مدیریت و سیاست‌گذاری در حوزه مسکن همواره با چالش‌های فراوانی همراه بوده و رفع این مشکلات نیازمند ابزارها و زیرساخت‌های مدرن است. سامانه ملی املاک و اسکان که به منظور ارایه داده‌های دقیق و شفاف از بازار مسکن تأسیس شده، نقش اساسی در تغییر معادلات این حوزه ایفا می‌کند. این سامانه به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های اطلاعاتی کشور، نقش بی‌بدیلی در مدیریت بازار مسکن و سیاست‌گذاری‌های مربوط به این حوزه ایفا می‌کند.
سجاد اعیانی، کارشناس سیاست‌گذاری، معتقد است که این سامانه با ایجاد شفافیت اطلاعاتی، یکی از گام‌های اساسی برای بهبود بازار مسکن در کشور است. وی می‌گوید که شفافیت حاصل از این سامانه باعث می‌شود اطلاعات دقیقی در مورد تعداد املاک، وضعیت مالکیت، و میزان خانه‌های خالی به‌دست آید. این اطلاعات، علاوه بر کاهش ابهامات، به کاهش سوءاستفاده‌ها و احتکار در این حوزه کمک می‌کند.
اعیانی تأکید می‌کند که یکی از مهم‌ترین مزایای سامانه ملی املاک و اسکان، شناسایی و کنترل خانه‌های خالی است. این سامانه با ثبت دقیق اطلاعات مربوط به املاک خالی، امکان اعمال مالیات بر این واحدها را فراهم کرده و از این طریق مالکان را ترغیب به عرضه املاک خود در بازار اجاره یا فروش می‌کند. این اقدام نه‌تنها به افزایش عرضه مسکن منجر می‌شود، بلکه در کاهش هزینه‌های مرتبط با اجاره و خرید خانه نیز تأثیرگذار است. وی اضافه می‌کند که مالیات بر خانه‌های خالی، یکی از سیاست‌های موفق بسیاری از کشورها در مدیریت بازار مسکن بوده و پیاده‌سازی آن در ایران نیز می‌تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.
وی با اشاره به اهمیت این سامانه در سیاست‌گذاری‌های دولت، افزود که اطلاعات جمع‌آوری‌شده در سامانه به دولت امکان داده تا برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری در زمینه تأمین مسکن انجام دهد. به گفته اعیانی، دولت می‌تواند با استفاده از این داده‌ها، حمایت‌ها و تسهیلات مسکن را به شکل هدفمندتری به اقشار نیازمند اختصاص دهد. این رویکرد نه‌تنها به افزایش عدالت اجتماعی منجر می‌شود، بلکه از هدررفت منابع عمومی نیز جلوگیری می‌کند. وی تأکید کرد که اطلاعات سامانه می‌تواند در سیاست‌گذاری‌هایی مانند تخصیص یارانه‌های مسکن، تعیین اولویت‌های ساخت و ساز، و برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای نیز نقش مؤثری داشته باشد.
وی همچنین تأکید کرد که سامانه ملی املاک و اسکان می‌تواند نقش مهمی در کاهش دعاوی حقوقی ایفا کند. ثبت دقیق اطلاعات مالکیت و معاملات ملکی باعث می‌شود اختلافات حقوقی کاهش یابد و روند دادرسی‌های مرتبط با این حوزه ساده‌تر و سریع‌تر شود. این موضوع به‌ویژه برای شهروندانی که درگیر مشکلات حقوقی مرتبط با املاک هستند، اهمیت بسزایی دارد. وی اشاره کرد که سامانه‌های مشابه در کشورهای دیگر توانسته‌اند علاوه بر کاهش اختلافات، اعتماد عمومی به نظام قضایی را نیز تقویت کنند.
وی ادامه می‌دهد: تجمیع اطلاعات مکانی در سامانه ملی املاک و اسکان، امکان شناسایی افرادی که با سوءاستفاده از نقل و انتقالات ملکی اقدام به فرار از تعهدات مالی مانند چک‌های برگشتی یا فعالیت‌های مشکوک می‌کنند، فراهم می‌سازد و به تقویت نظارت و شفافیت در معاملات کمک می‌کند.
اعیانی در ادامه به نقش این سامانه در بهبود شفافیت اقتصادی اشاره کرد و گفت که این سامانه یکی از ابزارهای مهم برای تکمیل بانک‌های اطلاعاتی کشور است. وی معتقد است که اطلاعات دقیق این سامانه نه‌تنها به بهبود وضعیت بازار مسکن کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز شفافیت در اقتصاد کلان نیز می‌شود. این شفافیت، به‌ویژه در حوزه مالیات‌گیری، اهمیت دارد و باعث کاهش فرارهای مالیاتی خواهد شد. وی افزود که اطلاعات جمع‌آوری‌شده از این سامانه می‌تواند به کشف املاک ثبت‌نشده یا معاملات غیررسمی کمک کند که خود گامی بزرگ در جهت شفافیت بیشتر است.
وی ادامه می‌دهد: شفافیت اطلاعاتی در حوزه مسکن، زمینه‌ساز تصمیم‌گیری‌های دقیق، توزیع عادلانه منابع و کاهش مشکلات بازار است و سامانه ملی املاک و اسکان، ابزاری کلیدی برای تحقق این هدف به شمار می‌رود.
کارشناس سیاست‌گذاری افزود که با توجه به افزایش خانه‌های خالی و مشکلات بازار مسکن، سامانه املاک و اسکان می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای بهبود رفاه اجتماعی عمل کند. وی معتقد است که این سامانه با ایجاد بستری هوشمند برای دسترسی به اطلاعات مسکن، زمینه را برای کاهش فاصله طبقاتی و بهبود شرایط زندگی اقشار کم‌درآمد فراهم می‌کند. به گفته وی، یکی از چالش‌های اساسی در این مسیر، مقابله با سنگ‌اندازی‌ها و مقاومت‌هایی است که در برابر اجرای کامل این سامانه وجود دارد. وی بر لزوم حمایت‌های قانونی و همکاری‌های بین‌سازمانی برای اجرای موفق این سامانه تأکید کرد.
در نهایت، اعیانی بر این باور است که اجرای دقیق و گسترش این سامانه نه‌تنها به کاهش مشکلات مردم در حوزه مسکن منجر می‌شود، بلکه به تحقق عدالت اجتماعی و بهبود سیاست‌های کلان اقتصادی نیز کمک خواهد کرد. وی تأکید کرد که دولت باید به‌طور جدی به تقویت و توسعه این سامانه بپردازد تا بتواند از تمامی ظرفیت‌های آن بهره‌برداری کند. وی همچنین پیشنهاد کرد که سامانه به‌صورت مداوم به‌روزرسانی شده و امکانات جدیدی مانند تحلیل روندهای بازار، پیش‌بینی تقاضای مسکن و ارائه راهکارهای هوشمند برای کاهش هزینه‌ها و زمان معاملات به آن افزوده شود. وی افزود که تنها در سایه‌ی رویکردی جامع و پایدار می‌توان به اهداف این سامانه دست یافت.
وی گفت: شفافیت اطلاعاتی در حوزه مسکن، شناسایی و عرضه خانه‌های خالی، زمینه‌سازی برای تصمیم‌گیری‌های دقیق، توزیع عادلانه منابع و کاهش مشکلات بازار از ویژگی‌های سامانه املاک و اسکان است و تکمیل این سامانه ملی ابزاری کلیدی برای تحقق این هدف به شمار می‌رود.