ایرنا: بررسی‌ها نشان می‌دهد شایعه استعفای پزشکیان، نخستین‌بار ساعت ۳ بعدازظهر ۱۹ آذرماه از سوی یک کانال تلگرامی با گرایش اپوزیسیون منتشر شد اما بعدتر این خط خبری در حساب‌های توئیتری و حتی برخی کانال‌های ایتایی ادامه یافته و به ویژه از سوی جریان اصولگرا و بیش از همه طیف مصاف و پایداری ادامه یافته است.
موضوع استعفای پزشکیان در فضای مجازی را باید در دو بُعد تحلیل کرد: نخست بُعد عمومی آن که از زمان تشکیل کابینه آغاز شد و هر نقد، گلایه و تخریبی از سوی برخی کاربران منجر به انتشار هشتگ #استعفا و #پزشکیان_استعفا شد. برخی از این کاربران با بهانه کردن سخنان مسعود پزشکیان مبنی بر اینکه «اگر نتوانم کار کنم و مسائلی چون فیلترینگ را رفع کنم استعفا می‌دهم» بحث استعفای ایشان را مطرح کردند.
اما سویه دیگر ماجرا که موضوع استعفا را پررنگ‌تر کرد، زمانی بود که ناگهان شایعه استعفای پزشکیان در کانال‌های تلگرامی و حساب‌های توئیتری نشر و بازنشر یافت. هدف این گزارش، مشخص کردن ابعاد این خط جعلی اطلاع‌رسانی، معرفی این اکانت‌ها و کاربران و جریان‌شناسی این پروژه رسانه‌ای است.
۱. در تلگرام فارسی، شایعه استعفای پزشکیان، چگونه درز پیدا کرد؟
در تلگرام فارسی به استناد داده‌های دریافتی از سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی، اولین کانالی که خبر استعفای پزشکیان را منتشر کرد، کانالی با گرایش اپوزیسیون بود. این کانال که از سوی چند کانال زیرمجموعه، اخبارش بازنشر می‌شود، ساعت ۳ و ۲۴ دقیقه روز ۱۹ آذر در مطلبی مدعی شد: «خبر فوری: از هیئت دولت خبری به بیرون درز کرده که پزشکیان به علت به بن بست رسیدن پنج خواسته دولت از جمله: عدم موافقت رهبر جمهوری اسلامی برای برداشت دو میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی برای پرداخت حقوق کارمندان و بازنشستگان و همچنین لغو قانون حجاب و رفع فیلترینگ تا ۲۴ ساعته آینده استعفا می دهد!! البته پزشکیان بحث احتمال استعفا خود را در جلسه سران قوه هفته پیش مطرح کرده بود! سربداران وطن هنوز نمی‌تواند صحت و سقم این خبر را تایید کند!»
دو کانال تلگرامی نه چندان مشهور و معتبر با نام «مجله اینترنتی سام منتظری» و «رسانه آگاهی» وابسته به جریان‌های مخالف نظام و برانداز در فاصله زمانی چند ساعته این خبر را بازنشر کردند و به نظر کانال‌های پوششی کانال اول هستند.
۲. در ایکس فارسی، شایعه استعفای پزشکیان، چگونه درز پیدا کرد؟
در توئیتر فارسی، جریان تا حدی فرق داشت و اکانت‌های توئیتری متعدد به بهانه‌های مختلف بحث استعفای پزشکیان را هشتگ کردند و این موضوعی عمومی در این فضا بود؛ تا جایی‌که ساعت ۵۰ دقیقه بامداد ۲۰ آذر ماه اکانت توئیتری «شب نامه» در توئیتی روایتی ادعایی از بحث استعفا منتشر کرد و با ادبیات توهین آمیز، برداشت از صندوق ارزی، فیلترینگ و قانون حجاب، به عنوان محورهای استعفای ادعایی رییس‌جمهوری مطرح شد.
۳. در ایتا،شایعه استعفای پزشکیان، چگونه درز پیدا کرد؟
در ایتا، خط اطلاع‌رسانی تلگرام فارسی با یک روز فاصله دنبال شد؛ به نحوی که دو شایعه خبری مربوط به استعفای پزشکیان یعنی «استعفا به دلیل اختلاف با رهبری» و همچنین «استعفا به خاطر تصمیم شورای مرکزی اصلاح طلبان» که ۱۹ و ۲۰ آذر ماه در تلگرام منتشر شد، ۲۰ و ۲۱ آذر در ایتا بازتاب پیدا کرد و گویا کانال‌های ایتایی در زمین رسانه‌های بی هویت یا برانداز تلگرام بازی کردند.
