همشهری آنلاین- رابعه تیموری:موقع کوک کردن دمام هم هر چقدر طناب‌های پنبه‌ای بدقلقی کنند او تا خاطرجمع نشود که خوب و محکم چفت و بست نشده‌اند، کوتاه نمی‌آید. خبرگی ابوالفضل صادقی در دمام زنی سبب شده او فوت‌های فن دمام‌سازی را خوب بشناسد:
عکاس: محمد عباسنژاد
دمام‌های چوبی و فلزی
صدای دویدن تیغه تیز دستگاه چوب‌بری بر روی الوارهای توت و گردوی سالخورده، کارگاه تنگ و تاریکش را پر کرده است. بشکه‌های فلزی و گالوانیزه‌ای که کنار دیوار گچی کارگاه ردیف شده‌اند، به‌کار ساخت دمام‌های اشگون و غنبر فلزی می‌آیند که بدنه آنها با پوشاندن قطعه‌ای خز بر تن این بشکه‌ها به وجود می‌آیند و استاد دمام ساز را از زحمت تراشیدن و رنگ آمیزی الوار، آسوده می‌کنند. در گوشه کنار کارگاه دمام‌های چوبی و فلزی آماده چیده شده‌اند که امروز و فردا باید به‌دست مشتری برسند. آقا ابوالفضل ترکه‌هایی را که برای ساخت دمام اشگون چوبی می‌برد، از ترکه‌های ساخت دمام غنبر سوا می‌کند و اگر زاویه نوک یکی از آنها خطا داشته باشد، آن را دوباره به تیزی دستگاه فارسی بر می‌سپارد. کوچک‌ترین حلقه چوبی‌ای که الوارهای دمام اشگون را دور آن می‌چیند، ٢٨ سانتیمتر است و بزرگترین آنها ٣٢ سانتیمتر، اما اندازه حلقه‌های دمام غنبر به ٤٠ سانتیمتر هم می‌رسد.
گیس‌بافی الیاف خیزران
آقا ابوالفضل اشگون زن قابلی است و خوب می‌داند اگر زاویه ترکه‌های چوبی اشگون طوری باشد که اندازه دهانه آن از ٣٢ سانتیمتر بیشتر شود، اشگون زن نمی‌تواند با بداهه‌نوازی‌ای تیز و برنده، غنبرزنان گروه را برای دمام زنی‌ای منظم و آهنگین ترغیب کند. چفت و بست کردن ترکه‌ها چندان طول نمی‌کشد، اما این بدنه سنباده نخورده و رنگ کاری نشده به‌کار استاد دمام ساز نمی‌آید و او باید بدنه‌هایی را پوست کشی کند که سنباده خورده‌اند و رنگ‌شان خشک شده است. فریزر خانگی قدیمی کنار دیوار پر از پوست‌های یخ‌زده و دباغی شده بز و کل است که اگر خوب خیسانده نشوند، چغری و خشکی آنها از بین نمی‌رود. یخ پوست‌هایی که توی گالن پر آب کنار در خیسانده شده‌اند باز شده و آماده‌اند که روی سر و ته بدنه‌های چوبی قرار بگیرند. چمبره‌های مدور فلزی در بازار فراوانند، ولی استاد جوان چمبره‌هایی را که از مدور کردن و الیاف پیچی چوب‌های خیزران و بامبو به وجود می‌آیند، به چمبره‌های فلزی ترجیح می‌دهد. وقتی پوست‌های بز و کل روی سر و ته بدنه چوبی می‌نشینند، آقا ابوالفضل چهار چمبره خیزران را لابه لای آنها می‌دواند و انتهای‌شان را به گرهی گیس بافت محکم می‌کند تا پوست‌ها خوب روی دهانه‌های بدنه چوبی کیپ شوند.
