی، اجتماع طبقات مختلف شهری، مراسم آتش بازی، اعیاد و جشن های ملی و دولتی در این فضا انجام می شد و از نظر کالبدی این فضا از نشانه معماری چهلستون صفوی و فرمانداری دوره میانی سود می برد.
سبزه میدان، تجدید سازمان زیبای شهر در دوره میانی با پیام تجدد و ترقی، موجب به کارگیری برخی از بناهای تاریخی شهر در سازمان جدید شد، مثل ایجاد فضای سبزه میدان در مقابل عمارت چهلستون صفوی، به همین ترتیب برخی از بناهای کهن نیز به خدمت گرفته شدند و تغییراتی در جهت عملکردهای نوین در آنها اتفاق افتاد، تجدید سازمان عمارت چهلستون به فرمانداری و سردرب عالی قاپو برای شهربانی از آن جمله بود (دبیر سیاقی، ۲۷۶:۱۳۸۱).
طی فرآیند گسترش شهر قزوین در دوره میانی، به عنوان یک فضای جدید در شبکه فضاهای شهری این دوره نقش اصلی پیدا کرد و قزوین در دوره میانی، ساختاری کهن داشت که برخی مداخلات و تخریب ها، انسجام عملکردی آن را مخدوش کرده و بوسیله شبکه خیابانی و حمل و نقل موتوری تجزیه شد و رفت و آمد بین شهری و درون شهری از این خیابان در جریان بوده و زندگی جدید در این محور استوار شد (مجابی، ۲۷۵:۱۳۸۸).
فضای شهری و ارتباطات اجتماعی و فرهنگی
اما در عصر جدید که شهرهای بزرگ جهان به محل تراکم و رشد جمعیت، محل تبادل کالا، اشیاء و اطلاعات تبدیل شده اند، انسان ها نیازمند برقراری روابط اجتماعی در محیط های شهری برای پاسخگویی به نیازهای انسانی و اجتماعی یکدیگر هستند.
چنانچه رابرت ازرا پارک، پیشگام مطالعات مستقل جامعه شناختی شهری در آمریکا، معتقد بود که جامعه انسانی براساس ۲ سطح سازمان یافته زیستی و فرهنگی استوار است، در سطح زیستی، اصل رقابت و در سطح فرهنگی، اصل ارتباط و سازش مطرح است که نظم اجتماعی را باید بر این ۲ سطح استوار کرد.
در این میان، فضاهای شهری می توانند در ایجاد ارتباطات اجتماعی و انسانی نقش تعیین کننده ای داشته باشند که به عنوان بخشی از ارگانیسم زنده شهر با شرایط اجتماعی، اقتصادی و فنی در حال تغییر، مرتبط هستند که در غیر این صورت به جز حفره ای در میان ساختمان ها و سایر اجزای شهری نخواهد بود.
نوع خدمات پیاده‌راه سبزه میدان قابل قبول نیست
با این تعاریف، فضای پیاده راه سبزه میدان قزوین که به گفته الهام نظری، مسوول پیوست اجتماعی طرح بازآفرینی سبزه میدان شهر قزوین در سال ۹۷، می خواست به کاهش آسیب های اجتماعی، توسعه اوقات فراغت خانواده ها، از بین رفتن تبعیض در بهره برداری و افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی منجر شود، اما به گفته مهدی رجحانی، معاون پیشین هماهنگی امور عمرانی استانداری قزوین در سال ۱۴۰۲، نوع غرفه‌های در نظر گرفته شده، کالاها و خدمات ارایه شده در پیاده‌راه سبزه میدان که قرار بود نقطه قوت توسعه گردشگری باشد، اما هم اکنون این اقدامات قابل دفاع نیست و باید در ارایه آن تجدید نظر صورت گیرد.
سبزه میدان قزوین از زمان احداث آن، همواره مکانی مطبوع برای گذراندن اوقات فراغت بوده و تجهیز یک فضای عمومی با مبلمان خاص خود برای استراحت، گفت و گو، ملاقات های چهره به چهره، استفاده از خدمات تفریحی، استفاده از اغذیه، تنقلات در یک فضای شهری در شب و روز از کارکردهای بی سابقه این فضا محسوب می شد، گویی امروز از این فضا دور شده و به گفته بسیاری از مردم به "سنگه میدان" معروف شده است.
کلام آخر:
حال که فضای سبزه میدان قزوین، امروز عمدتا به ترمینال وسایل حمل و نقل درون شهری و فقط محلی برای دست فروشان و برگزاری مراسمات مذهبی، سیاسی و همچنین گذرگاهی برای موتورسواران تبدیل شده و گویی کیفیت فضایی خود را از دست داد، به نظر می رسد که تلاش های انجام شده برای احیای این مکان تاکنون به نتیجه ای نرسیده است و با توجه به اینکه طی چند ماه آینده پذیرای گردشگران تعطیلات نوروزی نیز خواهیم بود، مسوولان مربوطه شهر باید از تجربیات پیاده راه های زنده شهرهای مختلف از جمله رشت برای احیای این مکان با ظرفیت بالای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استفاده کنند تا شاهد شهری پویا و زنده باشیم.
منابع:
دبیر سیاقی، سید محمد؛۱۳۸۱، سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن، اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین.
مجابی، سید مهدی؛ ۱۳۸۸، در جستجوی هویت شهری قزوین، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.