کانال ایتایی «شهروندان لنجان» با ظاهر انقلابی، ۸ صبح ۲۰ آذر نوشت: «خبر فوری: از هیئت دولت خبری به بیرون درز کرده که پزشکیان به علت به بن بست رسیدن پنج خواسته دولت از جمله: عدم موافقت رهبر جمهوری اسلامی برای برداشت دو میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی برای پرداخت حقوق کارمندان و بازنشستگان و همچنین لغو قانون حجاب و رفع فیلترینگ تا ۲۴ ساعته آینده استعفا می دهد!! البته پزشکیان بحث احتمال استعفا خود را در جلسه سران قوه هفته پیش مطرح کرده بود ! صحت وسقم خبر تایید نمیشود.»
همچنین کانال ایتایی «آرشیو شخصی» ساعت ۱ بامداد روز ۲۱ آذر ماه در مطلبی تکرارشده در تلگرام عنوان کرد: «خبر فوری: بزرگترین پس لرزه‌های نبود اسد در دمشق در تهران بشدت احساس شد! به نقل از محافل اصلاح طلب و شورای مرکزی و راهبردی اصلاح طلبان: پس از جدی بودن بحث استعفای پزشکیان و شروط پنجگانه برای ماندن و اولتیماتوم زمان استعفا (ساعت ۱۴ روز پنجشنبه)؛ شورای امنیت ملی جمهوری اسلامی در جلسه شب گذشته اجرای قانون حجاب و عفاف را تا پایان سال ۱۴۰۳ به تعویق انداخت! همچنین تصویب شد که هیچگونه دستورالعمل و مصوبه رسمی و علنی برای عدم اجرای قانون حجاب و عفاف ؛از طرف دولت منتشر نشود.»
بنابراین در اینجا تعویق قانون حجاب با شایعه استعفای پزشکیان گره زده شد.
۴. کدام جریانات سیاسی به شایعه استعفای پزشکیان دامن زدند؟
بررسی روند انتشار مطالب با موضوع استعفای پزشکیان در بازه زمانی ۱۸ آذر تا ۸ دی ماه، از وجود ۵ قله متمایز حکایت دارد:
۲۳ آذر: نخستین قله محتوایی پیرامون استعفا، به بهانه عملی نشدن وعده رفع فیلترینگ از سوی رئیس‌جمهوری رخ داد.
۲۶ آذر: قله دوم محتوایی درباره استعفای پزشکیان در واکنش به سخنان مریم رجوی، سرکرده گروه تروریستی مجاهدین خلق درباره استعفای رئیس‌جمهور ایران اتفاق افتاد.
۲۹ آذر: سومین قله نیز در واکنش به سخنان یکی از بلاگرهای اینستاگرامی به نام آیسان اسلامی و ادعای «درخواست استعفا از قول همسر رئیس‌جمهوری در خواب!» به وقوع پیوست.
۱ دی: تقابل طرفداران و مخالفان دولت به شکل یک دوقطبی میان کاربران اصلاح‌طلب و اعتدالی و برخی اکانت‌های انقلابی و منتسب به مصاف و پایداری رخ داد.
۸ دی: آخرین قله محتوا در این بازه در پی افزایش قیمت دلار و درخواست استعفای کاربران به وقوع پیوست.
جریان شناسی کاربرانی که توئیت‌هایشان درباره استعفای پزشکیان پربازدید شده، نشان می‌دهد بحث استعفای پزشکیان در توئیتر فارسی به یک دوقطبی و تقابل میان موافقان و مخالفان دولت بدل شده است. در این موج توئیتری شاهد حضور کم کاربران برانداز، اپوزیسیون، سلطنت‌طلب و تجزیه طلب بودیم و از سوی دیگر روزمره‌نویس‌ها که شامل رسانه‌ها و کاربران با هویت نامشخص یا مواضع متغیر بوده‌اند، بعد از دو طیف اصلی اعتدالی و مصافی بیشترین حضور را در این کارزار مجازی داشته‌اند.