یک کندوی پنبه‌ای
دستان‌تر و فرز استاد جوان درگذراندن ریسمان پنبه‌ای از میان بندهای آویخته به چنبره‌ها مهارتی دیدنی دارد و وقتی از بندکشی بدنه فارغ می‌شود، چینش مشبک ریسمان‌ها، خانه‌هایی کندومانند روی ترکه‌های قهوه‌ای رنگ به وجود آورده‌اند. حالا وقت عرق ریزانی جانانه برای کوک کردن دمام‌ها است. آقا ابوالفضل کوک کردن دمام‌های فلزی را به‌تنهایی انجام می‌دهد، ولی برای این که بندکشی دمام‌های چوبی بی‌نقص باشد، باید پسردایی اش پوریا هم به کم‌کش بیاید و قوت چوب حزام دیلم مانند را هم به‌قدرت دست و بازوی‌شان اضافه کنند تا بندهای پنبه‌ای صاف و محکم شوند. تا وقتی گُوش برزیلی وارداتی که ریسمانی تابانده شده از پرزهای نارگیل است، در بازار یافت می‌شد و بندکشی دمام‌ها با گُوش انجام می‌شد، خیال استاد جوان آسوده بود که موقع صاف و میزان کردن گوش‌ها پوست‌ها از هم دریده نمی‌شوند، ولی به‌کارآیی ریسمان پنبه‌ای اعتباری نیست و درحالی‌که او و پوریا ریسمان‌های لابه لای کندوهای مشبکی را از دو طرف می‌کشند چشم آقا ابوالفضل به پوست‌های سر و ته دمام است که از لای چنبره‌ها نلغزند و زحمات آنها به باد نرود. همه بندها که به ضرب و زور بازوی‌شان و فشار چوب حزام صاف می‌شوند، آقا ابوالفضل نفسی به آسودگی می‌کشد. دیگر دمام حاضر است و خریدار اگر آن را پیش از دمام زنی، لحظه‌ای روی آتشی ملایم بتاباند، نوای آن برای شورانداختن در جماعتی کفایت می‌کند.
یک دمام، چهار دمام، ده دمام
استاد دمام زن جوان، پدر ٢ فرزند دختر و یک پسر است که سن و سال هیچ‌کدام آنقدری نیست که برای پدر شاگردی کنند، ولی او به چند جوانی که عشق دمام‌سازی و دمام زنی در سر داشتند، چندوچون و قلق‌های هنرش را آموخته است. استاد دمام ساز تا ٦ سال پیش از رانندگی در شرکتی خصوصی نان خانواده اش را درمی آورد و از فوت‌وفن دمام‌سازی به‌اندازه‌ای می‌دانست که بتواند از میان صدها دمام اشگون، خوش صداترین آنها را سوا کند. او یک روز از سر کنجکاوی به‌اندازه ساخت یک دمام، پوست دباغی شده و ترکه چوب توت تهیه کرد تا وقتی برای دختر کوچولویش شعر می‌خواند و او را سرگرم می‌کند، دست‌هایش هم بیکار نمانند، اما حاصل کارش آنقدر او را به ذوق آورد که تصمیم گرفت دمام دست‌سازش را در شبکه‌های مجازی به فروش بگذارد تا نظر سایر دمام زنان را درباره هنرنمایی اش بداند. درحالی‌که آقا ابوالفضل فکر می‌کرد تا مدت‌ها دمام او مشتری‌ای پیدا نخواهد کرد، خیلی زود به فروش رفت و چند روز بعد همان مشتری ساخت ٤ دمام دیگر هم به او سفارش داد! آوازه مهارت استاد تازه‌کار منصف خیلی زود به شهر یزد رسید و گروهی از دمام زنان این شهر از او خواستند برای آنها هم ١٠ دمام بسازد. کم‌کم سر آقا ابوالفضل حسابی شلوغ شد و دیگر اتاق خواب دختر کوچولویش برای کار او کارگاه مناسبی نبود. وام خوداشتغالی‌ای که آقا ابوالفضل توانست از کمیته امداد امام بگیرد برای راه اندازی کارگاهی جمع‌وجور کفایت می‌کرد و او در همان کارگاه تنگ و تاریک هم سفارشات فراوانی را آماده می‌کرد که از شهرهای مختلف می‌رسیدند. حالا استاد ابوالفضل، یکی از ۵ دمام‌سازی است که در گوشه کنار استان تهران به دمام‌سازی مشغولند.
حساب ساخت دمام گُرم سوا است
دمام ساز جوان به‌دستمزد یک میلیون تومانی برای ساخت دمام چوبی و فلزی قناعت دارد و هر دمام چوبی را حدود ٣ تا ٣میلیون و ۵٠٠ هزار تومان و هر دمام فلزی را به قیمت یک میلیون و ٨٠٠ هزار تا ٢ میلیون تومان می‌فروشد. البته اگر مشتری‌ای طالب دمام گُرم باشد، باید حدود ٢٠ میلیون تومان برای خرید این دمام هزینه کند. تفاوت دمام گُرم با سایر دمام‌ها در ساخت بدنه آنها است و بدنه این دمام نفیس خوش صدا از خالی کردن تنه درختان پیر به وجود می‌آید.
بیشتر بخوانید:ببینید | مراسم متفاوت سنج و دمام زنی سنتی در بوشهر