برای رسیدن به کمال، اخلاص در اعمال ضروری است. زیارت اهل بیت و توجه به معارف ایشان راهگشای کمال معنوی است. در زیارت‌نامه‌ها از خداوند طلب می‌شود که دل‌های مخلصان از شوق به خداوند بلرزد. در مواجهه با سختی‌ها نباید ناامید شد، زیرا سختی‌های دنیا موجب ارتقاء مقام در آخرت خواهد شد.
مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «بندگی در سایه اطاعت از خدا و اهل بیت (ع)» پرداختند که متن آن بدین شرح است:
ابعاد اصلی کمال انسانی
ابعاد انسانی به سه دسته مهم تقسیم می‌شوند: بُعد علمی، بُعد اخلاقی و بُعد عملی. در هر یک از این ابعاد، سخنان بسیاری گفته و کتاب‌های زیادی نگاشته شده است.
در بُعد علمی، اعتقادات و ایمان انسان جای می‌گیرد. ایمان باید به کمال برسد، چنان‌که در ابتدای دعای مکارم الاخلاق آمده است:
«وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَکمَلَ الْإِیمَانِ وَ اجْعَلْ یقِینِی أَفْضَلَ الْیقِینِ وَ انْتَهِ بِنِیتِی إِلَی أَحْسَنِ النِّیاتِ وَ بِعَمَلِی إِلَی أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.»
راه تکامل علمی: تفقه و انذار
قرآن کریم دو هدف اساسی برای کمال علمی مشخص کرده است:
۱. «لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ» - دستیابی به علم عمیق در دین.
۲. «وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ» - انذار و هشدار به مردم.
تفقه به معنای فهم عمیق در علوم دینی است. حوزه‌های علمیه برای تحقق این هدف شکل گرفته‌اند.
اما تفقه باید با انذار همراه باشد. اگر کسی علم دین را فرا گیرد ولی آن را به دیگران انتقال ندهد، از مسیر تکامل دور شده است. هدف اصلی از تفقه و انذار، رسیدن به تقواست.
شاگردی اهل بیت در تفقه و انذار
برای تحقق این هدف، تفقه و انذار باید با اخلاص همراه باشند. اهل بیت علیهم‌السلام بهترین الگوی اخلاص و تقوا در این مسیر هستند.
نمونه‌ای از این تربیت شاگردان در رفتار حضرت علی (ع) دیده می‌شود. کمیل بن زیاد نقل می‌کند که حضرت دست او را گرفت و به قبرستان برد و خطاب به اهل قبور فرمود:
«یَا أَهْلَ الدِّیَارِ الْمُوحِشَةِ وَ الْمَحَالِّ الْمُقْفِرَةِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَةِ یَا أَهْلَ التُّرْبَةِ یَا أَهْلَ الْغُرْبَةِ یَا أَهْلَ الْوَحْدَةِ یَا أَهْلَ الْوَحْشَةِ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لَاحِقٌ / ای ساکنان خانه های وحشت زا، و محلّه های خالی و گروهای تاریک، ای خفتگان در خاک، ای غریبان، ای تنها شدگان، ای وحشت زدگان، شما پیش از ما رفتید و ما در پی شما روانیم، و به شما خواهیم رسید.»
سپس خطاب به شاگردانش فرمود: اگر مردگان اجازه سخن گفتن داشتند، بهترین نصیحت‌شان این بود که «خَیرُ الزّادِ التَّقوی» (بهترین توشه تقواست).
تقسیم مردم از نگاه حضرت علی (ع)
حضرت علی (ع) مردم را به سه گروه تقسیم می‌کند:
۱. عالمان ربانی: کسانی که علمشان برای خدا و تمام اعمالشان الهی است.
۲. آموزندگان در راه نجات: افرادی که برنامه دنیا و آخرت خود را از عالمان ربانی می‌گیرند.
۳. همج رعاع: افرادی بی‌هدف که تنها به دنبال خوردن، خوابیدن و تفریح هستند و از هر صدایی پیروی می‌کنند.
انسان باید تلاش کند تا در گروه عالمان ربانی باشد یا از آنان پیروی کند، وگرنه در زمره گروه سوم قرار خواهد گرفت.
راه رسیدن به کمال و بهره‌گیری از الگوهای اهل بیت
برای رسیدن به کمال، اخلاص در تمام اعمال ضروری است. مرحوم شبر، یکی از علمای بزرگ، می‌گوید که موفقیت او در نوشتن آثار متعددش تنها به دلیل ارتباط معنوی قوی با اهل بیت علیهم‌السلام بوده است. زیارت اهل بیت و توجه به معارف ایشان می‌تواند راهگشای کمال معنوی باشد.
در زیارت‌نامه‌ها از خداوند چنین طلب می‌شود:
«اللَّهُمَّ إِنَّ قُلُوبَ الْمُخْبِتِینَ إِلَیْکَ وَالِهَةٌ...»
عرفا وقتی قرآن می‌خوانند یا به آیات بهشتی می‌رسند، قلبشان از شوق می‌لرزد. همین‌طور در سختی‌ها نباید ناامید شد؛ زیرا سختی‌های دنیا موجب مقام و درجات در آخرت خواهد شد.
الهام از قصص قرآن برای تقویت ایمان
قصه حضرت مریم (ع) در قرآن کریم نمونه‌ای از درس‌های بزرگ برای ماست. وقتی مردم از او درباره فرزندش سؤال کردند، حضرت مریم (ع) نوزاد را به سخن واداشت. او گفت:
«إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا...»
این داستان یادآور این نکته است که انسان باید در هر جا و هر حال، منبع خیر و برکت باشد.
وظیفه شیعیان نسبت به اهل بیت علیهم السلام
امام حسن عسکری (ع) در تفسیری بزرگ می‌فرماید:
«رَحِمَ الله إمرءً أَخَذَ بأَیدی أَیتامَنا وَ أوصی لَهُمْ إِلینا / خدا رحمت کند کسی را که دست یتیم‌های ما را بگیرد و به ما برساند».
یتیمان اهل بیت، شیعیانی هستند که از معارف دور افتاده‌اند. تلاش برای نزدیک کردن این افراد به اهل بیت از وظایف مهم پیروان راستین ایشان است.
با اخلاص در اعمال، بهره‌گیری از معارف اهل بیت و تلاش برای رشد علمی، اخلاقی و عملی می‌توان به کمال انسانی دست یافت. این مسیر، راهی است برای تقویت ایمان و نزدیکی به خداوند متعال.