درواقع، خطی که ابتدا از سوی طیف برانداز و خارج نشین در تلگرام آغاز شده، در فضای توئیتر ادامه یافته و به ویژه از سوی جریان اصولگرا و بیش از همه طیف مصاف و پایداری ادامه یافته است.
در نمودار خورشیدی (سانبرست) زیر که شمایی دیگر از گراف بالاست، جریان‌شناسی کاربران، با بررسی توئیت‌های پربازید (از طریق تحلیل دستی و نه ماشینی) سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی و از میان توئیت‌هایی که ۸۰ درصد بازدیدهای توئیتری را در این موضوع به دست آورده‌اند، انجام شده است.
بی‌راه نیست اگر ادعا کنیم موج توئیتری ایجاد شده پیرامون استعفای پزشکیان یک کارزار داخلی است که برخلاف روال این گونه موضوعات سیاسی که حضور کاربران مخالف نظام به وفور در آن دیده می‌شود، شاهد تقابل معنادار دو گرایش خاص اصلاح طلب و اعتدالی‌ها در مقابل طیفی از اصولگرایان به ویژه کاربران منتسب به مصاف و پایداری بودیم.
تحلیل و جمع‌بندی
۱. به استناد داده‌های این گزارش، شایعه استعفای پزشکیان به طور خاص در ابتدا سوی یک کانال تلگرامی فعال با ارتباطات گسترده با نام «سربداران وطن» در بعد از ظهر روز ۱۹ آذر ماه منتشر شد. بعد از آن، دیگر کانال‌های تلگرامی، حساب‌های توئیتری و پست‌های ایتایی، مشابه این خط تخریبی را علیه رئیس جمهور کشورمان دنبال کردند.
۲. شایعه پراکنان چند دلیل را به عنوان مبنای استعفای رئیس‌جمهوری اعلام کردند که شامل مخالفت با رهبری در خصوص برداشت از صندوق ذخیره ارزی، فیلترینگ، قانون حجاب و همچنین سقوط بشار اسد بود. جالب اینجاست که بسترهای مجازی مختلف به طور تقریبا مشابه همین خط خبری را دنبال کردند.
۳. به نظر می‌رسد این خط خبری با دو هدف دنبال می‌شود: هدف اول که توسط رسانه‌های خارج از کشور دنبال می‌شود، بی‌ثبات کردن کشور است که تزلزل دولت می‌تواند این هدف را محقق سازد. هدف دوم که توسط جریان مخالف دولت در داخل دنبال می‌شود، به نظر ناکارآمدسازی دولت با انگیزه‌های سیاسی است.
۴. بررسی روند انتشار محتوای مربوط به استعفای پزشکیان در توئیتر فارسی از وجود ۵ قله محتوای خبر می‌دهد که به ترتیب در پی محقق نشدن وعده رفع فیلترینگ، واکنش به سخنان رجوی و آیسان اسلامی، تقابل کاربران مخالف و موافق دولت و همچنین درخواست استعفا به بهانه افزایش قیمت دلار شکل گرفته است.
۵. نتیجه جریان شناسی خط تخریب رئیس جمهوری با شایعه پزشکیان نشان می‌دهد این خط خبری ابتدا از سوی براندازان و به طور ویژه سلطنت‌طلبان استارت خورد؛ اما بعدتر از سوی برخی جریانات داخلی مخالف اصلاح طلبان و رقبای انتخاباتی پزشکیان از جمله کاربران منتسب به پایداری مورد استقبال و انتشار قرار گرفت و بخش اعظم بازنشر آن به این گروه برمی‌گردد. تا جایی که طبق جریان شناسی موضوع استعفای پزشکیان در بازه زمانی ۱۸ آذر تا ۸ دی، در این موج توئیتری، شاهد حضور کم کاربران مخالفان نظام اعم از سلطنت‌طلب، تجزیه طلب و اپوزیسیون بودیم و در عوض، تقابل کاربران اصولگرا و اصلاح‌طلب به طور معنادار و محسوسی صورت گرفته است. کاربران اصولگرای این کارزار به طور خاص مصاف و پایداری‌ها بودند که در برابر حامیان توئیتری دولت موسوم به وفاقی‌ها تولید محتوا کردند.